Ribadenses destacados: ANTONIO RAIMUNDO IBAÑEZ. Eduardo Gutiérrez

     Unha nova biografía de Ribadenses Destacados: Antonio Raymundo Ibáñez, Marqués de Sargadelos, por Eduardo Gutiérrez

ANTONIO RAIMUNDO IBAÑEZ 

(Santalla de Oscos, 1749 - Ribadeo, 1809)

Eduardo Gutiérrez Fernández

Á beira da súa casa, actual casa do concello

    Antonio Raimundo Ibáñez naceu en Ferreirela, un lugar da parroquia de Santalla de Oscos, na provincia de Oviedo, o 18 de outubro de 1749 e morreu en Ribadeo o 2 de febreiro de 1809, nas datas da entrada na vila das tropas que viñan liberala da ocupación fracesa. Estivo casado coa ribadense Josefa López Acevedo e tiveron nove fillos, seis mulleres e tres homes. Foi soterrado no convento de San Francisco que hoxe é o templo parroquial de Santa María do Campo. O seu asasinato con riscos de crueldade abre moitas posibilidades, entre elas a dun crime por encargo por parte dunha conspiración de vellos e tradicionais nemigos, e executado por facinorosos. De todos os xeitos tampouco se pode esquecer a acusación de afrancesado que lle imputaron á Xunta Provisional de Goberno de Ribadeo constituida a consecuencia da invasión e da que Ibáñez formaba parte, até o o estremo de que moitos dos seus membros xulgaron unha medida de prudencia agacharse, e outros fuxiron como foi Francisco Maria Amor que o fixo a Francia, e segundo informa o historiador Xosé Ramón Barreiro un fillo de Ibáñez tamén foi acusado de afrancesado por parte dun correxidor de Viveiro. A acusación de afrancesado foi negada por moitos autores relatando os servizos prestados á causa nacional son certos sen dúbida, pero a relación de Ibáñez cunha Coroa que rematou nas mans dos propios invasores, tivo que facer a imputación moi doada de espallar. O ambiente hostil protagonizado pola chusma, existía de certo tal e como pon de manifesto o caso do Edecán francés, apresado con outros oficiais, que para ceibarse das iras do populacho tivo que ser trasladado ao Forte de San Damián desde o domicilio particular dun dos membros da Xunta, concretamente D. Fernando María Miranda, despois un destacado persoeiro cun importante labor a prol da causa liberal. Un dos militares tiña un ollo de cristal o que axudou na montaxe dunha campaña moi sintomática daquel tempo de comezos da Ilustración e alborexer das novas ideas, en contraste cun ambiente fetichista que elementos reaccionarios se encargaron de encirrar, espallando supersticións e infundios estarrecentes. Tampouco podemos esquecer a referencia que cita Francisco Lanza, quen informa de que o propio Ibáñez declarou que desde a batería de artillaria instalada en San Román en As Figueiras, un dos obxectivos era a súa propia casa. Algo quel observara cun anteollo. 

No Ribadeo antiguo

    O homicidio cómpre situalo nun tempo de cambios ao que se sumou a invasión francesa, e no medio dunha fogueira de acontecimentos: en 1798 tivo lugar o chamado motin de Sargadelos, sobre o que existe bastante documentación, e tamén a teoria de que esa é a orixe do crime. Meses despois sucede a escaramuza de A Ponte de Arante, e ambos e dous episodios de parecida etioloxia, ou sexa movidos pola pequena fidalguia rural e a cregaxe. Con todo non coñecemos testemuñas pero si indicios e tamén sospeitas moi sólidas, segundo algúns autores. Hai anos mesmo se chegou a sinalar a competencia na fabricación de louza como a causa do complot, algo que a maioría dos historiadores rexeita. É certo que o responsable último da revolta foi o militar José Wosters por permitir as actuacións do populacho, e iso sostén Jesús Evaristo Casariego no seu libro “El Marqués de Sargadelos o los comienzos del industrialismo capitalista en España” de 1950. E engade unhas palabras significativas: ”o seu carácter firme e voluntarioso é dos que se fan admirar e temer pero non amar”. O asañamento mostrado polos executores do crime cun home xa maior para aquel tempo, prestouse a moitas especulacións, case todas sinalando a unha conspiración. Alguén dixo que morreu por moderno e algo disto hai se reparamos no tempo que lle tocou vivir, e o contraste entre a actividade comercial, as fundicións de ferro e e a cerámica, cunha decrépita fidalguía titular de foros e uns cregos administradores de diezmos, oblatas e de toda crase de milagros. No pasado o número de lendas e especulacións mesmo enxeñosas como a do tesouro de Ibáñez, ou o francés emparedado, compoñian ingredientes axeitados para un cartel de cego. Se ainda hoxe nos amilagran revoltas como as do asalto ao Capitolio en Washington, obviando os sucesos da guerra civil española, pensemos na Mariña de Lugo de hai máis de dous séculos.

Pazo de Gimarán, no Ribadeo antiguo

    Ibañez comezou a traballar con dezaoito anos na casa de Bernardo Rodriguez Arango en Guimarán, e primeiro posiblemente asociado á casa, e logo pola súa conta, foi tecendo iniciativas marítimas e despois siderúrxicas e cerámicas en Sargadelos. Tivo importantes socios e colaboradores nas súas iniciativas empresariais como os comerciantes Jose Andrés Garcia e Compañía, de Santiago de Compostela. con quen fundou a Real Compañía Marítima en 1784 para comerciar cos paises bálticos. Residiu en Ribadeo durante corenta e dous anos e nesta vila construiu a súa casa. Ocupou cargos municipais e foi elixido Deputado do Común en 1774 e escribiu varias Representacións ao Rei sobre aspectos e reivindicacións locais e comarcais que se atopan nos Arquivos do Concello e foron publicadas pola estudosa Eloisa Vilar Checa en 1970, e que poden fornecer datos sobre as súas ideas económicas. En 1809 formou parte da Xunta Local de Goberno constituida s raiz da invasión francesa, como xa se dixo. Como activo empresario e innovador nas tarefas que emprendeu, e mesmo nos riscos que afrontou, vémolo como unha persoa destemida e afouta. Que nós saibamos nunca regresou, nen esporadicamente, ao seu lugar de nacimento, transcurrindo a súa vida entre Ribadeo e Sargadelos.

Pazo construído por Ibáñez, hoxe casa do Concello

    Nesta sucinta ollada anotemos que cando no terceiro período da cerámica de Sargadelos se traspasou a fábrica a Luis de la Riva e Compañía de Santiago, entre os aspirantes a facerse coa razón social figuraba o banqueiro e armador Casas, que mercaria o fermoso pazo urbano que Ibáñez construira para o seu domicilio, nunha data próxima a 1780, ainda que era propietario de outras casas na vila, cuxos habitantes deberon quedar impactados pola nova edificación, posiblemente deseñada por algún enxeñeiro militar ou da súa xeira tendo en conta as relacións das fábricas de Sargadelos co Exército e a Armada, documentadas nunha notable Exposicion que tivo lugar en 1994.

EDUARDO GUTIÉRREZ