La fotografía en la obra pictórica de Dionisio Fierros. Celia Castro

La fotografía en la obra pictórica de Dionisio Fierros. Celia Castro

    Na p. 148 do Boletín do Museo de Viladonga comeza o seguinte artigo de Celia Castro sobre Dionisio Fierros:

Ten a Catedral de Mondoñedo unha portada penitencial? Celia Castro

    Queda en baixo un novo traballo de Celia Castro, esta vez sobre a Catedral de Mondoñedo, publicado na revista Estudios Mindonienses, no seu nº 36 (correspondente a 2023). 

Presentación de 'A temperie ribadense no século XXI (ate 2023)'

     Onte, Sábado 13 de abril, ás oito da tarde, na Biblioteca pública municipal de Ribadeo 'Viejo Pancho' tivo lugar a presentación de 'A temperie ribadense no século XXI (ate 2023)', a primeira presentación dun libro nese espazo. Despois dun pequeno comentario deixo o cartel, varias fotos, o audio e o borrador da intervención e as diapositivas amosadas no acto.

    Comezou falando Mónica Martínez, bibliotecaria do lugar, sintetizando nas súas palabras unha evocación do acto. Continuou Daniel Vega, alcalde de Ribadeo, que se puxo ó servizo da cultura do pobo e gabou ó autor. Logo foi a quenda de Antonio Andina, representante de Eoditorial, quen xa enfocou o tema cara o libro, e finalmente do autor, eu mesmo, dividindo a presentación en dúas partes, unha, sobre as circunstancias do libro, e a segunda, con apoio das diapositivas, unha explicación sucinta dalgúns feitos tratados no libro. Rematou o acto tras algunhas preguntas realizadas.

    O libro, para mercar en Eoditorial.

Vista xeral do acto (G. Gómez)

Intervención de Mónica Martínez (M.J. Besteiro)

Falando da presión (M.J. Besteiro)

Coa temperatura (M.J. Besteiro)

Primeiro plano (C. Castro)

Vista dende atrás (Diego C.)

Intervención de Mónica M. (Diego C.)

Momento da intervención (D. Fernández)

Asinando (D. Fernández)

Pregón da Semana Santa de Ribadeo 2024

     Onte foi o pregón da Semana Santa. O orador foi o bispo de Lugo, Monseñor Alfonso Carrasco Rouco, na imaxe de Celia Castro. En baixo deixo a presentación feita polo cura párroco de Santa María do Campo e a súa intervención, e o díptico da intervención posterior de Coral Polifónica de Ribadeo e Coro do Sgdo. Corazón, co cartel feito por Juan Estévez.

Amando Suárez Couto, un renovador da imaxe. Celia Castro

    Adxunto un novo artigo de Celia Castro sobre Amando Suárez Couto, publicado na última revista de Croa. É accesible na ligazón anterior, e queda aquí en varios formatos.

    Texto web:

Amando Suárez Couto: un renouvador da imaxe

Celia Castro

1.Introdución:

No primeiro terzo do S. XX, houbo unha renouvación artística en Europa, que se estendéu tamén a España.

En Galicia concretamente unha xeneración de xoves artistas sería protagonista desto, en colaboración con movementos literarios. Revistas culturáis en España e América serían canles polos que a cultura e as novas ideias se transmitirían e propagarían. Fundaríanse sociedadades e asociacións culturáis, e os Centros Galegos sería auténticas arterias que aglutinarían aos artistas, e serían tamén lugares de acollida para eles e as súas familias nos momentos críticos. Castelao, Souto, Maside, Castro Gil, Camilo Díaz Baliño, Álvaro Cebreiro, Carlos Sobrino, e Amando Suárez Couto serán algúnhos dos nomes máis destacados.

Moitos deles pertencían ou estaban relacionados co Partido Galeguista, fundado en 1931 por Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, dentro do cal había varias tendenzas, e eran fundadores ou cofundadores de revistas culturáis de vangarda, como Ronsel ou Céltiga ( editada en Bos Aires).

En contacto cos novos movementos artísticos europeos- especialmente en Alemania e Francia- moitos dos nosos artistas, algunhos deles residentes na capital de España, farán obras de gran calidade, que mostrarán a influencia destas vangardas.

No terreo da ilustración e o gravado isto é specialmente relevante, e nel destaca, xunto con Castelao, a figura do pintor ribadense Amando Suárez Couto, considerado pola crítica contemporánea un dos millores debuxantes europeos.

2.Amando Suárez Couto. A súa traxectoria. 

Lám. 1: Retrato de Suárez Couto. M. Fons. Debuxo a lápiz. Do libro El Arte Racial de Suárez Couto. Ed Ronsel. Lugo. 1925.

Amando Suárez Couto nacéu en Ribadeo o 4 de maio de 1894. Foi o maior dos seis fillos do matrimonio formado por Juan e Amadora. Nesta vila relizóu os seus primeiros estudos mostrando xa unha clara inclinación polo debuxo . Máis tarde os seus páis decidirían pasar os invernos en Madrid, sendo esto decisivo na súa formación. Alí asistíu ao colexio de los Santos Reyes, de orientación liberal, na liña da Institución libre de Enseñanza , baseada no krausismo. Matriculóuse na Escola de Artes e Industrias de Madrid, seguindo os consellos dos seus pais, que consideraban este centro, de orientación máis práctica, menos tradicional que a Escola de Bellas Artes de San Fernando, anclada nunhos principios máis clásicos. Alí tamén asistíu ao obradoiro do pintor Marceliano Santamaría.

Axina tomóu contacto cos importantes debuxantes e ilustradores do momento, como Manuel Bujados, Rafael Penagos ou Federico Ribas, que lle animaron a colaborar con diversas publicacións: La Esfera, Blanco y Negro, Por esos mundos, para as que faría debuxos. Tamén ilustróu novelas e contos de Saturnino Calleja, e fixo as suas primeiras incursións no mundo da publicidade, destacando os anuncios para a firma de perfumería Floralia.

É o seu un debuxo seguro, de trazo áxil e expresivo, de gran imaxinación e dinamismo, influenciado pola estética do momento, Modernismo, Art Decó….

Durante o verán trasládabase coa súa familia a Ribadeo, participando na vida local e tomando parte en diversas actividades. En 1913 fundóu con outros amigos ( Bustelo, Cuervo…) o Club Deportivo Ribadense, xermen do futuro Ribadeo F.C .Tamén desenrolaría unha importante faceta musical- que mantería ao longo de toda a súa vida- formando parte de rondallas nas que solía tocar o violín.

En 1921-ano no que fai varias ilustracións para o tomo de El naviero Más: Los Signos- no que tamen colabora ca portada Gregorio Vicente- emprendéu o seu primeiro viaxe a París- mais tarde (1924) faría outro- que lle servíu para tomar contacto coas vangardas artísticas europeas que confluían na capital de Francia, e tamén para enriquecer a súa obra, e decirse a mostrala ao público. Así, espuxo na capital de España, no Ateneo-1923- e no Centro de Galicia, participando tamén en mostras colectivas como a Terceira Exposición de Arte Galega (A Coruña -1923) e a do Ano Santo de 1926 (Santiago de Compostela) entre outras, e nas Galerías Layetanas de Barcelona.

Con todo, aínda que a súa arte é poderosamente imaxinativa, donde se ve un espirito máis xenuino é nos debuxos e cadros de tema galego que fai nesta época, e que seguirá facendo ao longo da súa vida.Trata temas populares da vida cotiá, paisaxes típicos, tipos do país, na liña de Castelao, de quen era amigo, esto e o seu contacto co galeguismo, fai que sexa considerado dentro dos Renovadores da arte galega, tendenza que agrupaba a unha serie de artistas ( Carlos Maside, Arturo Souto, Manuel Colmeiro, Alfonso.D. R, Castelao, Camilo Díaz Baliño…), que se baseaban nun forte sentimento de galeguidade, nutríndose tamén da arte de vangarda.

En 1925 Evaristo Correa Calderón publicóu en Lugo, na editorial Ronsel, El Arte Racial de Suárez Couto, con 16 reproduccións de cadros ao óleo e debuxos, no que fai unha semblanza do pintor, considerando que é o artista que millor plasma a alma galega. Entre as imaxes do libro está O mariñán do Eo, debuxo a plumiña que foi publicado por primeira vez en 1924, no número 4 da revista Ronsel. Nel representa a un xove mariñeiro de Ribadeo, na mariña lucense. Con poucos trazos consegue caracterizar ao personaxe, ao que representa con unha expresión concentrada, e a mirada perdida, ollando ao lonxe. Ao fondo a ría, na que se ve ao lonxe un chalano de vela latina.

Esta sintetización, sinxeleza de liñas e captación da fisonomía e carácter do personaxe será unha característica da súa obra durante toda a súa vida.

En 1927 colaboróu coa revista Céltiga, editada en Bos Aires, e co Almanaque Gallego dese mesmo ano⁽¹⁾,que reproduxo o seu óleo El cura de aldea- O crego-.

Lám. 2: O mariñán do Eo. Suárez Couto. Debuxo a plumiña. Revista Ronsel.Nº 4.p. 35.

Nestes tempos, o artista desenrolaba unha grande actividade, ás exposicións e publicacións en revistas súmanse as actividades de filantropía e colaboración social desenvolvidas principalmente en Ribadeo có seu irmán Carlos e outros amigos con inquedanzas: o coro Cantigas da Mariña, onde él mesmo tocaba a gaita, e deseñóu os traxes e os decorados axudado polo seu amigo Camilo Díaz Baliño; A Cabalgata de Reis, xunto con outros ribadenses como Gregorio Sanz ou Santiago Heydeck, co propósito fundamental de que os nenos con menos recursos recibiran agasallos. Suárez Couto colaboróu no deseño do vestiario e o atrezzo. En 1927 creóu, con Gregorio Sanz, Cisneros, Ponceliz, e outros, co asesoramento de Camilo Barcia Trelles, a Biblioteca Popular Circulante de Ribadeo- como moitas outras que se estaban a crear en España- para achegar así a lectura a todos os públicos.

Con Camilo Díaz Baliño compartiría en 1929 o encargo da Deputación de Lugo de facer uns cartéis para publicitar lugares da provincia. Suárez Couto fai o de Mondoñedo, mostrando unha vez máis as grandes dotes que tiña para a o debuxo, o deseño e a publicidade.

Lám.3: Cartel de Mondoñedo. Suárez-Couto .Tempera sobre cartón.1929.125,7x99,2cm.Museo Provincial de Lugo.

Trata o tema unha vista da estrada que conduce a Mondoñedo, que se ve ao fondo, facendo un acotamento do espazo, cun encadre case fotográfico tomado desde un punto de vista alto, centra así a ollada do espectador na estrada e no arbre que se ve no primeiro termo. A cor, con poucas sombras, feitas istas con pequenos trazos paralelos, está na liña dos modernos cartéis publicitarios, e tamén o tratamento da paisaxe con poucos elementos representativos. Mostra así Suárez Couto a súa habilidade para o deseño, habilidade que tendrá ocasión de mostrar ao longo da súa traxectoria.

En 1929 viaxóu de novo a París, tomando contacto coas vangardas artísticas. De alí viría contaxiado do que se estaba a facer na capital do Sena polos artistas de todo o mundo. Cubismo, surrealismo, expresionismo, influien na súa obra dando por resultado unha serie de cadros que exporá á súa volta en Madrid ( Xogadores de xadrez;Nena da guitarra; Caseta de Tiro;Mineiro), e sen embargo non gustan ao público madrileño, posiblemente por non ser comprendidos. Quizáis por isto abandona por un tempo a pintura, achegándose ao gravado. Entre as novas tendenzas da ilustración o gravado tiña un papel preferente, e dentro deste, a xilografía. Esto sucedía en todo o territorio nacional, e especialmente en Galicia. Era unha forma de achegamento a tempos pasados, e, os trazos ríxidos e claros na superficie da madeira eran moi propios para as imaxes dos libros. Así, en 1931, fixo as xilografías, en madeira de buxo, para o libro Ribadeo Antiguo escrito polo ribadense Francisco Lanza ( que emigraría ,a Arxentina ese mesmo ano) , e editado en Madrid coa axuda do seu irmán Carlos. Foi un proxecto financiado polos dous irmáns desinteresadamente. Dito libro é unha breve e documentada historia de Ribadeo, para a cal Amando fixo un gran traballo de búsqueda e investigación , relacionando cada ilustración co pasaxe histórico correspondente. Nos gravados que encabezan cada capítulo( 29), e os incipit ( iniciáis de comenzo de páxina), ilustracións do interior, e portada, o artista fai unhas imaxes claras, de liña rotunda, con sombreados feitos a base de pequenos trazos paralelos, e tendendo á bidimensionalidade, seguindo as liñas das xilografías medieváis.

Lám. 4: Ilustracións do libro Ribadeo Antigo. A.Suárez Couto Xilografía. Libro impreso en Madrid en 1931.

Nesta época montóu co seu irmán Luis unha granxa de polos na localidade madrileña de Vicálvaro, donde coñecéu ao doutor Julio Camino Galicia- irmán do poeta Luis Felipe e eminente psiquiatra-e á súa familia.E 1936 casóu con Margarita, filla maior do doutor. A Guerra Civil truncaría a súa vida e a súa carreira. Durante a contenda a súa granxa surteu de víveres a capital, polo que foi pechada tras gañar o bando franquista. Con todo mantivo aberta a fábrica ata 1945, producindo para consumo propio. En 1945 voltaría a Madrid, onde as condicións de vida eran difíciles, por iso tivo que sobrevivir dando clases particulares e facendo pequenos traballos artísticos. Traballaría no departamento publicitario da Metro Goldwin Mayer, facendo os cartéis publicitarios das súas películas, tarefa na que é encaixaba moi ben pola súa formación artística. O seu dominio da liña e a pureza da cor,intenso e sin apenas claroscuro, influirá na súa obra posterior, dándolle a ista un toque de modernidade. Esta actividade e a amizade co gravador galego Manuel Prieto Nespereira- con que compartía estudo- animóuno de novo a pintar e expoñer a súa obra. Así en 1945 exporía no Instituto Británico de Madrid e na sala Fortuni de Reus, participando tamén na mostra de Arte Taurina de Zaragoza Tamén ese mesmo ano enviou varias obras á Exposición Nacional de Bellas Artes: Dous cadros, Retrato de un músico, e Paisaje de la Mariña, e dous debuxos a plumiña: El médico y la muerte, e, Job.

Lám. 5: As tentacións de Xob. Amando Suárez Couto. Tinta sobre papel. 27x20cm. Colección particular. Fotografía tomada pola autora de copia do orixinal.

As tentacións de Xob é unha das plumiñas que realizóu entre 1920 e 1930. Esta técnica facilita a lixeireza do trazo que en Suárez Couto xa é por sí moi dinámico. É unha obra perta do simbolismo e chea de imaxinación, a sobrecarga de elementos e o horror vacui que presenta non lle restan encanto nin a fan escura. O corpo de Xob traza unha diagonal, que se contrapón coa que describe a figura do demo. Este, cun sorriso malévolo quitalle dramatismo á escea dándolle un sentido máis anecdótico. Veremos moitas veces na súa obra un detalle humorístico que atrae a atención do espectador dándolle vida á composición. O exacerbado detallismo e o emprego do claroscuro para resaltar os elementos máis relevantes fan desta plumiña un dos seus traballo máis representativos.

Esta estancia en Madrid sería para él especialmente fructífera, espoñendo en 1946 de forma individual na sala Macarrón de dita cidade, e facendo diversas actividades artísticas, entre elas traballos no campo da escenografía teatral. Destacan os decorados e deseño de traxes e atrezzo para unha obra baseada nos relatos de Calila e Dimna.

O seu gusto pola ilustración e o cartelismo reflictaranse tamén nos seus cadros ao óleo, nos que nunca se desprenderá deses contornos puros e esas formas gráciles tan de moda los anos trinta.

O retrato da sua dona Margarita Camino, unha obra chea de suavidade e delicadeza recordanos as modelos femininas de Penagos ou as mulleres estilizadas dos cartóns para tapices de Francisco de Goya.

Lám. 6: Margarita Camino. A. Suárez Couto. Óleo sobre lenzo. Colección particular.

É un retrato de unha gran elegancia, na liña dos pintores ingleses. O formato de tres cuartos suliña a esbeltez da modelo á que destaca sobre un fondo neutro, indefinido, coa ollada ensoñadora, perdida, nun punto que trascende ao cadro. O cromatismo, casi uniforme dalle unicidad e gracia ao conxunto.

En 1951 regresóu coa súa dona a Ribadeo, donde seguiu pintando e colaborando na vida cultural da vida, ata 1953 en que o falecimento de Margarita desencadeóulle unha profunda tristeza da que conseguíu repoñerse grazas a axuda dos seus parentes e amigos. Para animarse e sosterse económicamente comezóu a dar clases de debuxo no Instituto de Ribadeo e na Academia Santo Tomás de Aquino e volveu a pintar e a participar nas diversas actividades culturáis e de mecenácego, para él tan importantes.

Desta época son unha serie de cadros de paisaxes e escenas ribadenses. A miúdo repite temas tratados anteriormente, engadíndolles algún detalle novo, ou variando algo a composición. Amósanos un Ribadeo sereno, case bucólico, no que parece que a vida se detivo. Son cadros cheos de lirismo e sentimento, intemporáis, pero que tamén amosan a un artista de ollada sagaz e analítica. O tratamento da cor,intensa, brillante e as máis das veces uniforme pode ser reminiscencia do seu traballo na Metro Golwin Mayer, pero tamén pode ser a entrada nunha etapa serena e contemplativa, na que o entorno máis próximo lle serve de inspiración.

Pinta o que lle rodea, o entorno natural que ten perto, a ría, o mar, as rúas e a xente que transita por elas, mariñeiros, labregos, xente do pobo á que plasma con simpatía. Ás veces toma diferentes elementos da paisaxe, e combínaos á súa maneira, creando escearios que aínda que inspirados na realidade con responden exactamente a un lugar concreto.

Nestes anos participará en diversas actividades filantrópicas ribadenses:

En 1954 xunto con Carlos Álvarez e Fernández-Cid orgaizóu a Coral Polifónica Ribadense que se presentaría oficialmente nesta vila o 20 de xullo 1955. Participóu na creación da Biblioteca pública El Viejo Pancho, que se inauguróu oficialmente en 1957 e tamén deseñóu os espazos, o mobiliario, e pintóu in situ sobre táboa o enorme retrato do personaxe que lle da nome: El Viejo Pancho( D. José María Alonso y Trelles Jarén), ribadense de nacemento e groria nacional das letras en Uruguay.

Xunto co seu irmán Carlos, cara a 1958 creóu o grupo de gaiteiras Saudade, coñecido posteriormente como Meniñas da Saudade, que se presentaria en 1960, e que acadaría grandes éxitos nacionáis e internacionáis, ata a súa disolución en 1965. Á súa irmá Amadora seleccionóu ás pezas a interpretar, e compuxo ela mesma varias. Os traxes das intérpretes- moitos deles inspirados nos representados nas obras do pintor Dionisio Fierros- foron deseñados e confeccionados pola mesma Amadora e a súa sobriña Matilde García de Paredes. Todo elo, ademáis dos instrumentos musicáis, foi subvencionado polos irmáns Suárez Couto case íntegramente.

Tamén co seu irmán Carlos, e outros amigos creóu en 1962 a socidedade Amigos da Gaita Galega, para potenciar o folklore galego e a romeiría tradicional ao cercano monte de Santa Cruz. Neste monte decidiron levantar un monumento Ao Gaiteiro Galego, que lle encargaron ao escultor ourensán Antón Failde. Ata hoxe seguese a celebrar en agosto a romeiría de Santa Cruz (Xira) , na que se dan cita grupos folklóricos chegados de diversos lugares de Galicia.

Amando Suárez Couto falecéu en Ribadeo o 14 de outubro de 1981. Ata uns anos antes da súa morte seguiu pintando e debuxando con entusiasmo, deixando tras de sí un legado artístico e filantrópico que permanece, trascendendo no tempo.

3. Conclusión.

Con ese artigo quero render homenaxe ao artista Amando Suárez Couto, a quen tiven a honra de coñecer e de ter como profesor na Academia Santo Tomás de Aquino, de Ribadeo. Os seus dedos eran máxicos. Aínda que naquel tempo xa era un home de idade, baixo o seu lápiz xurdían toda serie de obxetos, paisaxes e figuras humanas cunha facilidade pasmosa. O seu trato cordial e a súa humildade fixeron del un dos nosos profesores máis queridos.

O tempo, que pon a cada un no seu lugar, fixo que nos fóramos enterando do seu papel na arte e na cultura galega. O primeiro terzo do S.XX, ata a Guerra Civil, foi un período de asimilación polos nosos artistas das correntes de vangarda trunfantes en Europa. Ademáis en campos nos que o debuxo e fundamental, como é o gravado e a ilustración, asistéuse a un auxe e a unha renouvación de formas como non voltaríamos a ver en España ata os anos 50. É importante coñecer o papel que xogaron estos autores na difusión e transformación da estética, que foi un punto de partida para as xeneracións posteriores. Ademáis a súa cercanía á terra, o seu amor polo cotián e polo entorno, foi, coa obra dos nosos literatos moi influinte na difusión e o coñecemento de Galicia.

4.Bibliografía:

- CASTRO FERNÁNDEZ, Celia.“Dos Pintores del Eo: Amando Suárez Couto y Benito Prieto Cosén”. En torno al Bimilenario del Eo (Coord J.MGómez Tabanera).( 2002) Foro Cultural del Noroeste. Oviedo.p.p. 611-618.

-CORREA CALDERÓN, Evaristo. El Arte Racial de Suárez Couto.(1925). Ed Ronsel. Lugo.

-PÉREZ RODRÍGUEZ, Mª.Antonia. “Amando Suárez Couto”Artistas Gallegos-Pintores- Regionalismo III. (1999). Nova Galicia Edicions-Vigo.p.p. 18-55.

1 Almanaque Galego foi unha publicación anual editada en Bos Aires entre 1898 e 1927. Maiormente o seu contido trataba sobre a cultura e a vida galegas. Os textos ían indistintamente en galego e castelán. As súas fotografías e ilustracións son obra maiormente de artistas galegos. Fernando álvarez de Sotomayor, Modesto Brocos, e Dionisio Fierros son algúns dos aristas cuxa obra aparece reproducida nas súas páxinas.^↩

En pdf:

 

    jpg:

Celia Castro, sobre os capiteis da Catedral de Mondoñedo

    No marco das xornadas Mar por Medio deste 2023, adicadas ó Camiño, hoxe, na capela das Virtudes da Ponte de Arante tivo lugar a presentación de Celia Castro sobre os capiteis da Catedral de Mondoñedo. Deixo o vídeo en dúas partes (peresentción por parte de Javier Ribera e a intervención de Celia Castro) e un curto audio sobre o turno de preguntas.

Celia Castro, sobresaínte cum laude

     Fágome eco dunha nota de prensa da USC, ó paso que felicito a Celia Castro:

Humanidades aborda nunha investigación a influencia da fotografía nalgúns pintores do século XIX

A tese de doutoramento desenvolvida pola ribadense Celia Castro Fernández baixo a dirección de Carmen Bermejo e Jesús Varela Zapata analiza a importancia da invención da fotografía e a súa repercusión na obra de Dionisio Fierros e Federico de Madrazo, entre outros autores da pintura moderna española

Celia Castro Fernández, entre Varela Zapata e Carmen Bermejo, na Facultade de Humanidades

Mércores, 15 de novembro de 2023

A influencia e as repercusións que tivo a invención da fotografía noutras manifestacións artísticas, tal e como é a pintura, centra a investigación de doutoramento que acaba de presentar a catedrática de Historia da Arte na Escola de Artes e Superior de Deseño Ramón Falcón de Lugo Celia Castro Fernández na Facultade de Humanidades do Campus de Lugo baixo o título ‘A influencia da fotografía nalgúns pintores do século XIX: O círculo de Federico Madrazo’.

A investigación, impulsada pola tamén catedrática de Historia da Arte na USC Ana Goy Diz e co dirixida, tralo seu pasamento, por Carmen Bermejo Lorenzo, da Universidade de Oviedo, e Jesús Varela Zapata, da USC, aborda desde unha perspectiva comparativista e seguindo a metodoloxía dos Estudos Culturais, a importancia da invención da fotografía e os efectos que provocou a aparición desta na pintura española moderna.

Castro Fernández afonda nas súas pescudas no estudo e na análise da obra pictórica de diversos autores, entre os que se atopan Dionisio Fierros e Federico de Madrazo, ademais de mergullarse na obra de diversos fotógrafos madrileños do século XIX.

Unha das múltiples contribucións que achega a investigación de doutoramento desenvolvida por Celia Castro Fernández atinxe á recuperación e á análise de material até o momento inédito, tal como corresponde ás chamadas ‘cartes de visite’ (tarxetas de visita), procedentes ou pertencentes a diversos coleccionistas privados.

Tribunal de tese e cualificación

A catedrática de Historia da Arte na Universidade de Oviedo, Ana Fernández García, presidiu o tribunal encargado de avaliar esta investigación de doutoramento, un comité do que tamén formaron parte o catedrático da Universidade de Santiago Juan M. Monterroso Montero, e o profesor da Universidade de León Iván Rega Castro. Os membros do tribunal acordaron por unanimidade outorgar a esta tese a máxima cualificación académica de sobresaínte cum laude.

 

Celia Castro Fernández, entre Varela Zapata e Carmen Bermejo, na Facultade de Humanidades

Mesa redonda sobre Xusto Moreda

Introdución á mesa redonda. Falando, Farruco G. Mesa: Celia C., Francisco D-F, Miriam G. e Pablo V.

 Mesa redonda sobre Xusto Moreda

    O pasado sábado tivo lugar unha mesa redonda sobre Xusto Moreda, no marco da homenaxe que está a ter lugar estes días en Ribadeo. Introducida polo Presidente da A. C. Francisco Lanza, Farruco Graña, e presentada por Pablo Villapol, participaron, por orde de intervención, Myriam Goluboff Scheps, Francisco Díaz Fierros Viqueira, e rematado por Celia Castro. Co salón da Casa do Mar a un terzo de ocupación, deixo unha gravación que ten dous cortes (deixando eu un espazo duns 20 s para identificalos) que corresponden basicamente á gravación dos vídeos dos que deixo tamén un en baixo, coa presentación realizada por Celia Castro.

    O vídeo:

O pregón das festas da patroa 2023

 

O pregón das festas da patroa 2023

    Ribadeo está en festas. O programa das festas patronais de Ribadeo 2023 está na rúa. Onte foi o pregón. Nun cine-teatro ateigado unha mesa no escenario ocupada polo pregoeiro, José Carlos Rodríguez Andina, exalcalde, exdirector de instituto, exdeputado provincial, flanqueado polo novo alcalde e o presidente da comisión de festas, entrou en escena introducida polo televisivo e noso presentador Fabián Pérez., que sabe de que vai o tema, a máis de por instinto e profesión, por ter dado el mesmo o pregón no 2019. Todo é mentira, di o título do programa de televisión que Fabián dinamiza, mais a ocupación do salón e o comezo das festas non foi un engano visual. Coido que nas redes do mesmo Fabián (Instagram, Facebook, LinkedIn...) ou nas doutras persoas hai material abondo para ilustrar o acto de onte, polo que me limitarei a algún detalle. De segunda man, pois non estiven presente no acto. A foto que deixo é de Celia Castro.

    A imaxe parece contradicir que o cine-teatro estivera cheo. Todo é mentira. É pois unha homenaxe á persoa de Fabián, que fai de prestidixitador coas súas verbas. A mesa, pequeniña, ocupando o centro detrás de Ribadeo, é 'dirixida' por Fabián, de pé, lixeiramente a unha beira. Mentres, Ribadeo non se ve, mais síntese a súa presencia nunha escea na que pola súa vacuidade, pode acoller calquera cousa, calquera cousa pode pasar. Mais para lembrarnos que a escena idílica, perfecta, está encadrada na realidade, as manchas do teito do teatro devólvennos a un día a día máis prosaico.

    O pregón de José Carlos lembrou as vellas festas con nostalxia dunha xuventude compartida con boa parte do público asistente. A intervención de Fabián na súa presentación do pregoeiro introduciuno poñendo na mente dos asistentes un feito do período de José Carlos como alcalde, do que hai lembranza nos xornais en papel: a petición dos cativos (Fabián entre eles) para que lles deixaran xogar no recuncho cementado ó pé da igrexa, que deu lugar a unha recollida de sinaturas e, na súa presentación na alcaldía, a unha foto cun novísimo Fabián sentado ó carón do daquela alcalde.

    O acto rematou con música: A Tuna (de fóra) e a Coral Polifónica de Ribadeo.

Sobre Xusto Moreda. Celia Castro (2006)

    A unha pregunta miña, pásame Celia Castro un artigo sobre a exposición que daquela tiña Xusto Moreda en Ribadeo, publicado na Mariña de El Progreso do domingo 30 de xullo de 2006, no apartado 'Tribuna da Costa' que, no marco da homenaxe anunciado para despois das festas, pode servir como introdución:

SOBRE XUSTO MOREDA

CELIA CASTRO

    El pintor ribadense Xusto Moreda expone durante el mes de Agosto en la Sala de la Oficina de Turismo de Ribadeo. Fiel a su estilo colorista nos ofrece una visión poética y desenfadada del mundo femenino, que no carece de introspección, a través de una serie de rostros enigmáticos. Es un momento de madurez propio para la reflexión y el análisis de sus sentimientos más profundos. Contrasta con esta temática el gran típico óleo sobre lienzo (3x1,30) titulado "La Oración de un ateo" que tiene como protagonista a la Virgen de Villaselán, símbolo inequívocamente ribadense y que él trata como un icono. Ocupa el panel central, y su figura en blanco y azul de cara luminosa destaca sobre un fondo negro cubierto de manos rojas, amarillas y moradas. Las manos se repiten en los paneles laterales y tienen como fondo la bandera republicana.

    El artista une a un sentimiento ancestral, arraigado desde la niñez, hacia la Virgen de Villaselán, que expresa desde su postura declaradamente atea, la añoranza de la Segunda República, y eleva una oración a la imagen en recuerdo de los que en ella vivieron ,que es a la vez una esperanza política.

    El panel, de una extraordinaria fuerza expresiva, es un grito desgarrado materializado por medio del color, del que tiene sobrado dominio y que usa sabiamente para plasmar su auténtico sentir, en una obra llena de sinceridad. El conjunto de los cuadros nos habla de armonía y coherencia. Este momento actual es el fruto de muchos años de investigación que el artista contempla ahora con serenidad, incluso con nostalgia.

    Los que hemos seguido su trayectoria admiramos su creatividad y su búsqueda constante en su particular percepción de la realidad y le animamos para que esta continúe. Los que no conocen su obra ahora tienen oportunidad de hacerlo, merece la pena.

    Fotografía da obra á que se refire:

CORONA GONZÁLEZ SANTOS E RAMÓN GONZÁLEZ: Apuntes para unha biografía. Celia Castro

    Artigo aparecido en Croa, nº 32, ano 2022, 

CORONA GONZÁLEZ SANTOS E RAMÓN GONZÁLEZ:

Apuntes para unha biografía.

Celia Castro

1.Introdución:

A emigración a terras americanas, especialmente aos países de fala hispana, foi unha constante desde mediados do S XIX ata o primeiro terzo do S.XX. Os emigrantes que fixeron fortuna e que retornaron á península, os chamados Indianos, fixeron a miúdo unha importante labor benéfica, espiritual e material, no campo da cultura, da sociedade, e das artes, construindo edificios varios, como escolas, teatros, hospitais, igrexas, etc… dando bolsas de estudos para os xóvenes, financiando institucións, e levantando magníficas mansións que dan fe do seu gusto estético e potencial económico.

A Mariña de Lugo é unha comarca na que a pegada indiana pode verse por todas partes, e a axuda prestada por estes homes e mulleres é un exemplo de refinamento e solidariedade.

No caso de Corona González Santos e Ramón González esta axuda foi unha constante ata o seu falecemento, por iso falar da súa vida e do seu labor social e de mecenado, resulta fácil e complicado á vez. Fácil porque os seus datos biográficos aparecen en moitas publicacións, e as obras levantadas grazas á súa xenerosidade engrandecen hoxe varios concellos. Complicado, porque conforme se afonda nas súas biografías, atópanse novos datos que enriquecen as súas figuras e que permaneceron ocultos por mor da súa discreción.

Quero hoxe con este pequeño artigo, unha vez máis, subliñar a súa importancia na sociedade da época e aportar algúns datos pouco coñecidos da súa vida privada, que nos axuden a coñecelos millor.

2. Ramón González e Corona González Santos: Breves datos biogáficos.

Ramón González Fernández naceu en Ribadeo o 22 de Abril de 1856, no barrio de Porcillán, preto do peirao. Nesta vila pasou a súa nenez e primeira mocidade e estudou Náutica e Comercio. Rematados os seus estudos -segundo algúns autores á idade de quince anos- emigrou a América, establecéndose na Arxentina. De Bos Aires pasou a Rosario de Santa Fe, onde traballou primeiro como empregado na casa comercial Correa, Gana y Compañía, máis tarde como socio na casa Mendeto y Compañía ata 1890, e máis tarde na propia, Ramón González e Cía, ata 1896, data na que se retirou.

Lám 1: Ramón González. Foto Sellier.A Coruña.Tarxeta Americana. 16x11cm. Colección particular

Na Arxentina adquiriu unha gran fortuna e deixou tras de sí unha importante pegada: En Rosario de Santa Fe pertenceu á Asociación de Socorros mutuos, ao Club Español de Rosario (institución que faría unha importante labor social, e da que foi directivo) e ao Banco Español del Río de la Plata. En 1899 regresou a España. Unha vez na península continuou realizando diversas actividades financieiras, a máis importante foi a creación de sucursais do Banco Español del Río de la Plata en Santiago de Compostela e Vigo.

Cóntase que nun viaxe en tren que fixo a O Porriño para visitar a un amigo da emigración veu a Corona González Santos que paseaba pola estación cunhas amigas como era usual nas mozas acomodadas da época. Corona tiña vintedous anos e era filla do prestixioso médico de Mos Faustino Gozález Cobas. Casarían, tras un curto noivado, o 22 de Setembro de 1900 na Capela das Angustias de Sanguiñeda de Mos.

Lám 2:Corona González e Ramón González. Foto Napoleón. Fotografía á albúmina. Barcelona. Ca. 1900. Colección particular.

Corona González Santos naceu en Vilaño (Laracha) o 11 de maio de 1972, máis tarde a sua familia trasladouse a Mos, a causa do traballo do pai.

En 1900, tras a súa voda, o matrimonio González viaxaría entre outros lugares a París, onde tivo ocasión de visitar a Exposición Universal, e onde Corona mercou a súa primeira cámara de fotos. Esta afición cultivaríaa gran parte da súa vida ao longo da cal tomou moitas fotos interesantes -algunhas consérvanse no Museo de Pontevedra- que revelaría ela mesma⁽¹⁾. Este aspecto foi amplamente estudado pola investigadora Fernanda Padín Ogando.

Posteriormente pasarían grandes tempadas en Ribadeo e O Porriño, alternadas con viaxes por España e o extranxeiro. Nestas vilas fixeron unha importante labor filantrópica ademáis de participar activamente na vida social.

Entre as actividades máis importantes realizadas en Ribadeo destaca a pertenza de Ramón á Sociedade Obreira de Socorros Mutuos, ”La Concordia”, da que pasou a ser presidente en 1910. Foi tamén membro do Ateneo Biblioteca Popular, contribuíndo ao desenvolvemento desta institución ao subvencionar clases de distintas materias e financiar a adquisición de diversos instrumentos musicais para os estudantes. Ademáis adxudicou bolsas a varios alumnos da vila para que puidesen realizar os seus estudos.

Financiou tamén a construcción do Teatro, a da Praza de Abastos e doóu unha importante cantidade de diñeiro para as Festas Patronais de 1925.

En 1922 foi nomeado fillo predilecto da vila, facéndoselle unha grande homaxe en colaboración co Ateneo e La Concordia ⁽²⁾.

Estes quizais son os seus feitos máis coñecidos, pero as súas colaboracións chegaban moito máis alá, estendéndose a numerosas entidades da cultura e ás veces tiñan carácter menos oficial, como foron varios donativos a grupos musicáis de carácter folklórico ou deportivo.

As relixiosas do convento de Santa Clara de Ribadeo, do que unha irmá súa, Sor Antonia del Sagrado Corazón de Jesús, foi abadesa durante varios anos, tiveron tamén mostras da súa xenerosidade pois costeou o peche dos arcos do claustro alto, sufragou os gastos da instalación da luz eléctrica, e regalou á comunidade unha cociña económica⁽³⁾.

Lám 3: Ramón González, a súa dona Corona González, e unha cuñada. Fotografía ca.1925

En O Porriño e Mos o matrimonio exerceu tamén un importante labor benéfico e cultural. En O Porriño, financiaron o templo parroquial que foi inaugurado en 1913. Posteriormente encargaron ao arquitecto Antonio Palacios o edificio do Concello que foi comezado en 1921 e rematado en 1924. Trátase de unha espléndida obra de arquitectura na que se combina o historicismo medieval con un sentido da monumentalidade e solidez moi de moda na época. Fixeron ademáis varias doazóns a entidades deportivas e culturais. Como recoñecemento, o Concello de O Porriño nomeou en 1915 a Ramón González fillo adoptivo da vila. Nela falecería o 15 de decembro de 1925 sendo o seu corpo trasladado a Ribadeo para ser soterrado, feito que acontecería o 17 do mesmo mes.

Tras a súa morte Corona continuou pasando tempadas en Ribadeo acompañada frecuentemente dalgún familiar e participando activamente nos eventos da vila. En 1926 o Concello nomeouna filla adoptiva:

    “en prueba de afecto y gratitud por su valiosa y eficaz valoración en todos los actos altruistas realizados por su finado esposo e hijo predilecto de Ribadeo, el Excmo Sr. D.Ramón González Fernández” ⁽⁴⁾.

Do seu labor filantrópico temos constancia ao longo dos anos: en Ribadeo, en 1929 cedeu os terreos para levantar unha nova igrexa da Orde Franciscana Terciaria(V.O.T) -á que ela mesma pertencía- por ser a antiga moi pequena e estar en malas condicións. Ademáis patrocinou económicamente esta obra, que foi rematada o 17 de xuño de 1931. Nun lateral da nave do templo encargou a construcción dun fermoso mausoleo Art Decó, a onde trasladou os restos do seu marido, dispoñendo ser ela mesma tamén alí soterrada, feito que aconteceu en 1972.

Aparte do seu interese pola fotografía e outras facetas artísticas, como a escultura en cemento, viaxou a diversos lugares de Europa e América latina. En 1931 trasladouse á Arxentina onde fundou un pavillón no Hospital Español de Rosario de Santa Fe, que leva o nome de Ramón González, quen, con outros directivos do Club Español de Rosario, creara esta institución benéfica en 1912.

Lám 4: Placa conmemorativa no Pabellón Ramón González. Hospital Español de Rosario de Santa Fe. Arxentina. Fotografía. Colección particular.

Cando se desencadeou a Guerra Civil, Corona e as súas irmáns colaboraron activamente coa Cruz Vermella.

3. Outros aspectos relevantes da súa biografía.

Ribadeo, no primeiro terzo do S XX era unha vila cunha intensa vida social. Ás asociacións recreativas como O Casino e o Teatro, sumábanse as propiamente culturais, musicáis ou simplemente as creadas con fins solidarios ou benéficos ⁽⁵⁾.

A música en especial tiña un papel importante, xa fora en rondallas informales de amigos, en grupos musicáis máis organizados, de carácter clásico ou folklórico.

A ensinanza da música, desde edades temperás, e a transmisión de esta inquedanza de pais a fillos, foi sempre unha constante.

Nos anos vinte un forte sentimento de galeguidade fixose extensivo a todas as artes, potenciado moito pola importante labor dos centros galegos e a saudade que levaba consigo o feito da emigración. Artistas plásticos, escritores e intelectuáis de todo tipo tiveron un importante papel no desenvolvemento dunha corrente galeguista de reafirmación da identidade.

De entre todos os grupos folklóricos creados en Ribadeo, destaca especialmente pola cantidade de participantes e a calidade da súa música e escenografía Cantigas da Mariña.

Cantigas da Mariña naceu da man do artista e intelectual ribadense Amando Suárez Couto, unha das figuras máis senlleiras do noso arte, especialmente ata a Guerra Civil. Creado en 1923, non foi presentado oficialmente ata o 2 de setembro de 1924 no Teatro de Ribadeo co gallo das festas patronáis. Este coro contaba cuns 33 compoñentes e nun principio foi dirixido polo mesmo Suárez Couto. Interrumpida a súa actividade en 1929, foi reanudada en 1933 grazas ao impulso de varias persoas entre as que destaca Claudio Pérez Prieto. Nesta última etapa foi dirixido por Leonardo Fernández-Reinante, e a partir de 1934 por Etelvino Méndez ⁽⁶⁾. Disolveuse en 1936, e tivo un pequeño rexurdimento en 1941, disolvendose definitivamente en 1942.

Lám 5: Coro Cantigas da Mariña. José Fernández Cancio. Fotografía. Ca 1933. Fototeca Ribadeo na memoria.

O vestiario do grupo foi deseñado por Suárez Couto, que escolleu tamén o repertorio, composto por pezas tradicionáis e tamén por novas composicións de música galega: foliadas, muiñeiras, etc, algunhas delas de autores locais. O grupo contaba cun cadro de baile, e durante a súa actuación poñiase como pano de fondo un fermoso paisaxe ribadense pintado polo artista santiagués Camilo Díaz Baliño.

Foi un ano de preparación e ensaios, tamen de buscar financiamento económico, como pode lerse ás veces na prensa da época:

    “Continúan con toda actividad y entusiasmo los ensayos del coro regional Cantigas da Mariña, que muy pronto hará su presentación ante el público ribadense.

    Han entrado a formar parte de Cantigas da Mariña varias bellas señoritas, cuya colaboración a esta noble labor galleguista es inapreciable.

    A beneficio del coro se celebrará muy pronto, acaso en la semana actual, una gran velada teatral en la que tomarán parte muy valiosos elementos” ⁽⁷⁾.

No coro figuraban varios nenos, un deles era José Ramón Fontán ⁽⁸⁾, de nove anos, sobriño carnal de Corona González Santos, que pasaba tempadas cos seus tíos en Ribadeo. Casualmente neste mesmo ano 1924, está datado un retrato de José Ramón feito polo artista da vila Benito Prieto Coussent, que por aquel tempo estaba a realizar estudos de Belas Artes na Escola de San Fernando de Madrid.

Lám 6: Benito Prieto Coussent. Retrato de José Ramón. Óleo sobre lenzo.62x35cm.1924.Colección particular.

Como pode verse está retratado co traxe típico galego -posiblemente o mesmo que utilizaba nas actuacións corais- nunha pose fotográfica, o que pode facernos pensar que o retrato puidera estar baseado nunha fotografía.

Estes datos parecenme significativos e non considero improbable que D. Ramón González contribuíse económicamente á financiación do grupo, posto que o seu interese pola música folklórica galega foi subliñado pola prensa en ocasións. Un exemplo disto é a seguinte reseña da actuación do coro rexional lucense Cántigas e Aturuxos no Teatro de Ribadeo o 16 e o 17 de setembro de 1922.

    “El distinguido filántropo, predilecto hijo de Ribadeo, D. Ramón González, obsequió a los coristas lucenses con un champagne de honor” ⁽⁹⁾.

E outra mostra do seu interese pola cultura e o folklore galego é esta fotografía tomada en O Porriño en 1905, que representa a un grupo de persoas da localidade vestindo o traxe típico de Galicia e compoñendo un precioso cadro escénico que tería paralelismo coas escenas de xénero plasmadas na pintura da época.

Lám 7 : Grupo de persoas con traxe rexional galego. Fotógrafo descoñecido. O Porriño.1905. Colección particular.

A escena ten como fondo un paisaxe rural da zona, cunha palleira nun plano máis alto, tras o que se ve un fondo de piñeiros. A composición está sumamente coidada e nela destacan á esquerda Ramón González vestido cun traxe escuro e tocado cun gran sombreiro de palla, e, a súa dona Corona sentada á o seu carón e ataviada co traxe típico galego en actitude de fiar nunha roca. O resto das figuras sitúanse en grupos de dous: mulleres ou unha muller e un home, que parolan, danse a man ou sosteñen algún obxeto. No extremo inferior dereito unha muller nova, un pouco aillada, mira cara á fronte, como querendo comunicarse co espectador e chamar a súa atención. Este modo de situar ás figuras por grupos, algunhas formando unha composición pechada e outras mirando cara á fronte, como subliñei, é moi común nas escenas de xénero da segunda metade do S. XIX e primeiro terzo do S. XX.

Ramón González é a única figura vestida á moda do momento, o resto viste o traxe típico galego, feito para a ocasión. Entre os participantes atópanse varias irmáns de Corona, varias amigas de O Porriño, o arquitecto Antonio Palacios -tamén desta localidade- que faría o espléndido edificio do Concello de O Porriño encargado polo matrimonio González, o seu irmán José Palacios, e outros mozos da localidade.

4. Conclusión.

Aínda que as biografías de Corona Gonzalez Santos e Ramón González son sobradamente coñecidas, neste artigo pretendín achegarme un pouco ao perfil humano dos dous e á súa integración na sociedade na que vivían. O seu gosto polas viaxes, o seu interese por patrocinar toda empresa cultural que tiñan cerca e a súa implicación no progreso das súas respectivas vilas, fan deles unha figuras especialmente entrañables.

Tamén, como era moi común nos galegos do primeiro terzo do S. XX, a súa relación con grupos folklóricos da terra e o afán por retratarse co traxe típico de Galicia, móstrannos a súa querencia e consideración polas súas raíces. A toma de conciencia da identidade galega foi moi forte neste período grazas en gran parte ao labor dos Centros Galegos dos países latinoamericanos, que agrupaban aos emigrantes chegados da terra. Estes atopaban neles arroupamento e saída para as súas inquedanzas .

5. Bibliografía.

ÁLVAREZ LEBREDO, Carlos. Cincuenta años de música en Ribadeo. Biografía musical de Carlos álvarez y Fernández-Cid. Lugo.Ed.Nigoba.2003

CASTRO FERNÁNDEZ, Celia. “Corona González Santos e Ramón González: un matrimonio de mecenas”. Lugo. Croa: boletín da Asociación de Amigos do Castro de Viladonga. ISSN. 1575-0639. Nº25. 2015. Pp96-101

DE CASTRO, Manuel,OFM, e, DE LA CRUZ, Mª Ángeles, OSC. El Monasterio de Santa Clara de Ribadeo. Salamanca: Kadmos 1989

GUTIÉRREZ FERNÁNDEZ, Eduardo. Do vello Ribadeo.Lugo. Agrupación Cultural Francisco Lanza. 2005

LAZÚRTEGUI CUERVO, Antonia. 40 Historias de Ribadeo. Lugo: Diputación Provincial de Lugo, 2000

LOMBARDERO RICO, Chemi. Sociedade ribadense, 1900-1936. Ribadeo: Xesproin Norte, 1999

VV.AA. 50 aniversario Coral Polifónica de Ribadeo(1995-2005). Lugo: Diputación Provincial de Lugo, 2005

Periódicos e Revistas.

El Progreso. Año XVII. Nº5120. 5 de agosto de 1924. Lugo. Páx 2

El Progreso.Nº 4540. 20 de Setembro de 1922. Lugo. Pax 2

Webgrafía.

Blog Atalaia. Mércores 17 de decembro de 2008.Ribadeo

Fernanda Padín Ogando. https/www.fotografaspioneiras.com/index.php/2018/05/07/corona-gonzalez-santos-1875-1972

--

Notas:

1 Fernanda Padín Ogando. ttps://www.fotografaspioneiras.com/index.php/2018/05/07/corona-gonzalez-santos-1875-1972/^↩

2 Blog Atalaia. Mércores 17 de decembro de 2008.Ribadeo^↩

3 Manuel de Castro, OFM e Mª Ángeles de la Cruz, OSC. El Monasterio de Santa Clara de Ribadeo. Imprenta Kadmos. Salamanca. 1989. Páx 80^↩

4 Blog Atalaia. Mércores 17 de decembro de 2008.Ribadeo^↩

5 Antonia Lazúrtegui Cuervo. 40 Historias de Ribadeo. Diputación Provincial de Lugo. Lugo. 2000 Chemi Lombardero Rico. Sociedade ribadense, 1900-1936. Xesproin Norte. Ribadeo.1999^↩

6 Carlos Álvarez Lebredo. Cincuenta años de música en Ribadeo. Biografía musical de Carlos Álvarez y Fernández-Cid. Lugo. Ed Nigoba. 2003. Páx 41^↩

7 El Progreso. Año XVII. Nº5120. 5 de agosto de 1924. Lugo. Páx 2^↩

8 VV.AA. 50 aniversario Coral Polifónica de Ribadeo(1995-2005). Diputación Provincial de Lugo. Lugo. 2005. Páx 101.^↩

9 El Progreso.Nº 4540. 20 de Setembro de 1922. Lugo. Pax 2^↩