Sargadelos, un val poboado por unha industria (1). Pablo Mosquera

Auga para Sargadelos

Sargadelos, un val poboado por unha industria (1)

30 de abril de 1798. Habitantes das 17 parroquias próximas a Santiago de Sargadelos no Concello de Cervo marchan sobre a fábrica que rixe o ilustrado Antonio Raimundo Ibáñez. Son recibidos non só con improperios. Reciben granadas e balazos. Hai un morto e moitos feridos. Causas do motín: o imperativo de que teñen que cargar carbón, e diversos materiais relacionados coa fábrica, por un salario mensual de 12 reais por carro, que necesita dous homes e unha parella de bois cun tempo de dedicación de tres días, o que leva consigo o descuido das tarefas de sembra e colleita. A desobediencia é sancionada con multas e prisión nun maldito cepo instalado nas fábricas.

Ibáñez logrou, pola autoridade central do reino, autorización exclusiva para manexar as fragas de Rúa. Ante tamaño mandato, os paisanos buscan amparo na Intendencia Xeral do Exército de Galicia, o que non logran e provoca o aumento na represión do señor feudal-ilustrado. Sargadelos é unha fábrica de municións con amplos privilexios reais. A fidalguía civil e relixiosa acusaban a Ibáñez de ser un déspota cuxa conduta industrial desarticulaba a economía agropecuaria da comarca.

No entanto, non podemos de ningún xeito obviar os seus logros. Dos seus fornos saen os potes que dan para comer a moitas familias humildes da zona, os proxectís que defenden á nación en momentos cruciais ou as tubaxes que levan o progreso á capital do reino en forma de auga corrente.

Con frecuencia gozo ensinando Sargadelos. O paseo desde os fornos até a presa coa canle e os eucaliptos aos lados do carreiro. O museo que garda e expón as catro etapas da louza que chegou a competir con Picman e Cartaxena, e na súa primeira etapa até con Bristol. A fábrica fundada por Isaac Díaz Pardo e Luís Seoane, con ese fermoso mural que lembra un guerreiro do denario ibérico, ou a presenza escultórica dos grandes pais da nosa literatura Galaica.

Aínda se conservan as mouteiras do camiño con peaxe entre Sargadelos e o porto sito nos Campos-Ría de San Cibrán, onde a flota de buques con pavillón da fábrica, traían e levaban, materiais relacionados coa produción. O pazo coa súa heráldica e unha fermosa fonte, entre escaleiras de pedra e xardíns. Se pecho os ollos e poño atención creo escoitar aquelas orquestras que animaban as festas do Apóstolo Santiago pegadas á Casa da Administración. Bailes de outrora. Tango, chachachá, bolero, vals. Era unha muchachada alegre entre pegadas da historia.

Unha historia que debería ensinarse na disciplina de "sociais" nos centros de ensino, polo menos da Mariña mindoniense. No seu forno de fundición elaborábanse até 30 000 quintais de ferro que deron cociñas, balcóns, tubos, molinetes para barcos, rodas hidráulicas, baterías de cociña, municións, potes a estilo Bordeus. Eses consumos de 50 000 quintais de carbón mineral, outros 20 000 de carbón vexetal, uns procedentes de minas astures e outros das fragas sitas en Rúa e Trasbar.

E o máis importante. A industria empregaba até 1000 familias, 250 carros con 300 parellas de bois, que achegaban e trouxeron mercadorías dun porto -Os Campos de San Cibrán- que chegou a contar cunha flota de 22 buques.

Tal actividade foi causante da creación dese pobo-parroquia. Non só obradoiros, casas para residencia dos numerosos operarios e as súas familias, e desde logo unha igrexa que encomendaron ao Apóstolo Santiago, así como ese mesón que perdura hoxe esquecido.

En 1804 comeza o esplendor da louza que será contrasinal do bo gusto, até ese momento en 1848 en que até S.M. a raíña acusa mediante Real Orde haber recibidos dúas fermosas vaixelas de tal compañía -Sociedad La Riva- que se considera como presente das artes e homenaxe á industria de Galicia. Fago un inciso para comparar o que antecede coa pestilencia contaminante desa ALCOA moribunda. En Sargadelos houbo emprendedores, comerciais, deseñadores e continua mellora nas instalacións e ferramentas. Incluso un camiño de peaxe do que hoxe quedan as mouteiras que nos indican por onde pasaban os carros celtas desde o emporio industrial até o porto na ría do Covo.

En pleno primeiro terzo do século XXI, a louza daquel Sargadelos do século XIX é un luxo que adoita estar exposto polo seu valor integral, que ademais para un galego da Mariña é un símbolo que alimenta o orgullo identitario. De todas as pezas posibles quedo coas fermosas escribanías que a recado estaban na mesa escritorio dun catedrático, un bispo, un médico de prestixio ou un avogado triunfal. As súas cores poden confundirse coa louza de Cartaxena ou da Cartuxa, pero non para alguén que sabe de marcas.

Pablo Mosquera Mata

 

Nota do concello: Arte e historia. Rúas e Sargadelos

Hai xa tres anos que no blog aparecía a entrada 'Aproximación á imaxe do novo rueiro ribadense'. Agora vai continuar a extensión de letreiros de Sargadelos.

Noutro momento, con máis vagar, procurarei outra entrada na que resumía os cartos gastados neses letreiros. Mentres, deixo a continuación a nota de prensa do concello:

NO ACTO PARTICIPARÁ EDUARDO GUTIÉRREZ

Arte e historia

14/12/2017

O Concello colocará 32 placas de Sargadelos en diferentes enclaves do conxunto histórico da vila nas que se combinará arte coa historia local de Ribadeo. O obxectivo é converter as rúas nun museo vivo. As placas, que foron deseñadas por Sargadelos e polo arquitecto municipal, conteñen textos do cronista oficial de Ribadeo, Eduardo Gutiérrez. O descubrimento da primeira placa, desta serie de 32, terá lugar o vindeiro sábado, 16 de decembro, ás 12:00 horas, no inicio da rúa Ibáñez.
O alcalde de Ribadeo, Fernando Suárez, comentou que "todo o mundo sabe o grande vínculo que tivo Sargadelos con Ribadeo ao longo da historia destes últimos dous séculos, tanto na vida de Antonio Raimundo aquí en Ribadeo e da súa temperá morte tamén no ano 1809, como tamén coa súa obra a través da fundición de Sargadelos, que logo pasou a ser unha fábrica de cerámicas e que de diferente xeito foi chegando aos nosos días".
O rexedor ribadense lembrou que "hai xa tres anos que desde o Concello de Ribadeo fomos cambiando as vellas e deterioradas placas dos nomes das rúas por outras máis nobres e máis atractivas por todo o casco vello da vila".
Suárez Barcia subliñou que "queremos agora dar un novo paso que combine a arte desta fábrica de cerámica coa historia local de Ribadeo, tan rica a través dos séculos, e quen mellor que o cronista oficial de Ribadeo, Eduardo Gutiérrez, para ir poñéndoa en forma de textos nunha serie de 32 placas que se van ir colocando en diferentes enclaves da vila, falando de acontecementos históricos de Ribadeo, por poñer por caso desde as súas murallas medievais ata diferentes feitos históricos acontecidos no pasado".
O alcalde ribadense declarou que "queremos que o propio conxunto histórico da vila, ademais de ser un lugar acolledor para vivir e para admiralo paseando, como xa fan milleiros de turistas ao longo destes últimos años, se converta tamén nunha especie de museo vivo onde a xente poida deterse a admirar as imaxes recreativas dun pasado esquecido en moitos casos, xunto cunhas reseñas históricas de agradable lectura".
Suárez Barcia anunciou que "todo isto se vai vir acompañado pola edición de folletos informativos en varios idiomas, en galego, en castelán, en inglés e en francés, que estarán nos próximos días á venda na Oficina de Turismo de Ribadeo".
O alcalde de Ribadeo convida "a todo o mundo que desexe a acudir a un sinxelo acto de descubrimento dunha primeira desta serie de 32 placas informativas, que vai ser este sábado ás doce do mediodía no inicio da rúa Ibáñez. Aquí poderá a xente visualizar estas placas deseñadas por Sargadelos, tamén nos debuxos polo arquitecto municipal, e nos textos por Eduardo Gutiérrez, o cronista oficial de Ribadeo. Estamos convencidos que vai ser unha idea convertida en realidade, que vai ser de moi bo agrado para moitísima xente".

Por certo, hai ano e medio tamén publicaba na rede o ibro 'Os nomes das rúas de Ribadeo', de Suso Fernández Acevedo coordinando o traballo de alumnos do IES.

Dúas vistas dunha viaxe

A pasada fin de semana, a AVV O Tesón realizou a súa viaxe social. Con dúas inclinacións moi diferentes, embaixo van un artigo e unha nota de prensa sobre esta viaxe.
Pablo Mosquera Mata escribiu o seguinte artigo, publicado en diferentes medios:

"O Tesón en Sargadelos

La sociedad civil necesita del sustrato cultural para saber de dónde viene y refrendar sus derechos fundamentales y sociales como espacio del ejercicio real de la ciudadanía, máxime si alumbran tentaciones perversas para imponer conductas indecentes como algo natural. Hay muchas frases de rabiosa actualidad. Me quedo con la que pronunció el Cardenal Bergoglio, Jesuita Argentino, hoy Papa Francisco: "A la gente la empobrecen para que luego vote por quienes los hundieron en la pobreza". Ya sé que hoy la pobreza es hambre, pero no por ello es menos grave la pobreza del conocimiento para decidir como seres humanos dignos y libres.

No Museo do Mar

Viene a cuento del magnífico encuentro que mantuvimos en Islas San Cyprianus con dirigentes de la Asociación Cultural -como nosotros Britonienses- O Tesón. Desde a Praza dos Campos, antiguo puerto de las Reales Fábricas de Sargadelos, visita al Museo Provincial del Mar, dónde la sombra del Maestro nos guió para repasar los antecedentes históricos de un pequeño lugar de la costa más al norte en la Península Ibérica que, por su cualificación en el mundo antiguo, Edad Media, Renacimiento, Ilustración y Edad Contemporánea, se ganó figurar en toda la ingente documentación que conforman: Cartas de Navegación, Derroteros, Isolarios, Descripción de insignes viajeros, historiografía o fuentes del derecho positivo en pleitos con la Iglesia o entre Comunidades.

O Tesón nos honró con su presencia e interés por el patrimonio histórico de nuestro Concello de Cervo, cuyo corazón latente es Sargadelos, tanto la aventura de Ibáñez, como el sueño de Seoane e Isaac. Fuimos sorprendidos con el conocimiento de Manuel Miranda, Presidente de Mariña Patrimonio, que desde La Atalaya con Os Farillóns como testigos, nos ilustró sobre la importancia del Castro y sus relaciones por mar, con otros pueblos que fueron forjando nuestra cultura.

A mis amigos de Ribadeo, les preocupa y les ocupa el conocimiento, defensa y divulgación de nuestra identidad como viejo pueblo. Les gusta vivir como gallegos y en gallego. Tienen un sueño que compartimos. Hacer de la cultura una inversión productiva, frente a la zafiedad y el egoísmo. La cultura nos identifica y nos da herramientas para ejercer la libertad.

Como sucedió en Sargadelos, habrá que pelear por el espacio de la Ilustración."

E, a nota de prensa de O Tesón sobre o conxunto da viaxe:

"Nota de prensa

20151012

O pasado sábado 10 de outubro tivo lugar a viaxe veciñal da AVV O Tesón. Este 2005, aproveitando a hospitalidade de Mariña Patrimonio da man de Manuel Miranda, e dos Aventados, por Pablo Mosquera, o paseo de desfrute e coñecemento dos nosos veciños foi por terras mariñáns, dende Burela a San Cibrao, rematando en Sargadelos.
A unión da rasa cantábrica coas terras de granito que constitúen o manto da maioría de Galicia foi visitado en terreos do porto de Burela como inicio da viaxe, guiados por Manuel Miranda.
Foi despois a quenda do castro de Burela, xunto coas formacións que aínda o distinguen, tras moitos séculos de ser abandoado, dando testemuña un pasado que é de todos.
Chegando a S. Cibrao, a visita ó Museo do Mar deu lugar a unha profunda ilustración histórica de Pablo Mosquera. Algo que, se ben tratou de San Cibrao, a súa historia e a captura das baleas, ben poidera ser levado a outras partes de Galicia, ou sinxelamente, á súa historia. Despois, a visita á Atalaia, a máis de ollar os Farallóns e os restos dun castro maltratado ata que foi defendido, propiciou que algún dos participantes fora incluído na gravación da lectura do Quijote na que están inmersos Os Aventados.
O descanso que supuxo a hora de comer tamén acompañou o desfrute propio e da compañia con información e discusión sobre presente, funcionamento e futuro das sociedades que estabamos presentes, Aventados, Mariña Patrimonio e O Tesón.
Para finalizar, fumos titorados nunha visita ó entorno de Sargadelos e as súas instalacións, despedíndonos así nun centro de cultura e industria que forma parte da historia de Galicia.
Un ano máis, quen foi, volveu con un día desfrutado e aproveitado en coñecer a nosa terra e trabar relacións con xente que a sinte con coñecemento dela.
Vídeos gravados lendo o Quijote:
https://www.youtube.com/watch?v=XWIan0A4nvw
https://www.youtube.com/watch?v=QHTrLwpJ0-4"

Ribadenses destacados: ANTONIO RAIMUNDO IBAÑEZ. Eduardo Gutiérrez

     Unha nova biografía de Ribadenses Destacados: Antonio Raymundo Ibáñez, Marqués de Sargadelos, por Eduardo Gutiérrez

ANTONIO RAIMUNDO IBAÑEZ 

(Santalla de Oscos, 1749 - Ribadeo, 1809)

Eduardo Gutiérrez Fernández

Á beira da súa casa, actual casa do concello

    Antonio Raimundo Ibáñez naceu en Ferreirela, un lugar da parroquia de Santalla de Oscos, na provincia de Oviedo, o 18 de outubro de 1749 e morreu en Ribadeo o 2 de febreiro de 1809, nas datas da entrada na vila das tropas que viñan liberala da ocupación fracesa. Estivo casado coa ribadense Josefa López Acevedo e tiveron nove fillos, seis mulleres e tres homes. Foi soterrado no convento de San Francisco que hoxe é o templo parroquial de Santa María do Campo. O seu asasinato con riscos de crueldade abre moitas posibilidades, entre elas a dun crime por encargo por parte dunha conspiración de vellos e tradicionais nemigos, e executado por facinorosos. De todos os xeitos tampouco se pode esquecer a acusación de afrancesado que lle imputaron á Xunta Provisional de Goberno de Ribadeo constituida a consecuencia da invasión e da que Ibáñez formaba parte, até o o estremo de que moitos dos seus membros xulgaron unha medida de prudencia agacharse, e outros fuxiron como foi Francisco Maria Amor que o fixo a Francia, e segundo informa o historiador Xosé Ramón Barreiro un fillo de Ibáñez tamén foi acusado de afrancesado por parte dun correxidor de Viveiro. A acusación de afrancesado foi negada por moitos autores relatando os servizos prestados á causa nacional son certos sen dúbida, pero a relación de Ibáñez cunha Coroa que rematou nas mans dos propios invasores, tivo que facer a imputación moi doada de espallar. O ambiente hostil protagonizado pola chusma, existía de certo tal e como pon de manifesto o caso do Edecán francés, apresado con outros oficiais, que para ceibarse das iras do populacho tivo que ser trasladado ao Forte de San Damián desde o domicilio particular dun dos membros da Xunta, concretamente D. Fernando María Miranda, despois un destacado persoeiro cun importante labor a prol da causa liberal. Un dos militares tiña un ollo de cristal o que axudou na montaxe dunha campaña moi sintomática daquel tempo de comezos da Ilustración e alborexer das novas ideas, en contraste cun ambiente fetichista que elementos reaccionarios se encargaron de encirrar, espallando supersticións e infundios estarrecentes. Tampouco podemos esquecer a referencia que cita Francisco Lanza, quen informa de que o propio Ibáñez declarou que desde a batería de artillaria instalada en San Román en As Figueiras, un dos obxectivos era a súa propia casa. Algo quel observara cun anteollo. 

No Ribadeo antiguo

    O homicidio cómpre situalo nun tempo de cambios ao que se sumou a invasión francesa, e no medio dunha fogueira de acontecimentos: en 1798 tivo lugar o chamado motin de Sargadelos, sobre o que existe bastante documentación, e tamén a teoria de que esa é a orixe do crime. Meses despois sucede a escaramuza de A Ponte de Arante, e ambos e dous episodios de parecida etioloxia, ou sexa movidos pola pequena fidalguia rural e a cregaxe. Con todo non coñecemos testemuñas pero si indicios e tamén sospeitas moi sólidas, segundo algúns autores. Hai anos mesmo se chegou a sinalar a competencia na fabricación de louza como a causa do complot, algo que a maioría dos historiadores rexeita. É certo que o responsable último da revolta foi o militar José Wosters por permitir as actuacións do populacho, e iso sostén Jesús Evaristo Casariego no seu libro “El Marqués de Sargadelos o los comienzos del industrialismo capitalista en España” de 1950. E engade unhas palabras significativas: ”o seu carácter firme e voluntarioso é dos que se fan admirar e temer pero non amar”. O asañamento mostrado polos executores do crime cun home xa maior para aquel tempo, prestouse a moitas especulacións, case todas sinalando a unha conspiración. Alguén dixo que morreu por moderno e algo disto hai se reparamos no tempo que lle tocou vivir, e o contraste entre a actividade comercial, as fundicións de ferro e e a cerámica, cunha decrépita fidalguía titular de foros e uns cregos administradores de diezmos, oblatas e de toda crase de milagros. No pasado o número de lendas e especulacións mesmo enxeñosas como a do tesouro de Ibáñez, ou o francés emparedado, compoñian ingredientes axeitados para un cartel de cego. Se ainda hoxe nos amilagran revoltas como as do asalto ao Capitolio en Washington, obviando os sucesos da guerra civil española, pensemos na Mariña de Lugo de hai máis de dous séculos.

Pazo de Gimarán, no Ribadeo antiguo

    Ibañez comezou a traballar con dezaoito anos na casa de Bernardo Rodriguez Arango en Guimarán, e primeiro posiblemente asociado á casa, e logo pola súa conta, foi tecendo iniciativas marítimas e despois siderúrxicas e cerámicas en Sargadelos. Tivo importantes socios e colaboradores nas súas iniciativas empresariais como os comerciantes Jose Andrés Garcia e Compañía, de Santiago de Compostela. con quen fundou a Real Compañía Marítima en 1784 para comerciar cos paises bálticos. Residiu en Ribadeo durante corenta e dous anos e nesta vila construiu a súa casa. Ocupou cargos municipais e foi elixido Deputado do Común en 1774 e escribiu varias Representacións ao Rei sobre aspectos e reivindicacións locais e comarcais que se atopan nos Arquivos do Concello e foron publicadas pola estudosa Eloisa Vilar Checa en 1970, e que poden fornecer datos sobre as súas ideas económicas. En 1809 formou parte da Xunta Local de Goberno constituida s raiz da invasión francesa, como xa se dixo. Como activo empresario e innovador nas tarefas que emprendeu, e mesmo nos riscos que afrontou, vémolo como unha persoa destemida e afouta. Que nós saibamos nunca regresou, nen esporadicamente, ao seu lugar de nacimento, transcurrindo a súa vida entre Ribadeo e Sargadelos.

Pazo construído por Ibáñez, hoxe casa do Concello

    Nesta sucinta ollada anotemos que cando no terceiro período da cerámica de Sargadelos se traspasou a fábrica a Luis de la Riva e Compañía de Santiago, entre os aspirantes a facerse coa razón social figuraba o banqueiro e armador Casas, que mercaria o fermoso pazo urbano que Ibáñez construira para o seu domicilio, nunha data próxima a 1780, ainda que era propietario de outras casas na vila, cuxos habitantes deberon quedar impactados pola nova edificación, posiblemente deseñada por algún enxeñeiro militar ou da súa xeira tendo en conta as relacións das fábricas de Sargadelos co Exército e a Armada, documentadas nunha notable Exposicion que tivo lugar en 1994.

EDUARDO GUTIÉRREZ

Revisando a fin de semana en Ribadeo: Catedrais e Rueiro

   Vexo que este fin de semana en Ribadeo deu lugar a dúa novas pequenas pero que me chamaron a atención e diversos motivos e por iso paso a comentar.
    A primeira, un artigo  (1/3 de páxina) na Comarca, 'comentarios al plan de protección de As Catedrais', do 'Grupo Municipal del PP de Ribadeo'. En castelán. Di que no plan 'se observan cosas muy raras', xa no primeiro parágrafo. Entendo que se refire ó 'Plan especial de As catedrais' que teño comentado varias veces de xeito parcial, por partes, e sen rematar, de forma abondo máis extensa que a que aparece na Comarca e... en tempo. E é que, publicada a aprobación inicial no DOG de 16 de novembro de 2017, daba un prazo de dous meses para formular alegacións. Prazo que rematou hai case dous meses, polo tanto. E que aparece no segundo parágrafo como unha contradición en contra do plan...
    A segunda, que por fin está a dispoisición o libro ('folletos turísticos') 'Roteiro pola historia de Ribadeo', que ven a ser o prometido hai meses coas novas placas de Sargadelos das que levo exposto fotografías e falado tamén varias veces nestes últimos tempos no blog (Máis placas de Sargadelos informativas, Letreiros para coñecer Ribadeo, Placas de Sargadelos ilustrando o rueiro de Ribadeo, Nota do concello: Arte e historia. Rúas e Sargadelos). Pois iso, por fin saíu á rúa e pódese adquirir por 1,5 € na oficina de turismo, segundo a nota do concello. A nota chamou a miña atención por varias cousas. Unha, que segue sen ser público o custe das placas, ó que xa me teño referido. Outra, que non se fala nada do retraso sobre o tempo de publicación falado. Outra, o aproveitamento da petición / anuncio tras ser recollida, de museo de Ribadeo como pobo, obviando/esquecendo as rutas xa establecidas de indianos, de comerciantes... Indicación non obstante que estimo moi válida nun pobo como Ribadeo. Aparece ademáis, en nota de prensa, a figura de Carlos Longarela, arquitecto do ARI e autor da parte gráfica, dato para min descoñecido ata o de agora, aínda tras ser coñecido que o autor dos textos é Eduardo Gutiérrez, cronista oficial e exalcalde (entrada na Galipedia).

    Deixo a foto, tamaño orixinal na web do concello, e a continuación a longa nota de prensa:

A PRIMEIRA TIRADA É DE 1.200 EXEMPLARES
Roteiro pola historia de Ribadeo
10/03/2018
No salón de plenos do Concello presentáronse esta mañá os folletos turísticos denominados Roteiro pola historia de Ribadeo, e nos que se recollen os debuxos e textos das máis de 30 placas de Sargadelos colocadas en rúas, prazas e lugares de Ribadeo. Están editados en catro idiomas: inglés, francés, español e galego e estarán á venda na Oficina de Turismo ao prezo de 1,50 euros. No acto participaron o cronista oficial de Ribadeo, Eduardo Gutiérrez, o arquitecto municipal Carlos Longarela, o concelleiro de Cultura, Farruco Graña, e o alcalde, Fernando Suárez.
O rexedor dixo que "isto é algo moi importante para reafirmarnos como un pobo que leva aquí moitos séculos, que ten moita historia e que moitas veces o tempo vai pasando e as xeracións que van vindo non saben nada do que outras deixaron atrás. Para iso quixemos abusar da experiencia, da historiografía e da sabedoría do cronista oficial, Eduardo Gutiérrez, para pedirlle que o seu coñecemento fose botando luz enriba de pasaxes históricos en diferentes rúas e espazos da vila. Para iso tamén nos apoiamos en Carlos Longarela, arquitecto que nos ratos libres, porque no ámbito do día a día tempo pouco tempo, pero fóra de horas foi facendo os debuxos, moitas veces con orientación do propio cronista oficial. E todo iso metémolo nunha máquina moi potente e moi bonita, que é Sargadelos, onde lle deron o deseño final, e o resultado das placas está aí para ver desde hai un par de meses, penso que con moi boa acollida".
Suárez Barcia sinalou que "aparte diso, que é o que máis perpetuamente vai quedar nos espazos públicos, quixemos tamén difundir esta mensaxe en varias linguas, porque sabemos que Ribadeo cada día é máis turístico, cada vez ven máis xente de fóra que se interesa e gústalle isto que está vendo polas rúas e queremos que teña a oportunidade indo á oficina de turismo e mercando un libriño no que figuran todas estas placas cos debuxos, cos textos e nalgúns casos cunha explicación máis grande. Quixémolo facer en francés, en inglés, en castelán e en galego".
O alcalde explicou que "fixemos unha primeira edición de 300 folletos en cada idioma e estamos convencidos de que dentro de pouco teremos que facer novas edicións. Desde mañá mesmo están a disposición de calquera que se achegue á oficina de turismo de Ribadeo ao prezo de 1,50 euros, polo que realmente non lle gañamos nada, pero o que pretendemos é difundir a historia local".
O cronista oficial, Eduardo Gutiérrez indicou que "na publicación que se presenta hoxe, cun pequeno engadido sobre a que recollen as placas, destácanse trinta e tres lugares vencellados á historia de Ribadeo en diferentes épocas: a medieval, onde se pode seguir o itinerario da muralla reparando na indicación das portas e dos restos que quedan; tamén se sinala a ubicación da Colexiata, onde antes estivo a igrexa parroquial. Sublíñanse igualmente edificios vencellados á aboenza liberal da vila, á súa tradición comercial, cunha clase acomodada e culta, que ergueu a Escola de Náutica, o Teatro e o Círculo de Recreo, as casas armadoras e de banca, que naceron do porto entendido como lugar estratexicamente situado, como fondeadeiro e abeiro, porque non acadou unhas instalacións portuarias que merecesen tal nome. Con todo, da súa importancia dá proba o Forte de San Damián, do século XVIII. E xa no XIX o cargadoiro de mineral de ferro, ao tempo que abrollaban obras e dotacións da man dos indianos enriquecidos en América: a Praza de Abastos, o Cemiterio, a torre dos irmáns Moreno, etc. Tamén se lembran singularidades como os lavadoiros, tal o sonado Pipelo, que durou perto de catrocentos anos".
Na súa intervención Gutiérrez manifestou que "mais dese pouso ilustrado e liberal do século XIX destacan a Sociedade Filantrópico-Dramática de 1835, que ergueu o Teatro, a Sociedade de Fomento que promoveu a Escola de Nautica e o sucesivo Colexio de San Luis. Aparte disto cómpre destacar o escintilante Círculo de Recreo, fundado en 1851. Xa noutra ocasión sinalamos como clarificadora a anécdota que recolle un cronista local, segundo a cal cando en 1858 a raíña Isabel II visitou Lugo, as autoridades provinciais solicitaron en depósito do Círculo os mobles para decorar as estancias onde se aloxaría a raíña, que era nada menos que o Pazo Episcopal".
O cronista oficial rematou salientando: "a boa acollida que tivo a instalación das placas que conforman o roteiro pola historia de Ribadeo, son unha incitación e un estímulo a prol dun Museo, que trasladamos á Alcaldía para o seu estudo e consideración, coa petición de que acolla a idea co mesmo interese e dedicación que puxo na confección das placas. O concepto de Museo ao uso cambiou efectivamente e hai cidades que inclúen nel rutas deste tipo, aparte de varias sedes. Certo que aquí comezamos co último, que xulgamos unha boa medida para avaliar a opinión pública, cuxa colaboración se requeriría tanto no acopio de materiais, como noutros aspectos, co obxecto de facer o proxecto viable. Estimado señor Alcalde: isto é unha celada, que rogamos disimule acolléndonos á existencia delas na muralla, con outros fins, pero igualmente solapados. Aínda que, ben mirado, isto ten pouco de trapela, no sentido literal de encerro. É apenas unha suxestión. E, desde logo, cordial".
E o concelleiro de Cultura, Farruco Graña, dixo que "ter a ocasión de ter nas nosas mans estas breves reseñas históricas é sempre unha boa nova porque dan pulo á nosa actividade cotián. Non se trata de mirar para atrás con ton fachendoso, senón de facelo para sentírmonos orgullosos do que fomos e do que podemos seguir sendo, pero para trazar ben o camiño é indispensable coñecer de onde vimos. Trátase de poñer en valor, pero non só pensando na xente que vén de fóra, que está moi ben que veña, senón en nós mesmos; todos os cidadáns e as cidadás de Ribadeo é bo que saiban da súa historia, os que acabamos recalando nestas terras é bo que establezamos ese vínculo co que foi Ribadeo para facelo noso e proxectar cara o futuro todas as nosas ideas e os nosos proxectos. E nese sentido é fundamental que de cando en vez nos paremos e poñamos negro sobre branco, neste caso habería que dicir ton azul, que é o propio de Sargadelos, sobre branco, eses fitos históricos dunha vila centenaria como é Ribadeo".

Doutora Sara Mandiá Rubal. Por Pablo Mosquera

Doutora Sara Mandiá Rubal

    Para un Mariñán. Para un galego. Para un Mindoñense do Concello de Cervo-Sargadelos. Ás veces pasan cousas que nos insuflan orgullo identitario. A noticia do Premio da Real Academia de Doutores de España, Premio Fundación Ignacio Larramendi, súmase ao crecente e imparable historial profesional desta moza nada en Sargadelos. E todo iso, constitúe unha razón máis para presumir e compartir o seu amor por Galicia, o seu compromiso con esta terra e as súas xentes, ao norte do norte, coa alma impregnada na maxia do Sargadelos ilustrado por aquel Marqués que un día tivo un soño entre auga, caolín, fragas e fornos de fundición. Para daquela ser herdanza que inspira a Luís Seoane e Isaac Díaz Pardo e desde logo a Sara.
    E foi no ano centenario do gran mestre Isaac, cando esta Doutora, tivo un novo recoñecemento. Non é de estrañar. O seu traballo de investigación universitaria: "Presenza e nivel de actividade en redes científicas dos investigadores españois que publican en revistas de comunicación indexadas en scopus", é toda unha lección obxectiva sobre a situación actual dos traballos científicos nas redes sociais, facéndonos ver ese espazo infinito ao que acoden os humanos para comunicarse, atoparse e ilustrarse, tanto do pasado, como do presente cara ao futuro.
    A ex alumna do Instituto Marques de Sargadelos, leva unha singradura sen límites. Atrévome a prognosticar, como o fixen no seu día ante un responsable do Concello de Cervo, que estamos compartindo tempo e lugar cunha dama cuxa pegada será histórica no devir para as xeracións de mozas que toman a substitución ante o goberno do buque no que navega a sociedade civil, e como di a autora "para a sociedade, queda demostrado que a vontade maioritaria fai que as cousas cambien". Apliquemos as Tecnoloxías de Información e Comunicación con acento galaico, desde aquí e para aquí; sempre con orgullo de vello pobo, sempre coa nostalxia de pertencer ao Reino de Galicia, ¡Aí é nada!.
    Hoxe presta servizo nun gran Hospital público. O Hospital Universitario de Getafe, conta con esta Doutora experta en Documentación e Información Contemporánea tralo seu paso pola Universidade da Cidade Santa de Occidente onde a súa tese doctoral obtivo a máxima cualificación, e así realiza as memorias científicas dunha gran empresa hospitalaria que conxuga asistencia, docencia e investigación.
    Sara Mandiá pertence a unha xeración que sente Galicia nese proceso de coñecemento doutros pobos cos seus costumes e historia, pero dese xeito faise máis forte e convincente o seu núcleo esencial galaico, goza comparando o bullicio dunha capital no Estado, cos silencios só rotos pola música do vento e do auga, na súa Sargadelos de Cervo, botando de menos o son da gaita nas paredes do máxico Muiño onde San Pascual Bailón a agarda ou a escultura que Quique Guerra fixo, en óso de balea, un gaiteiro que saudará o regreso a casa dunha Doutora á que todos desexamos que algún día ou vento mareiro do nordés, nola devolva á nai terra -Ítaca- para ensinar ás súas xentes o moito que aprendeu noutros recunchos e con outros acentos. Mentres tanto, Os Aventados non só a felicitan, tamén lle desexamos mil primaveras de éxitos e felicidade.

Placas en Porcillán

Hai xa meses que o blog comezou a conter fotos das novas placas descritivas de Sargadelos, que describen trinta lugares do rueiro de Ribadeo. Dende aquela, publicouse un folleto recollendo o seu contido, mais coido non da unha idea adecuada da beleza das placas, polo que sigo recollendo fotos ata completar o conxunto. Hoxe tocoulle a Porcillán, que a máis da da aduana, ten dúas placas:

Máis das novas placas descritivas:
Placas de Sargadelos, Máis placas de Sargadelos informativas, Letreiros para coñecer Ribadeo, Placas de Sargadelos ilustrando o rueiro de Ribadeo, Nota do concello: Arte e historia. Rúas e Sargadelos

No nome de Isaac. Pablo Mosquera

No nome de Isaac

Para os galegos o 25 de xullo é a nosa Festa Nacional. Como Comunidade Histórica temos, podemos e queremos, celebrar tal día como símbolo da nosa identidade como pobo, con idioma, cultura e territorio.

Os que vivimos e sentimos esta costa Cantábrica do norte Galaico temos un lugar de referencia. Como o tivo Isaac Díaz Pardo, cuxo centenario celebramos este ano malia a pandemia. Deulle continuidade ao espazo industrial e cultural do Sargadelos nado no século XVIII, inaugurando fai corenta anos esa Cerámica multidisciplinar que asenta na parroquia de Santiago de Sargadelos do Concello de Cervo, por onde discorre o río Rúa camiño da Enseada de Rueta deixando ao seu paso canteiras de caolín, fragas en Rúa e Trasbar, muíños que moven as augas, fentos que se volven cor ouro coas choivas do outono, ou esas marabillosas hortensias multicores.

Sargadelos é o corazón da Mariña. Os visitantes da fábrica inaugurada en 1970, sempre se quedan atónitos diante desas figuras denominadas Mambrú. Ese personaxe nada ten que ver coa canción que as mozas da miña xeración cantaban cando saltaban á corda. Posiblemente, a súa orixe teña que ver con aqueles alfareiros ingleses que entre 1845 e 1862 traballaron para Don Luís da Riva e saíron dos seus fornos na IIIª e IVª etapa, cando a industria dirixíaa Edwin Forester e a Dirección correspondía ao neto do fundador, Don Carlos Ibañez, ao que correspondería a triste sorte de pechar en 1875. Por certo, na nosa inmortal Mondoñedo, chamáronlles Pachecos ou Macacos.

Personalmente prefiro as escribanías e os tarros de boticas. Sigo escribindo con estilográfica e emocióname recordar aqueles plumines que mollados na tinta servían para longas epístolas que a data de hoxe conforman documentos cargados con historias e descricións capaces de axudar aos historiadores para aproximarse á verdade de condutas e razóns de ser en personaxes con valor comunitario. Os tarros son fermosos recipientes que a mandato manexaba o primeiro boticario de San Ciprián, Don Julián Lopez García, discípulo do Pai Baltasar Merino.

Pasear por Sargadelos é recordar a Isaac Díaz Pardo e aquelas palabras que a modo de sentenza pronunciaba en 1946 para unha entrevista: "O artista ha de desgarrarse as entrañas ao parir unha obra e as súas pingas de dor e ledicia lograrán facerse permanentes, de tal sorte que a harmonía maniféstase entre a expresión e a forma".

50 m de Porcillán

    Escrito para o libro das Festas do Carme 2024:

50 m de Porcillán

    Hai veces que Porcillán antóllase tranquilo, mesmo diríase aburrido. 29 de maio a media tarde: a ría iluminada, boa temperatura, pouca xente, a máis dela sentada no mariñeiro ou nos bancos fronte á ría, embarcacións deportivas por medio. Sería un deses días. Mais chega con mirar á fronte, ou a unha beira, ou detrás, ou á auga, ou ó ceo. E xa tes unha visión que enche.

    Un pequeno lugar que, tamén ás veces, parece o centro do mundo. E non só para quen por alí viva ou traballe, senón tamén para quen pase con calma, saboreando o lugar.

    O lugar, o sitio. A súa importancia foi recoñecida en abstracto -a importancia de ‘un’ lugar- pero tamén, neste caso, en concreto -o lugar de Porcillán-.

    E non fai falta remontármonos ás orixes do ‘Portus Iulianus’ que nos podería ilustrar José María Rodríguez, entre outros, ou ás vivencias que nos podería lembrar Pancho Campos, tamén entre outros, ou ás primeiras fotos tomadas do lugar que nolo refiren cheo de vida, ou as varias referencias que fai Paco Lanza nos seus escritos, ou… Non, non fai falta. Chega con aproximarnos e recorrer uns cincuenta metros dende que rematan as instalacións do Mariñeiro ata a baixada para embarcar a xente que vai na lancha de pasaxe. Alí, neses poucos metros, hai indicacións abondas da querencia, relevancia ou mesmo da historia do lugar. Por suposto, non está todo, nin moito menos, pero para ser instalacións case todas de medio século acó, pode dar unha idea do por que Porcillán pode parecer ‘o centro do mundo’, o centro dun pequeno mundo.

    Así, baixando do pobo, e na mesma liña que separa o paseo marítimo para caer á auga, se miramos á nosa esquerda, atopamos a Virxe. E xusto antes, un conxunto de sinais con diferentes direccións que apuntan distancias con Porcillán como centro. Si, é un poste indicativo do ‘Camiño Natural da ruta do Cantábrico’ que fixa o tal camiño en relación ó lugar no que se atopa, Porcillán. Que existan postes semellantes en moitos outros lugares non quita que este en concreto apoie esa centralidade para nós do antigo Portus Iulianus.

    Como dixen, xusto á súa beira, a Virxe. A Virxe cuxa festa no 2024 dá lugar á publicación desta publicación que tes nas mans, nunha efixie que é unha homenaxe de ‘o CASIP aos homes e mulleres do mar’, lembrando a súa relación secular das xentes coa patroa dos mares. [CASIP: Centro de Actividades Subacuáticas Illa Pancha]

    Ao pé da Virxe, un banco. Orientado case ó sur, permite recibir o Sol pracidamente. Mais aínda que ten boa vista, outro compañeiro máis adiante faille a competencia con avantaxe.

    Seguindo un par de metros máis despois da Virxe, na mesma parede na que o banco recala, unha placa lembra unha tripulación. Nela aparecen nomes, mais sendo particular é unha de tantas que se podería recoñecer. E a placa pasa así, máis que a ser un recoñecemento específico, que tamén, a ser un símbolo de homenaxe ás xentes que durante séculos alí se botaron á mar.

    Uns metros máis e o caleado pé dunha casa infórmanos mediante unha peza de Sargadelos que estamos no peirao de Porcillán. E, baixo dela, tamén manufactura de Sargadelos, somos informados de que as obras de construción do ‘actual’ peirao comezaron en 1884 e duraron cinco anos. Antes, os barcos fondeaban na ría e as mercadorías eran trasladas en barcazas ata unha rampla. Preto dela estaba o antigo consistorio, que non en van o lugar foi o centro neurálxico de Ribadeo. O citado como ‘actual’ peirao ten acollido dende aquela varias reformas.

    Seguindo uns cantos pasos, nas mesmas escaleiras que sinalan a baixada a Porcillán, somos informados de novo, nunha ambigua mención coa correspondente factura de Sargadelos, de que estamos no Peirao de Porcillán Víctor Moro.

 

    E non temos máis que dobrar a esquina para atopar o mural que sobre a vida de Calvo Sotelo espera a quen queira mirar. Inaugurado o 3 de maio de 2009, un ano despois do seu pasamento, e construído ‘por subscrición popular’, o que foi Presidente do Goberno e é alcalde honorario enfila a ría dende el. E faino tamén sobre outro banco, este orientado cara ás Figueiras, ría por medio. Banco das mentiras? De seguro que si, alí se teñen contado moitas. E verdades. Mirando á ría e ó mar, con avantaxe de miras fronte ó anterior citado.

    Tirando para embarcar nesa ría, na protección da antiga enseada protexida no 1884, outra placa de Sargadelos infórmanos outra vez máis de que estamos no Peirao de Porcillán. É dicir, no lugar dende, antes de ser peirao, Ibáñez trafegaba coas súas mercadorías.

    É a final das indicacións que comentaba ó comezo. Mais un final ó que se chega tras pasar outra indicación sinalando que o 20 de xullo de 1981 o agora emérito Rei e Dona Sofía alí desembarcaron e fixeron unha visita a Ribadeo, actuando Leopoldo Calvo-Sotelo de anfitrión. E final tamén onde espera a lancha de pasaxe para se se quere facer un recorrido máis aló de terra.

    Un treito de cincuenta metros que pode levar un bo tempo recorrelos se apreciamos todos os detalles que ofrece. Os ditos e moitos máis que se poden observar de vagar.

Antonio Gregorio Montes

OUTRO NOME CONTROVERTIDO: PRAZA DE FEDERICO OU DE VICENTE ÁLVAREZ MIRANDA? Carlos Álvarez Lebredo

    Artigo publicado na Comarca del Eo de 30 de abril de 2022. A segunda foto que acompaña ten un texto sobre o que trata o artigo. A primeira, a vella placa, é citada no mesmo. Este artigo é continuación de outro de Carlos Álvarez Lebredo

OUTRO NOME CONTROVERTIDO: PRAZA DE FEDERICO OU DE VICENTE ÁLVAREZ MIRANDA?

Carlos Álvarez Lebredo

    A semana pasada fixemos algunhas observacións nestas mesmas páxinas de ‘La Comarca del Eo’ sobre algúns dos rótulos informativos que acompañan os nomes de rúas e prazas nas artísticas placas de azulexos de Sargadelos que van festoneando o rueiro de Ribadeo. En varias delas só recolliamos algunhas dúbidas e preguntas que nos tiñan chegado ao respecto, desde hai anos, dos textos dalgunhas delas. Quen tivese a paciencia de ler aquel texto vería que as nosas propostas estaban baseadas exclusivamente na filoloxía, no rigor lingüístico e no desexo de que a información se ofreza coa maior claridade posible.

    Para esta ocasión traemos unha cuestión semellante pero algo máis enrevesada. Está claro que hai outra placa manifestamente errada pero tampouco somos quen de esclarecer absolutamente todos os puntos que rodean o asunto. Trátase da placa, recentemente colocada, que sobre seis azulexos de Sargadelos pon “Praciña de Álvarez Miranda” e que na parte informativa engade: “Vicente Álvarez Miranda. Escritor. Político. Militar (Cruz Laureado de San Fernando)”. Nada hai que obxectar a esta lacónica aclaración que en só oito palabras perfila moi ben o citado personaxe. O problema é que esa praciña leva algo máis de setenta e cinco anos dedicada ao seu irmán Federico. Na parte alta da praciña aínda se conserva a placa primitiva, colocada en 1946. É un sinxelo mármore branco, con letras maiúsculas gravadas en baixorrelevo e adherido á fachada traseira da casa dos Díaz-Fierros. Literalmente pon: “Plazuela de F. Álvarez Miranda”. Ou sexa, que o personaxe epónimo da praza non é Vicente (como se explica na moderna placa de Sargadelos) senón o seu irmán Federico, a quen corresponde esa letra F.

    Esta cuestión non admite dúbida. En 1946 o concello de Ribadeo quixo homenaxear a cinco distinguidas persoas da localidade poñendo o seu nome a varias rúas da vila: o Bispo Veres, J. Vicente Pérez Martínez, Pasarón y Lastra, Acevedo Rodríguez e Federico Álvarez Miranda. O acordo municipal é de 12 de xuño de 1946 e está recollido en portada polos dous semanarios ribadensese os días 15 e 16 dese mes. Inclúe unha pequena xustificación de méritos para cada un deles. Do último, Federico Álvarez Miranda, sublíñase que é un poeta lírico, de inspiración fina e delicada, autor de belas composicións, entre as que destaca “A una rosa”. Os dous semanarios locais fixéronse eco do citado acordo municipal e posteriormente dos actos de homenaxe e descubrimento das respectivas placas, que tiveron lugar o día 29 de xullo. No caso concreto de Federico Álvarez Miranda foi Dionisio Gamallo o encargado de eloxiar ‘in situ’ o escritor, ler un dos seus poemas e descubrir a placa.

    Vicente Álvarez Miranda puido ter méritos para que unha rúa ribadense levase o seu nome. E incluso é probable que a tivese antes do seu irmán, pero non esa praciña: isto é só unha conxectura miña, que se podería resolver con paciencia, acudindo ao arquivo municipal ou revisando actas municipais anteriores ao verán de 1946. Insto a que os historiadores lle dediquen tempo. Para establecer esta conxectura baséome só na miña interpretación (subxectiva, arriscada) dunha nota de Dionisio Gamallo publicada xusto un mes antes do citado acordo municipal de darlle a Federico Á. Miranda o nome da praciña. En ‘La Comarca’ do día 12 de maio publicou Gamallo unha semblanza do seu irmán Vicente Álvarez Miranda. Entre outras cousas afirma que aos ribadenses tenlles que soar este nome “como consecuencia de existir, dentro del casco urbano de la villa, un callejón (por fortuna blanco y limpio) rotulado de este modo hábil y prometedor: ‘Travesía de Álvarez Miranda’”. Dá a entender, pois, Gamallo que o “callejón” xa levaba o nome de Vicente cando no concello lle poñen á praciña o nome de Federico. Eu non me atrevo a conxecturar máis. Pero o que si está claro é que, aínda no caso de que a Travesía fose de Vicente, a Praciña é inequivocamente de Federico.

    Xa no seu momento Gamallo intentou aclarar vixentes confusións entre ambos irmáns, por exemplo nas datas de nacemento. E é que os dous tamén faleceron relativamente novos e ambos foron escritores. Vicente, máis apaixonado e de carácter vehemente, era capaz de asombrosas improvisacións métricas, á maneira dos regueifeiros tradicionais, pero en versificación culta. Pero respecto da súa calidade poética, o sempre fiable diagnóstico de Gamallo, incluído na citada semblanza de Vicente en ‘La Comarca’ do 12 de maio de 1946, é claro: refírese a “su hermano D. Federico, mil veces superior como poeta a Vicente, y digno de la cuidadosa exhumación a que lo someteremos”. Esta última alusión refírese, claro está, ao previsto acordo municipal do mes seguinte de darlle a Federico o nome da praciña.

    En definitiva, non teño claro que á altura de xuño de 1946 Vicente Álvarez Miranda xa lle dese nome a unha calella (“callejón”) de Ribadeo. É probable. O que si está fóra de dúbidas é que o nome do seu irmán Federico deulle nome á praciña que se abre desde unha calella procedente de Amando Pérez e que desemboca, en lixeira costa abaixo, na parte alta da rúa Antonio Otero, case en fronte á Costiña Padre Sarmiento. En calquera caso, como a praciña leva o nome de Federico, non ten ningún sentido que na moderna placa de Sargadelos se lle atribúa o nome da praciña a Vicente nin que se aclare nela a biografía deste.

    Para rematar: Vicente Álvarez Miranda naceu na casona de Guimarán o día 30 de maio de 1815 e faleceu en Veracruz (México) o 5 de abril de 1858. Federico Álvarez Miranda naceu na mesma casa o día 30 de abril de 1817 e faleceu en Ribadeo o 29 de novembro de 1841.

Coñecendo Ribadeo e máis aló

    O concello remata de anunciar actividades relativas ó Ribadeo Indiano, mais tamén ó Ribadeo Ilustrado e as impartidas na aula CeMIT (=Centro para a Modernización e Inclusión Tecnolóxica). Cada conxunto é referido a un tema, a unha época, a uns intereses, claro. Deixo abaixo un resume despois as notas de prensa do concello.

    Comezando pola aula CeMIT, haberá dous cursiños: un cursiño será de pagos en internet e outro sobre app de relatos e audiolibros, ambos de 1 h e os días 15 e 16 deste mes.

    En relación ó Ribadeo Ilustrado, segunda edición, as actividades son máis lúdicas e variadas, inscritas en criterios turísticos e de difusión, ó longo desta fin de semana.

    Por último, en relación o Indiano, a referencia é máis ben gastronómica e non sei ata que punto implica un maior coñecemento de Ribadeo, aínda que o metera (eu) baixo o título 'coñecendo Ribadeo'. Celebrarase de novo o mercadiño de ultramar, e incorporaranse Foodtrucks, é dicir, camións de venda de comidas.

-

PARA ASISTIR É PRECISO ANOTARSE

Cartel do primeiro dos cursos

Cursos na Aula CeMIT

06/06/2022

A Aula CeMIT, do Concello de Ribadeo, impartirá dous cursos presenciais os días 15 e 16 de xuño.

O día 15 terá lugar o curso sobre Pagos en Internet. Falarase sobre como facer pagos a través da banca electrónica, pagos en comercios electrónicos, a través de PayPal, con exemplos de usos cotiáns.. Tamén se explicará a seguridade que hai que ter con estes  sistemas así como recomendacións ou consellos para non caer en posibles estafas.

E o día 16 será o curso sobre APP`s sobre relatos e audiolibros, que hoxe en día están acadando maior mercado. Explicarase como descargar libros nos dispositivos e a procura de diferentes temáticas. Introducirase aos asistentes tamén ao mundo sobre relatos en chat e informarase do seu uso.

Calquera dúbida poderá ser despexada no mesmo curso mediante roldas de preguntas.

As prazas son limitadas. O prazo de inscricións estará aberto ata o último día dos cursos, sempre que non se esgoten as prazas. As persoas interesadas en acudir a estes cursos poden anotarse no teléfono 982120732 e no correo electrónico da Aula CeMIT.

-

ORGANIZADO POLA CONCELLARÍA DE TURISMO

Programa do II Ribadeo Ilustrado

07/06/2022

A nova edición do Ribadeo Ilustrado desenvolverase desde este xoves, día 9, ata o domingo 12 cunha programación variada, chea de actividades vencelladas á xente do mar coa figura do Marqués de Sargadelos, Antonio Raimundo Ibáñez, como protagonista.

O xoves 9 ás 19:00 horas na Oficina de Turismo de Ribadeo inaugurarase a exposición Amar a mar: Mariñas, Marosas e Maruxainas, da Rede Museística Provincial de Lugo.

Ao día seguinte ás 19:30 horas no salón de plenos da Casa do Concello, que é o Pazo de Ibáñez, haberá unha conferencia a cargo de Pegerto Saavedra Fernández, catedrático de Historia Moderna da Universidade de Santiago de Compostela que falará de Antonio Raimundo Ibáñez e Ribadeo: un empresario nunha vila dinámica. A continuación, as 20:30 horas, terá lugar a representación teatral Chegada á vila de Ribadeo do coronel do Rexemento Provincial de Mondoñedo, portador da proclama da Xunta Superior do Reino de Galicia. Declaración de guerra a Napoleón. Correrá a cargo do actor e guía turístico Suso Martínez. E ás 21:00 horas Os Quinquilláns Teatro ofrecerá a representación Ribadeo Ilustrado.

O sábado 11 haberá dúas conferencias no salón de plenos da Casa do Concello: ás 11:30 horas o carpinteiro de ribeira Francisco Fra falará sobre A carpintería de ribeira e a navegación a vela en tempos do Marqués e ás 12:30 o director do Museo Casa natal Marqués de Sargadelos, Iker Nogales Astudillo, ofrecerá a charla titulada As orixes do Marqués de Sargadelos e formas de vida na comarca de Oscos no século XVIII.

Ademais de 17:00 a 20:00 horas na Praza dos Catro Canos haberá unha demostración do traballo artesanal das redeiras Cabo Burela e de 17:00 a 19:00 horas no Patín terá lugar unha demostración do traballo artesanal da tecelá María José Lois Vázquez. Tamén están programadas actividades para xs nenxs no parque de San Francisco: de 10:45 a 12:45 horas, obradoiro de monicreques a cargo de Mircromina Títeres, que ás 13:00 horas representará Vacacións no mar.

E o domingo 12 rematarán as actividades do II Ribadeo Ilustrado cunha visita á capela de San Francisco, fundada en memoria de Martínez Bengoechea, na Casa de Bengoechea de 12:00 a 14:00 horas; e nas Escaleiras de Martínez ás 12:30 horas o Grupo Fua ofrecerá un concerto de cámara.

O Ribadeo Ilustrado está organizado pola Concellaría de Turismo.

-

OS INTERESADOS TEÑEN PARA ANOTARSE ATA O 22 DE XUÑO

Mercadiño de Ultramar

07/06/2022

O Concello ven de abrir o prazo de inscrición para participar na sétima edición do Mercadiño de Ultramar e no novo espazo gastronómico, que se desenvolverán dentro do Ribadeo Indiano.

O concelleiro de Turismo e Desenvolvemento Local, Pablo Vizoso, sinalou que "un ano máis o Mercadiño de Ultramar terá lugar dentro da VII edición do Ribadeo Indiano, que este ano estará dedicado ás mulleres,  tanto ás se foron como ás que quedaron. O Mercadiño de Ultramar desenvolvérase o sábado 9 de xullo  e pretende traer unha recreación e mostra de  produtos e mercancías de ultramar así como de oficios de época. Terá horario continuo dende ás 11:00 da mañá ata a finalización do Festival de Habaneras, que será aproximadamente sobre as dez da noite".

As persoas que desexen participar poderán presentar a súa solicitude ata o día 22 de xuño.

O edil ribadense explicou que "poderán participar preferentemente as persoas físicas ou xurídicas que desenvolvan algunha actividade relacionada coa cultura indiana ou da época (finais do S.XIX e principios do S.XX) tales como produtos da horta con especial incidencia nos produtos chegados das Américas: pataca, pemento, tomate, millo e outros relacionados, produtos latinos de alimentación, doces e pasteis típicos, xoguetes, xeados, chocolates, antigüidades, oficios, etc". 

Vizoso Galdo engadiu que "como novidade este ano, dentro do Ribadeo Indiano, haberá un espazo gastronómico con foodtrucks. Será os días 9 e 10 de xullo e estará localizado na contorna de Praza de Abastos co fin de ampliar as propostas gastronómicas do evento. O prazo de inscrición tamén está aberto ata o 22 de xuño". 

As bases e os formularios para a inscrición estarán dispoñibles na sede electrónica do Concello de Ribadeo.

Da presentación do libro Islas san Cyprianus: orgullo y patrimonio

Escudo de Laracha, con balea. CC-by-sa 4.0. Autor, SanchoPanzaXXI, collido de https://gl.wikipedia.org/wiki/Ficheiro:Escudo_de_Laracha.svg

1.Algunhas cousas collidas ó vóo na presentación do libro Islas de San Ciprianus: orgullo y patrimonio, do que dixo o seu autor, Pablo Mosquera:
-'Son un produto do sector público'
-Sobre San Martiño de Mondoñedo: servir para o culto, servir para a cultura
a costeira da balea estendíase do Samaín á primavera, con fontes acreditadas dende o século IX
-Pola nosa costa non hai heráldica con baleas, como no País Vasco. Excepción: Caión, a Laracha.
-A escaleira do faro de Estaca de Bares, feita en Sargadelos. 
contra ilustración, reacción (como algo histórico, aínda que para ilustrar o caso de Raimundo Ibáñez)
-A industria de Sargadelos como promotora de intercambios no Cantábrico.
-1875: cae Sargadelos, hai hambruna, emigración...
-Ruth Matilda Anderson: retratos sen nome e apelidos, pero con callos nas mans, e grazas a ela, con imaxe na historia.
-Galerna do 61: 30 mortos en Celeiro. Barcos mercados de segunda man ós vascos e orixe do programa de renovación da flota.

2.Apuntes / Guión para a presentación do libro de Pablo Mosquera “Islas de San Cyprianus: orgullo y patrimonio”(A. Gregorio)
 Algo previo:
* A presentación ha ser do libro ou do autor? Coido que máis do autor, pero, como a presentación foi un encargo, mais a lectura, un pracer, vou deixarme levar e farei un mix, dicindo algo tamén sobre o libro.
* Galego ou castelán? Xa elixín. Entre nós soemos falar en galego, e o libro ten intervencións alleas a Pablo, todas en galego.
 Quen é o autor? Pablo Alejandro Mosquera Mata. Bígaro. Podo ler a súa entrada na Galipedia, que comecei eu, mais iso pódeo facer calquera cando queira.
 É alguén que fai bandeira da reivindicación da Provincia de Mondoñedo. Mariñano, mindoniense, consciente da diócese de Britonia (que lle descubriu José María Rodríguez). Pueblerino cidadán do mundo. Emigrado como estudante, retornado como experto e con remate profesional como sinxelo médico de familia a Cervo, retorno ás orixes completando un ciclo vital e emocional. Para min, non sei ben por que, non lle queda lonxe a figura de Prisciliano, aquel que hai quen di que pode estar oculto nun cadaleito en Santiago pero é descoñecido para case todo o mundo aínda sendo moi visible (se é certa a lenda)
 No libro, hai unha referencia de Carlos Nuevo Cal a Macondo. San Cibrao, e por extensión, a Mariña e a provincia de Mondoñedo serían ese Macondo de realismo máxico para Pablo, realismo documentado, máxico por imaxinación.
Médico e escritor, ten levado unha vida densa que foi dando lugar a sucesivos libros coa expresión da sociedade e da realidade de san Cibrao e mariñá. Dirixiu 5 hospitais, ganou 4 oposicións (desto entereime procurando datos), xogou ó fútbol (conste que eu nunca vin tal) ...
 Dáme certa envexa a súa conciencia de pertenza. Eu, síntome pero en comparación con Pablo non actúo de xeito consciente, con memoria privilexiada da xente, dos lugares, unha memoria e unha vida rica en lembranzas.
 Apreza os museos, pero non está ancorado no pasado, senón en hoxe. Cos pés na terra, na terra mariñá. Coa cabeza no ar, no ar que ven do mar.
 Pablo é capaz entre outras moitas cousas, de ser tertuliano, escritor, médico, amigo, político, guía do museo do mar ou guía dos Aventados. Pode que a clave, ao menos en parte, sexa o título do último artigo que ten publicado, “Escoitando sempre se aprende”. E logo, pensando.
 Na ‘Sonrisa Etrusca’, José Luis Sampedro fala dunha persoa maior que era sonsacada por un estudante para un estudo etnográfico. O estudante sabía que o home inventaba historias, pero non lle importaba: nas historias que inventaba ía tamén o seu ser, pasaban a ser reais. Algo así sucede con este libro, polo demais, documentado como se pode ver nas referencias ou sentir nas historias.
 E entón, o libro?
 O libro é a súa terra, as súas xentes, o mar, a saúde que non pode esquecer, sentado na historia que quere lembrar, de Prisciliano ó Casón, De Erundina a Rivera Casás, da Maruxaina a Ibáñez... como base de todo o demais.
 E Ribadeo? Si, tamén está no libro. Por xeografía. Por por xente. Por mar. Por terra. Por historia. Por Pablo

Foros de Debate de Sargadelos no Voar. Rodrigo Rato

Foros de Debate de Sargadelos no Voar. Rodrigo Rato

     Este sábado tivo lugar a intervención de Rodrigo Rato nos Foros de Debate de Sargadelos no Voar. Unhas cen persoas atendemos á charla de media hora seguida dunha quenda de preguntas de outra hora, onde se viu apoiado un certo sentido de liberalismo.

    Unha nota curiosa na presentación (feita por Lois Caeiro) indicou que non era o momento de chamar a atención sobre certos feitos que salpican a vida e actuacións de Rodrigo Rato, o que foi seguido, de xeito educado polo público.

    A charla estivo baseada na confrontación entre 'democracia liberal' e 'ditadura' a secas, sen adxectivo, tras nun comezo dicir que non lle correspondía o de 'liberal', e sempre dende unha perspectiva economicista. Entre outras cousas, desgranou as bondades e características desa democracia, axustándolle a protección social ou o liberdade de crítica. Isto deume pé a que, na penúltima pregunta realizada, lle preguntase o que opinaba da deriva cara a unha 'liberal ditadura' en occidente, o que obviou facendo incomprensión da cuestión e falando da UE e Hungría, pero non da lei mordaza ou de Trump e Bolsonaro.

Daquel San Cibrán mariñeiro a un pobo industrial. Pablo Mosquera

Daquel San Cibrán mariñeiro a un pobo industrial

Aquela xente tiña escoitado falar dun porto cantábrico no norte de Galicia, cando na Meseta comían peixe conxelado e crían que A Coruña e Pontevedra eran as únicas provincias galegas con mar, ás veces atrevíanse a ir ata o inmortal Mondoñedo, que Álvaro Cunqueiro describiu en marabillosas fábulas. Sen sabelo, aqueles exquisitos percebes viñan dos Farillós, illas batidas pola forza das mareas e iluminadas dende o solpor pola luz dun faro, dende unha atalaia baleeira que comezou a sinalizar o porto en 1864, ata os veleiros cuxa actividade costeira marcaba a fábrica de Sargadelos.

Levaban paseando pola Muralla Romana de Lugo, admirando a Praza de Santa María entre o Pazo Episcopal e unha das entradas da súa Catedral onde o Santísimo estaba exposto día e noite por privilexio eclesiástico dende o século XV. E así para os cristiáns, Lugo era a cidade do Sacramento no primitivo Camiño de Compostela.

San Cibrán e Burela foron os dous portos do concello de Cervo. O primeiro foi un concello entre 1831 e 1840. O segundo foi unha parroquia do Concello de Noís, logo en 1840 do Concello de Cervo. Finalmente en 1998 conseguiu separarse e consolidarse como Concello. Mentres o porto de Burela foi medrando grazas á súa vocación mariñeira, o porto de San Cibrán vai en declive dende 1980 pola presenza de Alúmina Aluminio, que tamén conta cun porto propio entre as parroquias de Santa María de Lieiro e Morás. Curiosidade!. San Cibrán pasa a ser San Cibrao, e o porto de ALCOA o de San Ciprián. Alguén me explica isto?

Son varias as etapas que sitúan a San Cibrán nas cartas náuticas, mapas portuarios e direccións de navegación. Un Castro Mariño Celta visitado por pobos mariñeros e onde os normandos no século IX ensinaron aos habitantes desa Illa, hoxe Atalaia, que as baleas pequenas son comestibles e accesibles desde barcos de coiro, e así a presenza de ósos do mamífero no concheiro.

Dende o século XII ata o XVIII a caza da balea foi o surxidoiro máis antigo de Galicia, sendo San Cibrán o centro de disputas cos vascos e coa Igrexa. Dende a praia da Concha e preto da illa máis destacada, os arrastreiros saen ao mar cando o vixía acende unha fogueira tras avistar o paso dos mamíferos, que logo serán descuartizados no Cabalo -Cubelas- No século XVIII, San Cibrán será o porto das Reais Fábricas de Sargadelos -que contará hoxe como praza de Os Campos-, con camiño de peaxe a Sargadelos e alfándega dende 1850. No século XX e tras o temporal do verán de 1961 co Decreto de decembro -plan renovador-, créase unha flota atuneira que daba traballo en terra e no mar, e cuxos ingresos -quiñones- melloraron exponencialmente a calidade de vida en todas as parroquias de Cervo.

Hoxe o meu querido porto é un pobo industrial que case vive de costas ao mar. Mirando o fume que saía das chemineas de Alcoa. Protestando contra ese po vermello que o invade todo. Desaparición de case todo o comercio. Substitución da arquitectura tradicional cántabro-mariñeira por edificios de cemento e cristal cuxos veciños non teñen nada que ver coa nosa cultura e aos que tamén lles costaría explicar como lles deron a licenza de obra a escasos cincuenta metros do mar.

Moita xente descoñece a orixe da piscifactoría, nin as ruínas da salgadura, e seguramente non as canteiras da ribeira nin a historia dos apelidos da estirpe merineira -Pillado, Rubiños, Fra, Pernas, Coldeira, Díaz, Mosquera, Correa,- nun fermoso recuncho que se levantaba de madrugada co son do corno do mar. Hoxe, as quendas e os xestores substituíron as mareas, os patróns costeiros e pesqueiros e costeiros.

Pablo Mosquera Mata

 

 

Do pasado ao presente e ante o futuro. Pablo Mosquera Mata

Do pasado ao presente e ante o futuro

1ª entrega

A nosa Mariña, provincia de Mondoñedo do antigo reino de Galicia, Diócese Britoniense-Dumiense, é un Territorio con patrimonio histórico que viviu da agricultura, a minería e a pesca, así como daqueles teares para o liño, muíños de fariña, e fábricas de salgadura de sardiñas e arenques, sen esquecer os estaleiros que construían barcos para Sargadelos e posteriormente para as costeiras ao bonito, onde San Cibrao foi o segundo porto da provincia. É fundamental analizar, coñecer e recoñecer o que significou a caza da balea e a industria de Sargadelos coa súa flota de 22 buques, que transportan armamento, ferro forxado e porcelana, e xustifica a creación dunha aduana de cuarta categoría dependente da de Viveiro. A balea foi a primeira industria transformadora en obter do mamífero o saín que actuaba como aceite na Idade Media. A industria en Sargadelos foi unha actividade que supuxo os primeiros fornos de fundición da Península Ibérica, unha fábrica de armas, unha fábrica de cerámica, pero tamén sería básica para a normativa que serviu para organizar a primeira lei forestal do reino de España.

Pero voume centrar na actividade pesqueira. No ano 1973 son máis de 3000 as persoas dedicadas a esta actividade. A provincia de Lugo, que algúns descoñecen corresponde á Galicia Cantábrica, conta cunha frota pesqueira rexistrada de 369 embarcacións. Aínda que con dúas puntualizacións: os barcos son vellos e de madeira. Os portos non reúnen as condicións de calado ou servizos para equipar os buques e xestionar as capturas. A pesar diso, é a actividade económica máis importante da provincia de Lugo.

Segundo describiu o patrón maior da Confraría do porto de San Cibrao en 1972, Marcelino Mosquera "Chelito", no primeiro cuarto do século XX produciuse unha frenética actividade marítima que conformou veleiros para o transporte de mercadorías. Neses barcos que navegaban por todos os mares peninsulares forxábanse dende pequenos homes mariñeiros que comezaron sendo "chos-muchachos" e pasaron a recibir o título de patróns na Escola Oficial de Náutica.

Os costumes a bordo establecían tarefas para cada un dos tripulantes, ata que chegaba o momento de acender a "lantia" -luz de bitácora- na que a tripulación se dirixía á popa a rezar e descansar ata que soaba a voz do "rancho"! Cada garda duraba catro horas antes do cambio.

Dende A Vila Mariñeira de Foz, o seu cronista e gran amigo Suso Fernández publicaba en 1973: como hai unha formidable frota pesqueira e cinco estaleiros ademais da tradición da salgadura e da conserva ou a elaboración de artes de pesca onde aquelas mulleres do lugar eran as mellores artesás. A todo o dito hai que engadir a actividade nos portos de Celeiro, Ribadeo, Burela e Vicedo. Deixándolles ben claro aos actuais veciños da Mariña que moito antes da instalación da fábrica de Inespal -ALUMINA ALUMINIO- a costa máis setentrional de España contaba cunha actividade marítima pesqueira moi importante que daba emprego e riqueza á Galicia Cantábrica.

No ano 1974 tomáronse as medidas legais necesarias para instalar na Mariña un complexo industrial con dúas plantas, unha dedicada á alúmina e outra ao aluminio. Tal construción supón o desprazamento dunha impresionante cantidade de man de obra que ten un impacto humano brutal ata o punto de que algún autor a cualifica como un "claro símbolo da colonización". Pero tamén se xeran novas necesidades que transformarán o territorio; estrada para o transporte de mercadorías e traballadores así como o acceso directo á fábrica ou ao estanque onde se depositan os lodos vermellos. O antigo proxecto do século XIX da FEVE, que se concibiu nun principio para unir o cuartel de Ferrol coas fábricas de armas de Asturias, terá agora un importante destino, o traslado de mercadorías da planta de aluminio. De 1976 a 1980 realizouse unha das obras máis importantes no pasado, presente e futuro, que é o porto que desde Morás será asentamento de buques de gran calado, pero que non utilizará a dársena norte para tráfico xeral -a concesión rematou no seu primeiro tramo en 2022-.

Tres feitos requiren unha análise moi especial debido aos cambios que se producen no medio. A balsa de lodos vermellos -cunha capacidade de vinte e cinco millóns de metros cúbicos- e o encoro de Riocobo -cinco millóns de metros cúbicos de auga embargada do río Covo-. A central térmica situada nas Pontes de García Rodríguez está considerada unha das máis contaminantes de España e foi unha alternativa necesaria cando a central nuclear da Roncadoira de Xove non prosperou por problemas sísmicos.

Tamén cabe lembrar e non esquecer a gran cantidade que supuxo para algúns a compra de 3709 inmobles, adquiridos pagando sesenta pesetas por metro cadrado de terreo cando o seu valor era de cento oitenta pesetas.

A cambio da ocupación en lugares pertencentes a Cervo e Xove onde se levantan os poblados de Riocobo, Palmeiro e A Veiga, que tratan de asentar a poboación unha vez que remata a fase de montaxe, e dende 1980, inaugurase a factoría que transformará as cargas de bauxita arribadas por mar ó porto da factoría, en alúmina e logo en bloques de aluminio.

O proceso non só cambia a estética da paisaxe. Aumenta a poboación. Incide na cultura tradicional galega coa cultura dos traballadores do aluminio doutras rexións de España, especialmente dos asturianos, onde se está a vivir unha crise moi grave.

As descargas de fluor, CO₂, cadmino, cloro, cromo, comezan pola terra, o mar e o aire. Sabemos que estas substancias ​​teñen efectos negativos sobre a saúde e, co paso do tempo, vaise estendendo a sospeita dun aumento da morbilidade e mortalidade por enfermidades oncolóxicas.

Desde 1975 indúcese unha transformación integral nunha comarca galega mariñá, na que prima a industria e desaparece un mar de cultura, sobre todo no Concello de Cervo e no histórico Porto de San Cibrao, que paradoxalmente conserva ese nome, pero só se refire ao peirao da fábrica de aluminio.

Para continuar...

Parte II

Parte III

Parte IV

Parte V

Parte VI

 

Pablo Mosquera Mata