ESCUDO E BANDEIRA DE RIBADEO. Pancho Campos Dorado

ESCUDO E BANDEIRA DE RIBADEO

Pancho Campos Dorado

Vemos en notas publicadas polo Concello, que cambiaron substancialmente o aspecto do escudo de Ribadeo e se inventaron tamén unha bandeira.

As formas e a colocación das pezas en Heráldica son moi importantes. Xeralmente un Mestre Heraldo antes de renovar unha peza dun brasón, trata de buscar o vestixio máis antigo de dito brasón, e logo, con criterio histórico, cambialo se ha lugar.

No caso do escudo de Ribadeo, non hai nada que cambiar. O escudo de Ribadeo é o que presenta Francisco Lanza no Ribadeo Antiguo, que xa era antigo no ano 1699. Escudo español redondeado en punta: en campo de azur, ondas de auga de prata e azur en punta, unha chave de ouro en banda, co anel a sinistra e o paletón á destra cara abaixo, superada por unha estrela de prata de cinco puntas en xefe. No timbre unha coroa condal, guarnecido o círculo de pedrería e realzado de dezaoito perlas grosas sobre outras tantas puntas, visibles nove delas.

A forma dunhas ondas do mar están perfectamente establecidas no escudo da capela da Virxe do Camiño, en horizontal, e na capela da capela de San Lázaro, un pouco inclinadas cara a destra. Por outro lado, a chave, está en pao, no brasón da Virxe do Camiño, e en banda, en San Lázaro.

A chave pasou de estar en pao, a estar en banda por ser a figura en pao, o que representa a lanza dun xefe e o mando dunha xurisdición. A banda, representa o tahalí dun xeneral ou dun xefe. (Nota, o tahalí é a correaxe dende o ombreiro dereito o costado esquerdo, de onde pende a espada envaiñada dun cabaleiro).

Explicar estes cambios de posición na chave, obedecen á nosa propia historia. No século XIII, Ribadeo perdeu a xurisdición eclesiástica, pois pasou de estar facéndose unha Catedral a facer unha Colexiata, pois privouse da sede bispal. O bispo era quen tiña o mando da xurisdición. Recordar que Ribadeo, foi nomeada Vila Real polo rei Fernando II (1137-1188) en 1183, quen lle outorgou Carta de Foro, con dereito de Carga/Descarga no seu porto comercial, moi importante sempre até que se fixo a “incivil obra” da Ponte dos Santos sobre a Ría de Ribadeo, que nos privou dun gálibo de navegación libre e competitivo para os barcos da Mariña Mercante actual, pero ben, iso é de outro artigo.

Fernando II, tamén lle concede Carta Puebla para poder celebrar mercado e todo canto necesitara: “...para incremento de mi reino y servicio mío y de mi heredero...”

Por mediación de Fernando II, a sede mindoniense que estaba en Vilamaior de Vallibria trasládase a Ribadeo en 1182, a cargo do bispo don Rabinato (1182-1199) e tamén o rei cómpralle a xurisdición ó Conde Don Rodrigo Vela de Montenegro, e cédella ao bispo mindoniense de Ribadeo.

Neste momento, a chave do escudo de Ribadeo, que brasona a capela da Virxe do Camiño, está en pao, pois é peza da xurisdición de Facenda que cobraba o bispo, de aí que o brasón estea colocado no hastial dunha igrexa e non nunha fortaleza ou na casa brasonada dun conde ou dun fidalgo ao mando. A chave, neste caso, non ten que ver con ser Ribadeo unha vila amurallada con “porta”, como se di o alcalde José María Sela en 1876, xa que a muralla de Ribadeo tiña, seis portas e tres postigos. Polo que se a chave representase a entrada á parte amurallada, estarían colocadas varias chaves e non unha soa, como ocorre por exemplo, coas dúas chaves das “portas do ceo” representadas no escudo papal, aínda que din que hai sete ceos. A representación das chaves en pao é brasón da Facenda Pública, como se pode ver no primeiro cuartel do escudo esquerdo da Casa dos Miranda, na rúa Amando Pérez, case en fronte da Fonte dos Catro Caños. Brasón do Marquesado de Campo Sagrado, de D. Bernaldo de Quirós de las Alas y Carreño.

A chave do brasón da capela da Virxe do Camiño, está surmontando varias ondas do mar, pois representa todos os privilexios das alcabalas que o bispo tiña, emanados do porto de mar de Ribadeo, o que abarcaba todas as compras e ventas do transporte marítimo, ou sexa, era o “recadador” dos impostos e dereitos de Aduana, que era unha grande renda.

O bispado pasa de don Rabinato a don Pelaio II de Cebeira, desde o ano 1199 a 1218. O bispo segue cobrando as alcabalas do porto, e mantense a chave en pao. Pero a autoridade militar da vila, seguramente en mans da Orde de Cabalería dos Hospitalarios, cuxa cruz emblemática se pode ver na igrexa parroquial de Ove, goberna e exerce a vixilancia do Camiño de Santiago e inclina a chave, e brasona en banda o escudo de Ribadeo, tal como se ve na capela de San Lázaro, que como dicimos arriba, a banda representa o tahalí dos cabaleiros, e estes tamén cobraban por manter segura a senda contra asaltantes dos peregrinos.

O cobro das alcabalas do peirao, pasa a ser outra vez xurisdición da autoridade civil, cando Enrique II “o das Mercés” lle concede no ano 1369 o Condado de Ribadeo a Pierre de Villaines: “...con sus rentas e pechos derechos dellas...” (F.Lanza,p.44); logo pasará en 1415 a Rui López Dávalos e máis tarde, en 1431, a Rodrigo de Villandrando, e entón a chave queda definitivamente en banda.

Pero por aquelo de que aquí cada un fai o que lle ven en gana, tamén podemos ver en varios escudos repartidos polo pobo, con máis de 100 anos de antigüidade, a chave en barra, o que representa bastardía ou de un fillo ilexítimo (M. Costa y Turell, p.56).

Tanto no brasón da capela da Virxe do Camiño como no de San Lázaro, a chave ten o ollo dunha chave, e non ten ollos laterais, que semellan un festón das charreteras dos uniformes da cabalería de Felipe V (1683-1746). Un ornamento mal traído, aínda que poida quedar moi guapo nun traxe dunha comparsa do Entroido.

Seguindo coas figuras que se montaron no novo escudo do ano 2024, seguimos a estar fora dos cánones históricos e heráldicos do Concello de Ribadeo, pois plántase unha estrela de oito puntas, que o escudo nunca tivo e non se atopa en ningún arquivo mención algunha a tal tipo de estrela, pois desde que entrou no brasonado do escudo, é unha estrela de cinco puntas, como as da bandeira dos Estados Unidos, incluso con raios nos entrantes da estrela de cinco puntas, como a dos escudo da Casa do Concello. Esta estrela de cinco puntas, ten un certo “tufo” aos inicios da masonería en Ribadeo, de mediados do século XVIII e primeiros do XIX, pois as cinco puntas representan os poderes da natureza: terra, auga, aire, fogo e tempo, aínda que se entenda oficialmente como que representa a estrela Polar, por estar Ribadeo o Norte de Galiza, cousa que puidera ser, pero é raro que nin Viveiro, nin Foz, nin Burela, nin Vicedo, nin Cedeira, nin Ferrol, teñan unha estrela Polar no seu brasón, estando tan o Norte como nós e ser tan galegos como nós.

Así, unha estrela de oito puntas, é unha invención errada do que fixo o proxecto heráldico, pois nunca tal figura tivo o escudo de Ribadeo, pois se fora así, tiña que ter sido especificada expresamente (Ciencia del Blasón, Costa e Turrell, ano1858,p.102) e isto non ocorreu nunca.

A coroa imperial do timbre é o símbolo oficial da España do “café para todos”, que se impuxo fai uns anos, en todos os concellos que tiveran, ou non, escudo heráldico propio. Un timbre que escurece a historia de máis de 800 anos de Ribadeo, sendo xurisdición de condes por ser Capitanía de todo un extenso territorio do Reino de Galiza.

Da bandeira non digo nada, pois é de película para nenos pequenos que as ondas do mar se poñan en vertical, como se foran os raios cósmicos lanzados por unha nave extraterrestre. Ten o seu aquel o asunto, pois habendo como hai, pinturas en cadros ó óleo de barcos que enarbolan o pavillón de Ribadeo nos seus mastros, qué necesidade había de inventarse unha bandeira? Vaia cos heraldos que se contrataron...! Menudos cronistas nos tocaron. Así nos vai coa defensa da nosa historia. Véxase a defensa que se fixo do topónimo da Ría de Ribadeo. Nada, absolutamente, nada. Pero poñer póñense moi guapos nas fotos. País.

--

    Anteriores sobre este tema: https://www.ribadeando.com/2025/01/ano-novo-escudo-novo.html

 

Maragatos en Ribadeo

    Republico 'Maragatos en Ribadeo' despois da variación da páxina orixinal de EGERIA.

Maragatos en Ribadeo?

Maragato, pato,
unha zoca i un zapato.
Maragato, pato,
fillo dunha cincha,
cando o galo canta,
o maragato rincha.
(Ditos recollidos de 'Falan os de Ribadeo')

    Si, maragatos en Ribadeo. Din as indicacións de sistemas modernos que Ribadeo atópase a unhas 44 horas, 200 km, andando, da capital de concello maragato máis próximo, Brazuelo. Non é moito se consideramos que os maragatos tiñan fama de comerciantes que levaban produtos dun a outro lugar, e que ruta máis ou menos inversa facían de xeito anual aqueles que nomeaba Rosalía e que 'cando van, van como rosas, cando vén, vén como negros'. A lomos de animais ou en carros dos que os maragatos eran os arrieiros, veñen a significar seis ou sete longas xornadas de viaxe, se nos fiamos do que parece era normal na época, uns 30 km diarios no transporte de sal e outras moitas mercadorías. E se a maragatería era un centro de dispersión comercial guiada polas súas xentes, Ribadeo era o porto do Cantábrico por excelencia xa no século XVIII, onde as facilidades do transporte por terra tardaron en chegar, aínda coa ilusión do ferrocarril entre Ribadeo e o Bierzo truncada a partir da Pontenova dende hai máis dun século. Existen en Ribadeo as rúas de Vilaoudriz, moderna, pero adicada á outra punta do vello ferrocarril mineiro, unha realidade que dinamizou a cunca baixa do Eo, e de Vilafranca, antiga, pero adicada a unha ilusión: o entronque co ferrocarril á meseta, que nunca chegou e que sería o recambio dos arrieiros maragatos. Os maragatos forxaron a súa lenda neses tempos nos que se comezou a poder viaxar entre a meseta e Galicia con lentitude, pero cunha certa seguridade, e aqueles outros nos que a rapidez mecánica arrombou o poder animal no transporte nesas rutas. E tamén pola súa labor nos comezos desa nova época.

    Cando penso en 'maragatos', ás veces vén á miña cabeza a verba 'inmigrantes'. Cousas da historia, viñeron doutra terra, no seu momento, pero a integración, que en xeral comezou antes de establecerse aquí coas sucesivas viaxes realizadas, continuou, e xeracións despois, fai que hoxe, na zona de Ribadeo, non teña ningún sentido xuntar ambos conceptos, a pesar de seguir usando a cualificación toponímica de 'maragato' como recoñecemento dalgún ancestro nado aproximadamente na Maragatería.

    Os primeiros maragatos que se me veñen á cabeza son a familia Nistal, chegados da zona de San Justo de la Vega. Está ligada coa Empresa Ribadeo de autobuses, no que parece unha continuación lóxica do traballo familiar, e un Nistal é referido por Chemi Lombardero entre os maiores contribuíntes para elección de compromisarios do Senado xa no 1907, indicando en ambos casos unha saudable economía. Mais o mesmo apelido, a poucos quilómetros, en San Miguel de Reinante, atópase ligado a unha taberna e ultramarinos, do mesmo xeito que en Ribadeo tampouco se quedou estático en torno ó transporte, senón que diversifican a súa actividade no mundo do comercio ou a hostalería. Nada moi diferente do que pasou noutros lugares con outros maragatos. Iso si, se a xente que en España leva o apelido Nistal achégase en España as 3000 persoas segundo o INE, e unha cuarta parte está na provincia de León, á que pertence a comarca da Maragatería; en Lugo non chegan ós 50, o 1,5 %, pero de eles, case a metade está relacionada con Ribadeo.

    En 1930 constituíase a empresa Ribadeo de autobuses. Os donos? Tres familias de orixe maragato, os Freire e dúas ramas dos Nistal. Non hai xente de certa idade que non teña coñecido e viaxado coa coñecida en Ribadeo como 'A Empresa' ou coas siglas 'ERSA'. Empresa que aglutinou os transportes previos dos que dispoñían os seus donos e acadou gran pulo no transporte galego. Estableceu entre outras unha liña entre A Coruña e Xixón, colaborando con Automóbiles de Luarca, a actual ALSA, encargándose unha da parte galega e outra da parte asturiana, con trasbordo en Ribadeo. A empresa, segundo Martín Fernández Vizoso, era a principal fonte de emprego en Ribadeo a mediados do século pasado, mais a súa decadencia levouna a ser mercada por Industrial Auto, S.A. (IASA) e desapareceu como nome comercial a finais do século pasado.

    Os maragatos aparecen aquí e aló na zona de Ribadeo. Ás diversas ramas da familia Nistal engádense outros apelidos. Pódese descubrir, por exemplo, na colección de fotos 'Ribadeo na Memoria' a foto coa que ilustro este texto, anónima e de data indeterminada, que amosa a familia diante da Casa Maragato, na parroquia de Covelas, acompañada dunha lenda lembrando a orixe e o carácter comercial dos maragatos. Ou nas citas relacionadas con Jesusa Puentes, dos Maragatos de San Miguel, e dona de Don Ramoncito, parella ineludible da vida daquel entorno a mediados do século XX. Ou Alfredo do Maragato, con casa grande en Abelleira, San Pedro de Benquerencia, a comezos do século pasado.

    En Ribadeo hai un vello caserón almeado, o chamado 'cuartel vello', casa-torre con máis de tres séculos feita polos Sierra Pambley, descendentes fidalgos con orixe na beira da Maragatería, e que foron mecenas nesta terra adicando anos despois a casa a escola, a Obra Pía Sierra Pambley (1713), segundo relata Francisco Lanza no seu 'Ribadeo Antiguo'. Ós seus pés, como nos fai chegar Pancho Campos nun dos seus escritos, unha horta de hoxe con columnas de antano conta a súa historia como corte que servía para os bois dos maragatos chegados a Ribadeo. Os maragatos hai moito tempo que chegaron a Ribadeo.

-

En Maragatos de Lugo.org

Posterior alusión e audio no El Progreso (min. 15:50)

ALCOA, UN PROBLEMA PARA A NOSA SAÚDE. Pablo Mosquera

ALCOA, UN PROBLEMA PARA A NOSA SAÚDE

Pablo Mosquera

A incertidume que vive a factoría de Alcoa afecta a todo o legado que deixa detrás súa, incluíndo a “balsa de barros vermellos”, un depósito onde teñen rematado durante cuatro décadas todos os residuos químicos e non químicos despois de limpar a bauxita para extraer alúmina. Esta alúmina introdúcese en cubas electrolíticas que a transforman en aluminio líquido que se leva ós fornos de fundición para crear aluminio primario.

O transporte destes lodos faise en camión por unha estrada local que acusa xa os anos de idas e vidas destes transportes e a súa carga. A zona está cuberta dunha capa de arxilla vermella que en días de vento soe expandirse por todo o lugar, contaminando as parcelas privadas a máis de ocasionar molestias nas mucosas. 

Agora, e en previsión dun aumento na produción, a idea é ampliar a balsa para aumentar o almacenamento. “Claro que hai auga nesa balsa de barros, pero é augua procedente da chuvia e de regatos que van a parar alí”. “Esa auga é bombeada a uns depósitos para ser tratada e enviada ó mar a través dun emisario”.

O comité de Alcoa San Cibrao ten informado de que a Consellería de Sanidade catalogou a balsa de barros vermellos (Depósito de barros rojos, DBR) dA Mariña como “residuo perigoso”, polo que agora urxe á compañía a facer inversións para su ampliación.

Nun comunicado, o comité insta a que, á espera do trámite medioambiental, Alcoa aprobe “de forma urxente” a inversión do proxecto de ampliación do DBR ate a cota de 104 metros, catro máis da actual. Esta solicitude do comité procura “comezar de inmediato coa contratación das empresas concesionarias da obra e o acopio de materiais e maquinaria”.

Asociación pola Defensa Ecoloxista de Galicia: “O complexo de San Cibrao é dos complexos químico-industriais máis contaminantes de Galiza e dos que maior pegada teñen sobre o clima polas emisións e os enormes consumos de enerxía que demanda. Consume máis de 3700 GWh/ano de electricidade, o que equivale aproximadamente ao 20% parte de todo o consumo eléctrico de Galiza, ao 65% do consumo eléctrico da provincia de Lugo, e ao total do consumo eléctrico das sete principais cidades galegas. Agora, perante a desaparición da súa principal fonte de enerxía, a central térmica das Pontes, e no marco da transición cara a unha economía descarbonizada, as necesidades enerxéticas de Alcoa terán que ser satisfeitas a partir de enerxías renovables, o cal volvería a condicionar por completo o deseño do futuro sistema enerxético galego e español. Cantos montes, chairas e vales máis teríamos que ocupar con parques eólicos e centrais hidroeléctricas para satisfacer o consumo inxente de enerxía de Alcoa?

No seu proceso de fabricación de alúmina e aluminio, emite compostos gasosos á atmosfera con efectos perniciosos sobre a saúde ambiental e humana, sendo unha das cinco industrias asentadas en Galiza que máis dióxido de carbono emite (1 098 000 tm CO2), entre outros contaminantes: CO 31 000 tm; SOx 3740 tm; NOx 165 tm; HF (fluoruros) 114 tm e 177 tm de partículas PM10, segundo o rexistro estatal PRTR1. Só na fabricación de aluminio emite á atmosfera: CO2 419000 tm; CO 20.600 tm, NOx 207 tm, SO2 3.630 tm, PFC 1,3 tm; Ni 130 kg; Flúor 111 tm , PM10 232 tm.

Non só os sindicatos deben loitar polos postos de traballo. Son ciudadanos residentes na área de influencia da contaminación industrial que verte Alcoa por tierra, mar e aire. Non teñen patente de corso para esixir présa no aumento das dimensións dunha balsa que ten ao menos dous graves problemas. Físico. A acumulación de barros que podan romper o continente e producir unha catástrofe non natural. Eu sempre poño como exemplo lembratorio o que pasou co camping de Biescas, que levaba tempo sendo un risco por esvaramento, anunciado sen o menor cambio para evitar o que sucedeu. Químico. Os compostos que verten ó medio ambiente a transformación da bauxita en alúmina e esta en aluminio.

Non logro aceptar que non se siga unha continuada vixiancia sobre o impacto do medio ambiente na saúde. A Asistencia Sanitaria é unha fonte inmensa de información epidemiolóxica. Pero a máis, os Departamentos que vixían a Saúde Pública dunha Comunidade e as súas comarcas, deben ter moi presente o efecto dos cambios medio ambientais nas enfermidades que se diagnostican e tamén nas causas de morte. Ese aumento do cancro de pulmón que por fin dará lugar a un programa de diagnóstico precoz, como se implantou ou de Próstata ou o de Colon. Aí está a resposta ás sospeitas sobre a relación entre enfermidades oncolóxicas e vertidos procedentes da factoría de ALCOA.

¿E que se pode facer desde a sociedade civil? Non só aqueles colectivos concienciados en defensa do dereito ó patrimonio ecolóxico. As asociacións cidadás deben instar ós Concellos a investigar e persoarse ante ALCOA e esixirlle una información continuada, pero tamén ante a Consellería de Sanidade da Xunta de Galicia, tanto ou máis que ese comité de empresa formado por sindicalistas ós que só parece importarlles o seu emprego e salario mentres disfrutan de privilexios e esquecen os vertidos industriais que se poden ver ou percibir en canto se sae das nosas casas. ¡A súa conduta resulta egoísta!

Pablo Mosquera Mata

 

COSAS DE RIBADEO. José María Rodríguez Díaz (2010)

    Reflexións varias de José María, con sombra alongada ata hoxe. Como outras veces, pódese estar ou non de acordo co autor, pero é case imposible non estalo con que, cando se escribiu o texto, a chamada de atención era necesaria.

Viernes, 24 de septiembre de 2010

COSAS DE RIBADEO

• Publicado por jmrd_ribadeo a las 21:58

Los movimientos de la vida política de Ribadeo parece que se van cocinando a fuego lento. Los candidatos estudian sus estrategias para medirse en esta campaña que se presenta muy dura. Parece que la discreción es la nota dominante hasta ahora. Nada nuevo para comentar, salvo la incorporación del candidato del PP, el Sr. Valín Valdés, al grupo de los que van a competir en la campaña por la alcaldía. Y a la vista de los candidatos que aspiran a la alcaldía, parece que de renovación política nada de nada.

Y mientras que en el concejo de Xove se arma la marimorena por causa del ascensor para acceder a la Biblioteca y la Casa de la Cultura, fuente de discusiones y desencuentros entre los diversos partidos, aquí en Ribadeo todos parecen encantados, gobierno y oposición, con el famoso ascensor panorámico de la Atalaya, verdadero portento de modernidad, foco de atracción turística y juguete en manos de la infantil clase política. Todo un éxito rotundo este verano, con más de 16 000 pulsaciones, según el alcalde, que como no fuera movido por ángeles, supone el uso que de el hicieron 16 000 personas, como mínimo. Las estadísticas no nos dicen si fueron 16 000 turistas o residentes. Todo un éxito. Claro que hay otra forma de analizar esta llamativa estadística. Y es que esas 16 000 personas son las que tendrían que haber accedido desde el puerto al centro de la villa, o a la inversa, utilizando las calles Antonio Otero o Amando Pérez, como siempre se hizo. Lo que les hubiera permitido a los turistas recorrer más calles y admirar más casas con blasones y otros rincones del casco antiguo de la villa, y a los contribuyentes del concejo de Ribadeo ahorrarles el tener que pagarles un transporte innecesario y gravoso en estos momentos de crisis. Pero, como siempre, las cosas no siempre responden a la lógica de un análisis objetivo, sobre todo en el mundo de la política.

Y como aquí el que no corre vuela, no faltan personas espabiladas que, para promover sus negocios particulares de ocio, pretenden utilizar en su beneficio la figura de una Asociación de Vecinos, desvirtuando así los fines que le son propios a cualquier asociación de vecinos, que no debían ser otros más que la defensa de los intereses generales de los vecinos y no los intereses privados de nadie. Personas que, con una afinidad directa con el mundo de los negocios nocturnos de ocio, pretenden recabar más tolerancia en la permisividad acústica de los locales nocturnos de ocio y que se les exima del cumplimiento de los horarios de cierre. Una grave irresponsabilidad para una asociación que parece que no se ajusta a los objetivos por los que, desde hace ya tanto tiempo, se lucha, ni al sentido de las sentencias que en este terreno dimanan constantemente de los tribunales, una de ellas referida, precisamente, a Ribadeo. Pretender instalar en la sociedad la primacía del negocio sobre la sana convivencia social y utilizar para ese fin la figura de las asociaciones de vecinos, no parece ser, ni el más honesto, ni el mejor camino elegido para una sana convivencia social. Más bajo no se puede caer. Esperemos que la errónea actitud de esta asociación, caso único en España, sea compensada con la sensatez de las autoridades locales. [sobre este tema]

Otro problema, candente si los hay, para el concejo de Ribadeo son las noticias, aireadas recientemente en la prensa, sobre el estado en que se encuentra la tramitación del Plan General de Urbanismo de Ribadeo. Parece que todo el trabajo hecho ha de ser sometido a revisión. La Ley do Solo y el Plan de Ordenación del Litoral parece que se interpusieron en su buena marcha hacia la aprobación final. Hay que volver a empezar de nuevo con un revisión profunda de la redacción para adaptarla a las nuevas normas. La incidencia que tienen en el Plan, tanto la nueva normativa aprobada sobre los núcleos rurales como la incidencia de la nueva configuración que supone la aplicación del POL en la mayor parte del concejo, exigen una revisión en profundidad del trabajo hecho hasta ahora. Y supongo que tendrá que volver a pasar por una nueva exposición pública para garantizar los derechos de los afectados, dado que los cambios que exige la adaptación a las nuevas normas suponen modificaciones importantes. Todo un problema que se veía venir y del ya nos ocupamos hace tiempo en estas páginas, mientras los responsables municipales permanecían a la espera de los acontecimientos. Esperamos que las autoridades se apliquen el consejo del antiguo catecismo del P. Astete: 'Contra pereza, diligencia'.

Y no estaría demás hacer una sugerencia a las fuerzas vivas de la villa de Ribadeo. El bajo nivel de las celebraciones festivas de Santa María, la Patrona de esta villa, justifican de sobra abrir un período de reflexión, tanto a nivel municipal como popular, sobre el camino que a seguir en el futuro. Porque el pasado 'mercado' del día ocho de septiembre, -antes llamadas fiestas de la Patrona- dejaron un mal sabor de boca en todos los vecinos. El descontento fue general, salvo la oferta a los niños que, a pesar de estar alejada del centro de la villa, estuvo muy concurrida. Lo que demuestra que las atracciones no tienen porqué estar en el Campo de Santa Maria. Algo está fallando en este nuevo modelo de celebración elegido. El ombligo de la villa, que son sus parques de la Plaza de España, como un campo de refugiados se vio invadido de tiendas y carpas, y todo su espacio ocupado por vendedores ambulantes. El tradicional espacio central del parque dedicado años atrás a los conciertos de música fue desplazado para un rincón, en consonancia con el carácter secundario que hoy se le da a la música en las fiestas, para primar el sentido mercantil de la celebración sobre el festivo. Y aunque opino que las fiestas deben ser preocupación de los vecinos y no del gobierno local, no puede estar exento de responsabilidad un gobierno que se preocupa de cosas tan nimias como es la risoterapia y otras lindeces a las que nos tienen acostumbrados. Se impone una seria reflexión para encontrar el camino correcto en el futuro y conservar las mejores tradiciones, como hacen en nuestras parroquias rurales, verdaderos ejemplos de los que la villa de Ribadeo debe aprender. Importa, pues, no dormirse en los laureles, pues 'en la tardanza está el peligro', como le decía a Sancho D. Quijote en un pasaje de la inmortal obra cervantina.

José Mª Rodríguez

 

Outros Artigos de José María.

RAQUEANDO. Pancho Campos Dorado

 

RAQUEANDO ⁽¹⁾

Pancho Campos Dorado

En La Comarca del Eo de 27-abril-2024 aparece unha entrevista co alcalde Castropol Sr. D. Quico Vinjoy, titulada, “Defendimos que Ría del Eo y Ría de Ribadeo tuviesen el mismo valor, que no se eliminase ningún nombre”. Sigue, por tanto, a senda da teimuda postura astur de querer equiparar o topónimo onomástico da Ría de Ribadeo, cun nome ridículo no ámbito marítimo, dado que un accidente xeográfico, como é o rio Eo, non ten nada que ver coa historia dos pobos que lle deron nome ó lugar. Esperpéntica actitude, que asume tamén o presidente “académico” do Instituto Xeográfico Nacional, un señor de Murcia, que equipara "Ría do Eo" coa denominación do Mar Menor. Menuda fachenda que ten o “elemento catedrático” ese. Por qué non fai a comparación coa a Albufeira de Valencia, que ten nome propio de lugar, ou coa Ría de Bilbao ou a de Vigo, ou todas as do ámbito nacional? Como é posible que este tipo de individuos cheguen a ser representantes relevantes da Administración do Estado? Realmente cuestión de vendidos, como se de república bananeira falásemos.

Don Quico, sigue a dicir que, “siempre estamos dispuestos a hablar, dialogar para impulsar proyectos que vayan en beneficio de ambos municipios”. Como dicimos os galegos, esta é unha mensaxe surrateira, pois a boas palabras non hai quen lles gañe, pero cando vemos as accións xa entendemos perfectamente que o que queren é, acaparar todo o que representa a forza motriz da historia e do porvir de Ribadeo.

Pero voulle dicir unha cousa por se non o sabe. Nunca, nunca será a ribeira dereita da Ría de Ribadeo relevante como a ribeira esquerda onde se sitúa o Porto milenario de Ribadeo, tanto en Mirasol como en Porcillán. E sabe por que, Señor Don? Porque por motivos que estableceu a Mamá Natureza, nunca terán calado suficiente para ser un porto de mar; se acaso, Castropol será equiparable a un porto fluvial de escasa relevancia, como Figueiras ou o da Veiga de Ribadeo, hoxe Vegadeo por aquelo manifestamente anti-galego de seguir borrando do mapa a denominación RIBADEO, tal como se leva agora, dicir que As Catedrais “están no Occidente de Asturias”, e non no Oriente do Reino de Galiza. Chorradas que a eito nos endosan sen azorarse.

Continúa falando da “boa relación” con Ribadeo, e que no único que atopamos diverxencia e co nome da Ría “que sempre estivo aí” e que tanto a denominación Ría de Ribadeo como Ría do Eo teñen que ser “equidistantes”. Por suposto, sempre estivo aí co topónimo “Ría de Ribadeo”, máis de 1000 mapas e cartas de navegación o acreditan, por NINGUN-HA de ría do Eo, polo tanto tal equidistancia nunca existiu.

Esa “boa relación” con Ribadeo, que si, vemos, é que esa “cooperación”, tradúcese en pegarse como unha lapa a Ribadeo, para sacar todo o proveito posible dunha ou doutra maneira, “legal” ou artimañeira, pois Ribadeo é quen ten a posibilidade de volver a ser a forza motriz da economía da zona. Agás o asteleiro de Gondán na ribeira dereita da Ría de Ribadeo, non hai nada mencionable de poder industrial, e polo porto de Mirasol saen máis de 700 000 Tm de mercancía tódolos anos, principalmente 540 000 Tm de pasta de papel de ENCE. Moi mal aproveitadas para a zona, tamén hai que dicilo.

De aí que ao Principado tamén lle interese en facer a Ribadeo o porto do occidente asturiano. Por suposto, xa se serviron del desde sempre, como é natural. Pero a ousadía de querer borrarlle agora o nome a Ría de Ribadeo, é para seguir coa expropiación que o Principado leva a cabo desde fai séculos, e poder continuar, se pode, neste ou no seguinte século, incluso borrando o propio nome de Ribadeo, pois xa chegaron desde fai anos as pancartas da denominación da Biosfera á rotonda dos Irmandiños, sen mencionar as Terras de Ribadeo por ningures.

Ribadeo, hoxe en día, tampouco ten nin unha sinxela industria que nos avale, e parece que ninguén se preocupa do asunto, pero verbenas e larpeiradas que non falten, o voto é o voto, e a pela é a pela. Tivemos a fábrica de Alginatos da Vilavella, os asteleiros de Floro, os aserradieros de Couso e Conde, talleres mecánicos no peirao de Figueirúa con máis de 25 mecánicos nos talleres de Seivane e Barcia, e outros tantos en outros pequenos talleres, como o de Jesús, de Severiano, Parga, etc. Había 350 mariñeiros rexistrados no Pósito de Pescadores, 54 postos fixos na Empresa Ribadeo de autobuses, a fábrica de gabardinas de Llaú que daba emprego a todas as costureiras de Ribadeo, que non eran poucas, había decenas de postos de traballo na hostelería, hoteles, ultramarinos familiares, ferreterías, panaderías, cines e Teatro, un tren de Vilaodriz-Ribadeo, arquitectura e albanelería, Institutos de Ensinanza e colexios, empresas de Gayol e de Manuel Lens de granxas de galiñas e de manufacturas de hormigón armado, as conserveiras de pescado de Pelaez, as Galerias Innovación de Andrés Tojal; o Rosa Lar de Manuel Lens e logo de Manolo, unha das mellores salas de Festas da contorna, etc.

En fin, Ribadeo tiña autonomía propia até que chegou a Ponte dos Santos.

Melloramos en calidade de vida o abrir a Ponte? Por suposto que si. Como todo o mundo que entrou na democracia na década de 1980 en diante e tiña posibilidade de medrar. Pero perdemos a autonomía. Agora temos moi poucas posibilidades de crecemento como porto comercial, pois a Ponte dos Santos cegou a entrada aos barcos de até 7000 TRB, que son os que fan o tráfico de cabotaxe internacional por Europa, con todo tipo de mercadorías. Unha ponte que se estivera situada naquela primeira e hipotética construción da Ponte dos Mortos, non se houbera pechado o tráfico da Ria de Ribadeo, e hoxe poderían atracar pequenos cruceiros e portacontenedores, que lle darían vida, non só a nosa zona, senón a toda a provincia de Lugo.

Estase a falar das malas condicións e pouco rendemento que teñen as vías férreas de FEVE. Se o porto de Ribadeo funcionara, como non funciona, isto estaría resolto, pois sería un ben urxente para a Administración local e provincial e pola conta que lles tiña, xa habería subvencións dabondo por parte do Estado para poñer un Tren da Costa con condicións de transporte comercial, ao menos como un TALGO.

Por outra banda, a desgraciada obra da escollera e espigóns engadidos seguen sendo un atranco para o tráfico polo canal, deberían ser cambiados de lugar para dar entrada franca aos barcos, que hoxe varan e encallan incluso en marea chea e en condición de lastre. Nunca tal cousa ocorrera en séculos de historia.

O Club Náutico debería pasar a estar na Vilavella alargando os atraques e pantaláns de amarre ao largo da costa das Aceas e Reme, e Ribadeo sería un gran porto comercial e un excelente Porto Náutico, un “Porto Banús do Cantábrico”. Melloraríase unha boa estrada Ribadeo-Porto, e abriríase outra ben habilitada entrando polas Aceas pasando por Ove e saíndo á estrada de Santa Cruz, así se estruturaría o municipio cun crecemento perfectamente asumible.

Pero iso non se fai. Hai que dragar a Ría de Riabdeo por parte de Portos de Galiza, sabendo que iso tiña que estar prohibido por Patrimonio, por ser a Ría un xacemento arqueolóxico subacuático de primeiro nivel europeo recoñecido pola UNESCO. Hai vestixios cerámicos do século IV a.C. Estaban 600 pezas gardadas na Casa da Ría e “desapaceron” pois a Casa da Ría ten a porta rebentada e está aberta todo o ano, pola desidia municipal de non coidala. Segundo “as malas linguas” as pezas de cerámica foron parar ó contedor do lixo, e outros din que foron para o Museo de Vigo, pero alí, parece ser, que nunca chegaron, e outras linguas din que as roubaron. O máis probable.

Por outra banda, na mesma entrevista dise que Ribadeo vive moito de Asturias, posto que a efectos comerciais naturalmente que Ribadeo ofrece variedade e diversidade que “nosotros no tenemos”. Efectivamente. Pero esta parte, enseguida a volve a amañar dicindo que temos o mesmo “ecosistema”, la “Ría nos vertebra”, e sigue cun discurso de obras de pantaláns para embarcacións deportivas, etc. que xa están a montar. Do cal, sinceramente, me alegro, pois teño amigos nese lado da ría, que están até as narices das malas condicións dos amarres.

O señor don Quico, fala de que Castropol e Ribadeo están no Inter-Eo, e na Reserva da Biosfera Oscos Eo (e Terras de Burón). Nomes sobre os que, xa no seu día, escribín cadanseus artigos neste tan apreciado semanario (01 e 12 -agosto de 2011), pois está falando das Terras de Ribadeo que foron borradas do mapa por simples privilexios diocesanos, entre o arcebispado de Mondoñedo, o de Oviedo e a usura do Conde de Ribadeo D. Diego Gómez de Sarmiento e Villandrando, que vendeu terras e servidumes no ano 1551 por 8500 ducados. Un tipo que en Ribadeo nunca estivo.

A entrevista é un discurso, un discurso non aceptable nin antes nin a estas alturas da película. Pois aquí non se trata simplemente do nome da Ría da Ribadeo, posto que xa nas propiedades territoriais do Condado de Ribadeo, a Pierre de Villaines no ano 1369, e en 22 de abril de 1435 a Rodrigo de Villandrando, está establecida a extensión das Terras de Ribadeo até a Pobra de Navia, cousa que como todo o mundo sabe, ou debería saber, chegan ata o río Frexulfe en Navia, polo que tamén iso das terras Eo-Navia é outra das tantas falcatruadas as que nos teñen acostumados.

Pero claro, válense da incompetencia e pasividade do actual goberno da Xunta de Galicia que leva cincuenta anos de democracia sen facer nada, máis 40 anos desaparecido na ditadura franquista, un século inactivo. Pasividade absoluta, que saben moi ben aproveitar desde o Principado para dividir a Ría de Ribadeo ó medio, con Franco en 1958, e agora levando tanto a aquel Sr. Touriño como ao “probe infeliz” do Sr. Rueda dun lado para outro inflándolles o ego con palabras ocas, grandilocuentes e aduladoras para que se sintan “grandes e relevantes”. Vaia forma de metelos no peto para que miren para outro lado e se siga perdendo o patrimonio de Ribadeo, e por suposto o patrimonio galego do Reino de Galicia.

Chega tamén ás miñas mans, un artigo de prensa do periódico El Comercio 19 de abril 2024, onde se da a noticia “El tesoro de la Ría del Eo ya está en el Museo Arqueológico”, de Oviedo, Asturias. “Un rollo de plomo, una roldana y un bolaño pertenecientes al buque hundido en la ensenada (de Arnao) en 1511”. Ë admirable a forma de darlle solemnidade a actos de piratería raquera, como vou a explicar, porque isto é de libro.

Primeiro e ante todo, en 1511 a enseada de Arnao era do Reino de Galicia, pois a venta das Terras de Ribadeo entre o Eo e o Navia, como xa dixemos, levouse a cabo en 1551. Segundo, a articulista de Castropol di: “las piezas de un barco halladas en 2007”, data na que estaba prohibida a inmersión en toda a Ría. Iso confirma o que levo dicindo desde 1991, queren roubar o nome da Ría de Ribadeo, para apropiarse do patrimonio da Galiza e levalo para os seus museos. Aí está. Feito. Pero por outro lado, como é que saben que o barco afundido é de 1511? Onde están os documentos da época que acrediten tal afundimento en Arnao? Atoparon os “Protocolos de Construción” do barco, ou estaba gravado o ano nunha táboa da estampa de popa? Isto parece de risa.

As pezas non son ningún tesouro. Una pasteca de bronce de 20-23 cm de diámetro pode ser perfectamente a pasteca de subir a cinza das caldeiras de carbón do Cabo Torres, polo pozo de cinzas e escorias, usada a cada relevo de garda polos fogoneros que limpaban os cinceiros, para deixalos baleiros para a seguinte garda. Non hai nos barcos veleiros de 1511 pastecas para nada, posto que a pasteca é un aparello que non ten redución de traballo, a potencia a exercer e exactamente igual que o peso que hai que levantar (P=T), e nos barcos había moito traballo de izado como para usar pastecas a pelo. Calquera que teña unha mínima noción de Física sabe isto. Incluso puidera ser a pasteca da escotera da botavara o unha guía de escota dun yate que fondeara alí o mes pasado, ou no ano 2007,  jajaja.

Por outro lado o rollo de chumbo é un respeto (recambio) de mantemento e reparación mecánica, usado nas tubaxes que poden sufrir vibración, ben no servicio de vapor ou ben, no de aire comprimido, pois as abrazadeiras de suxeición van enzunchadas con zapatas de chumbo. Este artificio se podía ver nas tubaxes de aire comprimido nos barcos das décadas de 1970, 1980 1990, como eu mesmo as teño visto.

Tamén puidera dicirse que sería usado pola carpintería dun barco do século XVIII ou XIX para reforzar os batideiros das vergas (antes reforzados con envoltos de coiro) ou para as cuñas da fogonadura dun mástil, ou sen ir tan lonxe no tempo, para os batideiros dos velachos dun vapor do século XIX, tal como, o Cabo Torres, que está afundido no canal de Porcillán, polo que non sería nada estraño que de alí saíra o tal rollo de chumbo e o “levantaran” en Arnao, ou din que apraceu alí, e listo, exactamente igual que a “pasteca de bronce”. Raque puro e duro do pecio Cabo Torres o meu entender.

Con relación ao bolaño, ou bala redonda de pedra dun canon do século XVI, tamén pode ser “reliquia” do pecio San Francisco ou do Galgo de Andalucía, que no século XVIII defendían o Porto de Ribadeo, sito no Condado de Ribadeo do Reino de Galicia. Pero seguramente, é máis probable, que sexa do galeón Santiago, posto que como eu mesmo teño recollido datos, no taller do peirao de Mirasol do meu amigo e recordado Gelo, cando o arqueólogo Miguel San Claudio retirou as primeiras evidencias do achado do galeón, sacáronse como mostra bolaños de 80-85 mm de diámetro, de 110 mm, de 145 mm, de 220 mm e de 330 mm, entre outras pezas interesantes de madeira. Todo para saber da súa procedencia e construción. Quedaban no fondo decenas de bolaños máis, que seguramente a estas alturas non quede ningún de mostra, por aquelo de estar baixo a ameaza do raque e o furtivismo subacuático.

Ao mesmo tempo dicir que o Galeón Santiago está sito no canal de Cabanela, hoxe transformado en parte da explanada da maldita escollera e precisamente na zona de dragado do canal, que debera estar prohibido dragar por Patrimonio, se é que acaso esta rama da Administración Pública da Xunta existira como tal.

Pois ben. No Principado de Asturias danlle relevancia e solemnidades o “achado en Arnao” e chaman para a “cerimonia de entrega do tesouro” ao Museo Arqueolóxico de Oviedo, nada menos que a un Vicealmirante e a un Tenente de Navío, que están extasiados (véxase a fotografía que acompaña a reportaxe) diante de tres cazolos de plástico coas pezas arriba mencionadas. En menudas películas se mete esta xente da Armada.

Total, e o meu entender, as pezas non teñen ningunha importancia histórica, pois carecen de contesto e valor engadido, e solo teñen o valor de chatarra atopada nun fondeadoiro, exactamente igual que a chatarra que se pode atopar nas decenas de fondeadoiros de toda a cornixa cantábrica.

O que realmente son tesouros da Ría de Ribadeo, son as pezas de cerámica, ánforas e cachos de pezas partidas con sinais inequívocas da súa época. Como xa dixemos, aquelas 600 pezas depositadas na Casa da Ría de Santa Cruz, até fai poucos meses. Esas sí, esas sí tiñan valor histórico recoñecido e que foron expostas na Oficina de Información e Turismo de Ribadeo, onde todos as puidemos contemplar e, onde van? Cando fixeron limpeza da esquecida e cochambrosa Casa da Ría, será verdade que as tiraron no contedor do lixo?? Onde están as pezas arqueolóxicas da Ría de Ribadeo? Aparecerán dentro dun tempo tamén en Arnao?

Supoño que San Claudio e a Armada Española saberán que se está facendo co patrimonio da Ría de Ribadeo. Non é pequena nin efémera a cuestión pois afecta a Historia da Navegación en Europa, non só a historia local e nacional de Galicia.

Onde están as nosas Autoridades Autonómicas e as do Concello de Ribadeo para pedir contas sobre tanta falcatruada? Seguirase gastando o presuposto do Concello de Ribadeo, de 12 millóns de euros, 2000 millóns das antigas pesetas, en enchedoiras, chocolatadas, feiras, festas e mercados dos amiguetes con dereito o voto? Seguirase a facer política clientelar en vez de facer polas cousas que realmente importan?

A política é para servir, non para servirse, pero hai individuos ben traxados e engravatados que as matan calando, e que, á primeira de cambio... En fin.

1 Raquear: andar na procura de restos de naufraxios.^↩

EL PREGÓN DEL CARMEN. José María Rodríguez Díaz (2010)

    Un pregón ó que non lembro ter asistido, algo que lamento despois de ler a crónica que fai José María.

    E unha nota: entre a entrada do blog de José Mª do 3 de xullo de 2010 e esta, do 17 de xullo de 2010, e dada a regularidade da que fan gala os post de José María, tocaría haber outra entrada de, seguramente, o 10 de xullo de 2010. É posible que ó facer a copia entrada a entrada, se me despistara unha delas e agora vexamos só o oco, pero non teño xeito de saber se é así ou non, ou, no caso de que sexa así, de recuperala, polo que quedaremos coa incógnita.

Sábado, 17 de julio de 2010

EL PREGÓN DEL CARMEN

• Publicado por jmrd_ribadeo a las 19:49

El pasado día 15 de julio, el salón del Teatro de Ribadeo, era escenario del Pregón de las fiestas de Ntra. Sra. del Carmen de Ribadeo. El pregonero, un ilustre hijo de esta villa, de los pocos ilustrados que quedan en Ribadeo pertenecientes a la vieja cantera, llenó de gente el aforo del mencionado Teatro. D. Víctor Moro, tan admirado y querido en esta villa por su acendrada y apasionada defensa de los valores y tradiciones de Ribadeo y por sus aportaciones y consejos dirigidos a la recuperación de su historia y cultura, deleitó a los asistentes con una emotiva intervención de media hora de duración en la que se dedicó a ensalzar las virtudes de las gentes del mar y de su patrona, la Virgen del Carmen, así como los valores históricos del Ribadeo de nuestros antepasados.

Empezó su hermoso pregón ensalzando la figura de la Virgen del Carmen y su relación con el mar y la vida de los marineros, proclamando especialmente la devoción de los navegantes a la Virgen de Vilaselán, tan próxima a Ribadeo, en cuyo santuario de guardan numerosos exvotos y narraciones de antiguos naufragios, como el ocurrido en el año 1775 al paquebote 'Purísima Concepción' en aguas inglesas, cuyo relato se guarda en una tabla en el mencionado santuario, y todos ellos testigos de la devoción marinera de que goza la Virgen de Vilaselán. Después de comentar el origen de la advocación de la Virgen del Carmen, importada a Europa desde el Monte Carmelo por los carmelitas, y del fomento de su culto por Santa Teresa de Ávila, explicó la relación entre las estrellas, como guías de los navegantes, y la Virgen María convertida en Estrella de los Mares y brújula de los navegantes. Una íntima relación que tiene su máxima expresión en las innumerables celebraciones marianas por parte de los marineros que en estas fechas tienen lugar en todos los puertos de nuestra geografía. Rememoró a este propósito, y lo hizo con especial emoción, la procesión de la Virgen del Carmen en el puerto asturiano de Candás.

Como no cabía esperar menos, se detuvo también el orador en recordar los tiempos del pasado esplendor marítimo de Ribadeo. Cuando en los siglos XVIII y XIX los barcos de los armadores Ibáñez, Bengoechea y Casas cruzaban los mares con mercancías y pasajeros hasta los principales puertos de Europa y América, exportando e importando, no sólo mercancías, como el famoso kúmmel procedente de Riga o el lino, que luego se confeccionaba en la Casa Fábrica de Ribadeo, sino también cultura musical, como las habaneras tan apreciadas en Ribadeo, y las ideas liberales que dejaron su huella perenne en la sociedad ribadense. Un Ribadeo que comenzó su existencia, nos recordaba D. Victor Moro, como una pequeña comunidad de pescadores en Cabanela, que luego fue poblando el Ribadeo histórico que hoy conocemos, después de pasar un largo período escondido en la ensenada de la Vilavella. Un Ribadeo, más pendiente entonces del mar que hoy, y en el que sus calles de entonces 'olían a mar'. Después de cantar los viejos tiempos de esplendor de esta villa, con su Escuela Náutico Pesquera, sus nombradas industrias conserveras, su flota artesanal y el transporte interior de la Ría de Ribadeo entre los puertos de Porcillán, Figueirúa, Castropol y Figueras, verdaderos lazos de unión familiar entre las gentes de las dos riveras, tuvo también un recuerdo especial para esos ribadenses señeros, como Justo Barreiro, Dionisio Gamallo, Calvo Sotelo o Daniel Cortezón, personas que contribuyeron a ensalzar la vida marinera de esta nuestra villa.

Y, finalmente, se refirió el pregonero, y lo hizo con vehemencia y manifiesta emoción, a las tradicionales procesiones de la Virgen del Carmen en el día de su fiesta, recorriendo en barco nuestra ría y sus puertos, acompañada de la devoción de nuestros marineros y de todos los ribadenses.

Un emotivo pregón, verdadera obra maestra del género, que los asistentes devotamente escucharon y aplaudieron con entusiasmo al final.-

José Mª Rodríguez

Outros Artigos de José María.

Do pasado ao presente e ante o futuro II. Pablo Mosquera Mata

Parte I

Do pasado ao presente e ante o futuro II

En 1989 a factoría aluminera véndese á líder multinacional ALCOA. É a privatización dunha empresa nacional ao coloso americano. Máis que nunca se establece en todo o territorio da Mariña unha dependencia da "fábrica". Pero como toda industria, ten un tempo de viabilidade. Teñen pasado máis de corenta anos e chegou a hora de enfrontarse á realidade ao menos con tres parámetros: costo da enerxía; obsolescencia do proceso; pérdidas na conta de resultados.

Á marxe dos discursos oportunistas sobre o futuro de ALCOA, hai que prever o que sucederá ou como se debe responder ao desmantelamento da factoría alumineira. Dicho en termos de "román paladino", reequilibrar o territorio mediante o deseño de alternativas á contaminante ALCOA.

Decía Chelito Mosquera en 1972: "las cofradías cumplen una eficaz función". A de San Cibrao comezou en decembro de 1929 cunha petición razonada que emitiu ao Goberno Civil de Lugo, baseada na normativa de asociacións, o mestre titular Emilio Ceide Villar e o meu parente, industrial e concelleiro síndico varios anos, Darío Baltar Baltar. Así nace o Pósito Marítimo Pesqueiro. Dende entón tratan de cubrir as necesidades sociais e controlar o mercado para a venda de capturas que en definitiva serán causa obxectiva que mellorará a calidade de vida nas familias do porto e das parroquias. E é que convén deixar moi claro ós efectos historicistas de quen presume inxustificadamente da industria e o seu impacto económico e poboacional, que foi a pesca a que mellorou exponencialmente o nivel económico e social dos nosos portos pesqueiros, as nosas parroquias e a nosa forma de vida.

Hai outro fenómeno socioeconómico que impacta na década dos sesenta; son eses visitantes vacacionais que ocupan as casas dos mariñeiros en plena costera do bocarte e bonito, o hotel-hostal "Pablo", e dan bos dividendos á hostelería do porto. Co paso do tempo serán denominados turistas créase o CIT en 1968 cun presidente capaz de poñer San Cibrao na prensa luguesa. Ó dito antes súmaselle que un nativo de San Cibrao acada a condición de Procurador nas Cortes de España polo tercio sindical; trátas do abogado Don Modesto Rivera Franco, que dende os primeiros momentos da súa actuación dedica a súa actividade á defensa e mellora para o seu porto natal, cuestión que se lle agradece públicamente.

Como exemplo o artigo que lle dedica o viaxeiro -asturiano de Oviedo- José Manuel Gomez Tuñón ao porto onde pasa as súas vacacións estivais e que titula "San Ciprián, joya de la costa lucense". Fronte ó slogan de San Ciprián península de paz, tomo nota do que comparte o cabaleiro chegado desde o Cantábrico Oriental. "San Ciprián, navío eternamente anclado con la proa al norte. San Ciprián es una sirena, un juguete, una ilusión, es quietud, alivio y silencio".

Modesto Rivera Franco escribe ó rematar o veraneo de 1971 e quedo cun presaxio: "las fiestas, romerías y tradiciones deben ser protegidas, pues algunas están en trance de desaparecer". A mellor das noticias prodúcea a propia lonxa do porto que contabiliza case cento sesenta e cinco mil quilos de bonito -xullo- e cento vintetrés mil do mesmo en agosto.

No transcorrer do presente século XXI hai que recoñecer que A Mariña non sería igual sen o complexo industrial do alumino cunha historia que dispuxo 20 000 traballadores na montaxe, ate os 1500 que se contabilizarán os 25 años da posta en escea, e que chega aos 6000 por traballos inducidos dende a presencia fabril. Recordemos tamén que cando remate a construción da planta fabril cada propietario afectado polo asentamento percibe unha indemnización por término medio de máis dun millón daquelas pesetas, unha vivenda e quen se propoña, tamén un traballo fixo na planta aluminera. E un fenómeno esauecido. Mentres os traballadores da montaxe podían gañar ata 75 000 pesetas mensuais, os empregados da fábrica que traballan a turnos apenas perciben 32 000 pesetas mensuais. O 6 de outubro de 1980 produciuse a inauguración oficial. O 6 de febreiro de 1998 prodúcese a venda da factoría á multinacional ALCOA. No momento, a plantilla era de 1145 empregados, 825 especialistas e non cualificados, 320 técnicos e administrativos. Aporta o 33% do PIB lugués. O Concello de Cervo ingresa máis dun millón de euros ao ano, o de Xove máis de tres millóns.

As noticias son alarmantes para a poboación dependente da actividade de ALCOA. Todo parece presaxiar que a planta chegou ó seu final. É o momento de buscar alternativas que redunden en saídas para as xentes residentes e dependentes. Para dotar de enerxía renovable ao consumo enerxético da empresa farían falta corenta parques con muíños de vento. Unha utopía tan grande como a deses sindicalistas que pretenden sexa o Estado español quen se faga cargo de ALCOA, como se non huubera outras empresas pequenas ou grandes en crise e cos mesmos dereitos a ser rescatadas.

Apertura do porto de San Ciprián. O porto como elemento articulador do espazo de fluxo. Entrada e saída por mar para un punto intermodal. Conectado por ferrocarril e carretera. O porto é fronteira xeográfica, tecnolóxica e cultural, por iso é un punto de ruptura, pero, á vez, é lugar de encontro, é intersección de rutas comerciais e zona de confluencia de ideas, valores e tecnoloxías de orixe diversa. Sen embargo, é difícil atopar unha caracterización perenne dos portos e da súa relación co territorio. As características e funcións dos portos evolucionaron na medida na que se modifican as formacións económico-sociais e as regulacións interiores dos países.

O intermodalismo na súa definición máis xeral ten que ver coa integración dos diversos modos de transporte nunha soa rede de distribución física das mercadorías. Noutras palabras, os modos de transporte marítimo e terrestre (e en ocasións o aéreo) son coordinados e integrados nun só sistema ou rede que busca eliminar as rupturas de carga para que os produtos flúan entre lugares distantes no menor tempo posible e coa maior seguridade. No análisis espacial da vinculación do porto, o segmento de terra adentro dos fluxos debe ser analizado como unha porción dun fluxo continuo dentro dunha rede de produción-distribución que é articulada e procesada por nodos portuarios, máis que como un fluxo entre o porto e a súa zona de influencia natural ou cautiva.

Fronte a tal alternativa, a alerta sobre la situación que pode deixar Alcoa en Galicia deuna a Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), unha asociación independente e científica adicada ó estudo, divulgación, conservación e defensa do medio natural. A entidade solicitou á Xunta os informes dos seus técnicos e inspectores ambientais e información sobre as fianzas e avales depositados por Alcoa ante un eventual derrumbe da balsa de lodos. A SGHN reclama que se adopten medidas legais para bloquear os bens e activos da multinacional, a fin de garantir a descontaminación integral das súas instalacións e a estabilización da balsa de lodos vermellos “coas mellores técnicas dispoñibles a nivel mundial”. Tamén solicita á Xunta, a través da Consellería de Medio Ambiente, unha auditoría externa sobre a estabilidade do gran almacén, preferiblemente dun organismo público de prestixio como o Instituto Xeolóxico e Mineiro de España.

El plan de emergencia exterior no existe hasta 2012. En él se recoñecía por primera vez el “riesgo de pérdida de vidas humanas”, en algunos de los supuestos de siniestro, entre ellos la rotura de la balsa. El plan considera tres situaciones capaces de provocar un accidente “grave: pola fractura do dique principal, pola quiebra do espigón de cola ou no seu extremo occidental. As lluvias torrenciais ou os terremotos son posibles causas que poderían desencadear o desastre.

Continuará...  

Parte I

Parte II 

Parte III

Parte IV 

Parte V

Parte VI

 

Pablo Mosquera Mata

Do pasado ao presente e ante o futuro. Pablo Mosquera Mata

Do pasado ao presente e ante o futuro

1ª entrega

A nosa Mariña, provincia de Mondoñedo do antigo reino de Galicia, Diócese Britoniense-Dumiense, é un Territorio con patrimonio histórico que viviu da agricultura, a minería e a pesca, así como daqueles teares para o liño, muíños de fariña, e fábricas de salgadura de sardiñas e arenques, sen esquecer os estaleiros que construían barcos para Sargadelos e posteriormente para as costeiras ao bonito, onde San Cibrao foi o segundo porto da provincia. É fundamental analizar, coñecer e recoñecer o que significou a caza da balea e a industria de Sargadelos coa súa flota de 22 buques, que transportan armamento, ferro forxado e porcelana, e xustifica a creación dunha aduana de cuarta categoría dependente da de Viveiro. A balea foi a primeira industria transformadora en obter do mamífero o saín que actuaba como aceite na Idade Media. A industria en Sargadelos foi unha actividade que supuxo os primeiros fornos de fundición da Península Ibérica, unha fábrica de armas, unha fábrica de cerámica, pero tamén sería básica para a normativa que serviu para organizar a primeira lei forestal do reino de España.

Pero voume centrar na actividade pesqueira. No ano 1973 son máis de 3000 as persoas dedicadas a esta actividade. A provincia de Lugo, que algúns descoñecen corresponde á Galicia Cantábrica, conta cunha frota pesqueira rexistrada de 369 embarcacións. Aínda que con dúas puntualizacións: os barcos son vellos e de madeira. Os portos non reúnen as condicións de calado ou servizos para equipar os buques e xestionar as capturas. A pesar diso, é a actividade económica máis importante da provincia de Lugo.

Segundo describiu o patrón maior da Confraría do porto de San Cibrao en 1972, Marcelino Mosquera "Chelito", no primeiro cuarto do século XX produciuse unha frenética actividade marítima que conformou veleiros para o transporte de mercadorías. Neses barcos que navegaban por todos os mares peninsulares forxábanse dende pequenos homes mariñeiros que comezaron sendo "chos-muchachos" e pasaron a recibir o título de patróns na Escola Oficial de Náutica.

Os costumes a bordo establecían tarefas para cada un dos tripulantes, ata que chegaba o momento de acender a "lantia" -luz de bitácora- na que a tripulación se dirixía á popa a rezar e descansar ata que soaba a voz do "rancho"! Cada garda duraba catro horas antes do cambio.

Dende A Vila Mariñeira de Foz, o seu cronista e gran amigo Suso Fernández publicaba en 1973: como hai unha formidable frota pesqueira e cinco estaleiros ademais da tradición da salgadura e da conserva ou a elaboración de artes de pesca onde aquelas mulleres do lugar eran as mellores artesás. A todo o dito hai que engadir a actividade nos portos de Celeiro, Ribadeo, Burela e Vicedo. Deixándolles ben claro aos actuais veciños da Mariña que moito antes da instalación da fábrica de Inespal -ALUMINA ALUMINIO- a costa máis setentrional de España contaba cunha actividade marítima pesqueira moi importante que daba emprego e riqueza á Galicia Cantábrica.

No ano 1974 tomáronse as medidas legais necesarias para instalar na Mariña un complexo industrial con dúas plantas, unha dedicada á alúmina e outra ao aluminio. Tal construción supón o desprazamento dunha impresionante cantidade de man de obra que ten un impacto humano brutal ata o punto de que algún autor a cualifica como un "claro símbolo da colonización". Pero tamén se xeran novas necesidades que transformarán o territorio; estrada para o transporte de mercadorías e traballadores así como o acceso directo á fábrica ou ao estanque onde se depositan os lodos vermellos. O antigo proxecto do século XIX da FEVE, que se concibiu nun principio para unir o cuartel de Ferrol coas fábricas de armas de Asturias, terá agora un importante destino, o traslado de mercadorías da planta de aluminio. De 1976 a 1980 realizouse unha das obras máis importantes no pasado, presente e futuro, que é o porto que desde Morás será asentamento de buques de gran calado, pero que non utilizará a dársena norte para tráfico xeral -a concesión rematou no seu primeiro tramo en 2022-.

Tres feitos requiren unha análise moi especial debido aos cambios que se producen no medio. A balsa de lodos vermellos -cunha capacidade de vinte e cinco millóns de metros cúbicos- e o encoro de Riocobo -cinco millóns de metros cúbicos de auga embargada do río Covo-. A central térmica situada nas Pontes de García Rodríguez está considerada unha das máis contaminantes de España e foi unha alternativa necesaria cando a central nuclear da Roncadoira de Xove non prosperou por problemas sísmicos.

Tamén cabe lembrar e non esquecer a gran cantidade que supuxo para algúns a compra de 3709 inmobles, adquiridos pagando sesenta pesetas por metro cadrado de terreo cando o seu valor era de cento oitenta pesetas.

A cambio da ocupación en lugares pertencentes a Cervo e Xove onde se levantan os poblados de Riocobo, Palmeiro e A Veiga, que tratan de asentar a poboación unha vez que remata a fase de montaxe, e dende 1980, inaugurase a factoría que transformará as cargas de bauxita arribadas por mar ó porto da factoría, en alúmina e logo en bloques de aluminio.

O proceso non só cambia a estética da paisaxe. Aumenta a poboación. Incide na cultura tradicional galega coa cultura dos traballadores do aluminio doutras rexións de España, especialmente dos asturianos, onde se está a vivir unha crise moi grave.

As descargas de fluor, CO₂, cadmino, cloro, cromo, comezan pola terra, o mar e o aire. Sabemos que estas substancias ​​teñen efectos negativos sobre a saúde e, co paso do tempo, vaise estendendo a sospeita dun aumento da morbilidade e mortalidade por enfermidades oncolóxicas.

Desde 1975 indúcese unha transformación integral nunha comarca galega mariñá, na que prima a industria e desaparece un mar de cultura, sobre todo no Concello de Cervo e no histórico Porto de San Cibrao, que paradoxalmente conserva ese nome, pero só se refire ao peirao da fábrica de aluminio.

Para continuar...

Parte II

Parte III

Parte IV

Parte V

Parte VI

 

Pablo Mosquera Mata

Nota de prensa. Enquisa sobre asistencia ó centro de saúde de Ribadeo

 

Nota de prensa

Enquisa sobre asistencia ó centro de saúde de Ribadeo

    En días pasados, un grupo de voluntarios de MODEPEN – Ribadeo estivo a desenvolver unha enquisa entre os usuarios do centro de saúde de Ribadeo.

    O cuestionario, que ó final foi contestado por 162 persoas que acudiron ó centro de saúde entre mércores 10 de xaneiro, xoves 11 e venres 12, foi deseñado para recoller datos sobre diversas características dos asistentes. Entre elas figuraban a idade, sexo, departamento sanitario de asistencia, procedencia da vila ou do rural e, sobre todo, medio polo que se achegaban ás instlacións. A recollida de datos fíxose en dous días con asistencia a analíticas, mércores (mercado en Ribadeo, como se sabe, e maior afluencia de xente do rural ó pobo) e venres, e un sen ela, xoves. Nos dous primeiros recolleuse algo menos de un terzo do total cada día, e no último, algo máis. Polo demais, non houbo incidencias particulares, aínda que se recolleu tamén algún detalle extra en enquisas e momentos concretos, para o seu análise particular

    O seu deseño foi realizado para poder contrastar as afirmacións mantidas por cada parte na xuntanza que se tivo o pasado día 21 de decembro entre o alcalde e unha representación de MODEPEN. O que se falou alí estivo relacionado co futuro do emprazamento e condicións do Centro de Saúde, polo que se realizou esta enquisa para o estudo dos desprazamentos da xente que acode á súa atención sanitaria en Ribadeo, e así procurar o apoio da realidade en favor das diversas opcións que aínda son posibles para a renovación das actuais instalacións ou a construción dunhas novas afastadas do centro da vila.

    Déixase en baixo un resume dos resultados, entre os que destacan:

    - a relación 76 % de xente que acode a pé fronte a só o 24 % de xente que se achega en coche.

    - que a relación a anterior coincide abondo ben coa porcentaxe de asistencia de xente que reside na vila e no rural (estea ou non censada no lugar onde reside efectivamente!), porcentaxe que é dun 80 % para residentes na vila fronte a un 20 % de residentes no rural.

    Asemade, a conclusión:

    A xente que se despraza a pé veríase en xeral negativamente afectada pola localización que se pretende do centro de saúde nas aforas da vila (de feito na parroquia de Ove), dificultando o desprazamento a pé, mentres que á xente do rural seríalle indiferente, se ben en moitos casos a situación do Centro de Saúde nas aforas suporíalle o ter que mover o coche para facer xestións no pobo.

    É dicir, nun tema fundamental en relación ó acceso sanitario, non se aprecian para os usuarios avantaxes da construción dun novo centro de saúde fronte á estación de servizo á entrada de Ribadeo, en contraposición a unha ampliación do centro en funcionamento ou o uso dun lugar non moi afastado do actual para a construción dun novo. Todo dito, sen contar con que necesita unha variación do PXOM ou un orzamento adecuado, e sen que á súa vez, ambas cousas interfiran na dotación de persoal do centro, minguada dende hai tempo.

Resume dos resultados, táboa e gráficos, da enquisa sobre o transporte utilizado polos usuarios do Centro de Saúde de Ribadeo. 

 

Un paso máis na destrución da ría de Ribadeo. Actividades de defensa

    Estes días, en relación coa ría de Ribadeo, levase montado unha asociación, BioEo, para defender a ría dun novo proxecto de muro nas Figueiras, e dela ten xurdido unha iniciativa de petición de sinaturas, así como un taboeiro explicativo e a convocatoria dunha concentración para sábado próximo (14 O), ambos en baixo xunto con pinceladas informativas e un dos comunicados, pasado por Gonzalo Moure.

    O tema ten logrado abondo rebumbio nos medios, máis que o da privatización da illa Pancha e a súa separación das obrigas medioambientais polo lugar no que está, ou a inexistencia dun PORNA (Plan de ordenación dos recursos naturais). A continuación do impacto depende de nós.

    - Taboeiro explicativo:

    - A convocatoria para este sábado:

    - Pinceladas informativas:

    A obra consiste en aumentar e transformar en fixa (escollera para uns, muro para outros) a actual plataforma flotante que dá servizo ó peirao das Figueiras, que acubilla barcos de recreo.

    A obra está impulsada polo Club Náutico das Figueiras, que aduce a súa necesidade para a protección das 170 embarcacións censadas.

    Critícase que só se pense no turismo e beneficie a uns poucos.

    Houbo unha primeira xuntanza o pasado sábado día 7 de outubro na Casa da Cultura das Figueiras.

    Existen ao menos cinco figuras de protección medioambiental que poden verse agredidas.

    - Comunicado:

    Tengo la enorme suerte de vivir en uno de los lugares más hermosos del mundo, la Ría del Eo. Y en un pueblo que sería maravilloso si no fuera por el abandono. Abandono por parte de quien tendría que cuidarlo, y abandono también por los que se van. Se van porque vivir en Figueras obliga a tener uno o más coches, porque carece por completo de transporte público (ni taxi siquiera), y porque por no tener no tiene una acera para ir desde el pueblo hasta la parada de los autobuses con un mínimo de seguridad. La soledad es el primer habitante de Figueras, y de seguir así pronto será poco más que un pueblo de veraneantes del corto mes de agosto. Ahora, por si todo eso fuera poco, quieren encerrarnos tras un muro (no es una escollera, es un muro), que solo puede favorecer a unos pocos veraneantes más, muchos de fuera, que tendrán un amarre para su embarcación de recreo. Unos cuantos supervivientes nos hemos unido en una asociación, Bio Eo, que tiene como objetivo inmediato movilizar a los vecinos para impedir que el muelle de Figueras quede encerrado por ese muro, que se eliminen las tradicionales rampas del muelle, el muelle mismo. ¿Lo conseguiremos? La Ría nos lo agradecería, porque ese muro atenta contra su vida misma, tan golpeada por la contaminación y el estrechamiento de sus orillas. Una Ría que tiene al menos cinco figuras de protección medioambiental que el Principado parece y quiere ignorar. De esta lucha depende el futuro de mi pueblo, y aún tengo fe en el buen juicio de mis vecinos. Pelearemos hasta agotar nuestras pequeñas fuerzas personales, haciendo de ellas una sola, decisiva. Por cierto, este sábado nos manifestaremos con kayaks, chalanos y cuanto flote, en una protesta contra la privatización de nuestro puerto, a las doce de la mañana. Estáis invitados cuantos queráis que la Ría del Eo/Ría de Ribadeo no reciba el que puede ser el rejón de muerte.

    En la foto, montaje aproximado de lo que nos espera si no reaccionamos a tiempo.

En la doble foto se puede ver perfectamente la manipulación, limando y alejando el Tesón de lo que sería la fusión del tesón y la escollera.

Vertebrando o territorio

O concello de Ribadeo, en OpenStreetMaps

Vertebrando o territorio

    Comecemos por un pequeno listado. No caso de Ribadeo, o territorio está vertebrado polas vías de comunicación A-8 e N-634 que articulan o norte do concello e comunican con outras zonas do Cantábrico. A N-642 e a N-640 comunican a zona leste de norte a sur, facilitando o acceso o interior galego e asturiano. As anteriores son de dependencia estatal. A LU-133, de titularidade da Xunta de Galicia, é unha estrada de vella orixe que comunicaba as ribeiras do Masma coa ría de Ribadeo polo interior, e hoxe fai de espiña dorsal do interior do concello. Como un anexo dela, a estrada da Deputación LU-P-5207 comunica a anterior coa vila. Por suposto, hai outras estradas, como as da Deputación LU-P-5203, 5204, 5205 na zona sur do concello, ou a da Xunta LU-141 que une Rinlo co eixe norte, máis as estradas dependentes do Concello, como a que une Marelle co eixe central, e mesmo vías dependentes doutras entidades. A sumar o anterior, e como xestionada por entidade pública, o tren de vía estreita que atravesa a beira costeira e de ría.

    O anterior é un resume xeral para dar unha idea, que presenta un plano bonito, ideal, aséptico. Algo que se pode ampliar de diversos xeitos, como botándolle unha ollada ó Plan Xeral de Organización Municipal, PXOM. Resume que describe e, ó tempo, deixa moitos cabos soltos, como que se -polos motivos que sexa- non hai coordinación entre administracións, a articulación pode ser disfuncional ou diferencial. Disfuncional por non atender a estrutura ás necesidades e diferencial por ter un mantemento que se pode considerar agravio para diferentes zonas. Tampouco pon de manifesto que a vía férrea ten unha única estación, no pobo, e tres apeadoiros, só na zona norte, con catro servizos cara Galicia e só dous, con horarios que invalidan en boa parte o seu uso, cara Asturias. E tampouco fai explícito que os dous terzos da poboación do concello se concentran na vila, ou que para o uso efectivo desas vías de comunicación, pode que coa excepción do eixe Cantábrico, fai falta un aparello de desprazamento particular a non ser que se adapte ó ir e volver do transporte escolar (posibilidade que estimo que foi un paso de xigante a pesar do baixo uso pola reducida posibilidade que ofrece).

    En conxunto, o plano de Ribadeo sae favorecido fronte a outras zonas de Galicia, aínda que chega pensar en desprazarse sen coche propio á capital galega para ter que botar contas, non só económicas, senón de tempo dispoñible alí. Estamos fronte a unha realidade que conxuga o despoboamento coas posibilidades sociais e económicas da xente no rural. Algo paliable en parte con máis inversión -ata onde poda chegar a administración-. Pero sobre todo, algo que hai que repensar porque é a propia estrutura social que temos, baseada cada vez máis no capitalismo e conducente a concentración -de cartos, de xente, de infraestruturas- o que está complicando o poñerlle unha solución que equilibre as posibilidades de vivir no rural ás de vivir nunha cidade.

    Lembras a 'revolta dos chalecos amarelos' francesa? Desatouse por unha suba de combustible, mais a súa orixe, está na discriminación das zonas rurais, onde son 'expulsadas' as persoas con baixos recursos, nunha espiral descendente. Nas grandes vilas hai xente que opta por non ter coche propio, e poden permitirseo. Nas zonas rurais non hai opción, só dependencia. Algo semellante pasa con internet... Ou repensamos a estrutura da nosa convivencia social a grande escala ou iremos cara un mundo peor (aínda sen a crise climática, a de recursos ou a contaminación), na que os primeiros perdedores serán os máis débiles, pero quue afectará a todos.

As estradas, antes de 2015. collido de https://www.ribadeando.com/2015/06/deputacion-ribadeo.html

Vía morta

Vía morta

    Un pequeno túnel para solucionar o paso do tren baixo a autovía. Soleado o exterior, a lóxica sombra interior, e, ó fondo, de novo a luz, que, pola distancia, xa non facilita tanto o recoñecemento dos obxectos daquela zona. Así, hai que observar moi ben se se quere ver un cartel pousado nas vías, dous cadros negros e dous brancos cruzados, apoiado nos raís.

    Todo un símbolo: o tren metido no tobo por mor dos coches que lle pasan por riba. Un transporte eficiente por baixo en moitos sentidos doutro que despercidicia dous terzos da enerxía que necesita para funcionar. Un transporte comunitario pisado polo transporte particular para quen poda. Un túnel pequeno sen servizo tres semanas, igual que o resto da vía. Non vale levar un tren ate o punto cortado e alí facer un trasvase de cen metros, non. Hai que empregar autobuses por estrada en toda a liña. Autobuses -ou taxis, coma noutras veces- que non pasararán por moitos dos apeadoiros, mesmo dalgunha estación, da liña, asestando outro golpe á continuidade e servizo do tren. Un golpe máis á confianza nese medio de transporte e o que representa en xeral e para a zona. Un golpe máis querendo rematar cun servizo.