O parque de Ribadeo no século XX: Do campo, pasando polo parque da República, á actualidade

O parque de Ribadeo no século XX:

Do campo, pasando polo parque da República, á actualidade

    Visto que non hai a disposición da xente planos e planes sobre o que se pretende facer nin coas árbores nin co conxunto da principal zona verde no centro da vila, deixo uns poucos planos do pasado, para que queden na memoria e na actualidade de Ribadeo.

    O primeiro é un plano que aparece no Rivadeo Antiguo, ó que non lle atopei a data, mais entendo que corresponde a finais do século XIX. Nel aparece O Campo cunhas boas ringleiras de árbores, que evidentemente non corresponden á disposición actual pero si se dan un aire, e pode dicirse que a actual é herdeira da que aparece na imaxe. Como notas diferenciativas, o 'rego da vila', a horta privada que ocupa parte do actual Cantón e a Colexiata, aínda non derrubada:

    O tempo pasou e no arquivo municipal atópanse os seguintes planos.

    O primeiro, informado en https://arquivo.ribadeo.org/acta/es-ga-27051-amr0000173-01 e coas imaxes que aquí se reproducen en http://arquivo.ribadeo.org/contido/uploads/2020/02/173-01.pdf, é o Parque da República (plano datado de 1934) en diferentes versións:

    O segundo corresponde á Urbanización da praza de España (1949), informado en https://arquivo.ribadeo.org/acta/es-ga-27051-amr0000173-02, planos en http://arquivo.ribadeo.org/contido/uploads/2020/02/173-02.pdf, no que se ve a zona leste do parque practicamente como na actualidade, así como queda deseñado o templete da música:

    A "Pista de recreo do parque municipal" (1960) ten acceso pola ficha en https://arquivo.ribadeo.org/acta/es-ga-27051-amr0000173-05, e os planos en http://arquivo.ribadeo.org/contido/uploads/2020/02/173-5.pdf e neles identifícase a zona leste do parque actual:

    Por último, no arquivo atópase a "Urbanización do parque municipal" (1983), accesible en https://arquivo.ribadeo.org/acta/es-ga-27051-amr0000173-09 e http://arquivo.ribadeo.org/contido/uploads/2020/02/179-09.pdf :

    E ata aquí chegamos, porque non hai máis planos...

Un Chío en maio: Debuxo

    Co comezo de mes tivo lugar a edición dun novo número da revista Chío, correspondente ó mes de maio e cunha adicación particular na portada ó debuxo, pero sen esquecer que este é tamén o mes cun día adicado os museos. E aí, da miña man, aparece un artigo adicado ós museos de Ribadeo, que deixo abaixo tanto en pdf como nun formato web, composición diferente (e menos atractiva) da da revista, ó tempo que lembro que Chío leva aparecendo no blog xa máis de un ano, así como desde que estaba noutro acubillo web.

Dun museo descoñecido

    Teño que dicilo: en xeral, cada vez me chaman menos a atención os museos. E logo, matizalo: hai museos e museos; na actualidade críanse con calquera motivo, pero o principal que me leva a miralos de xeito máis lonxano non é a súa abundancia, sempre relativa dependendo do tema e sensibilidade, senón que as cidades -moitas- e pobos -algúns- están tendendo a ser entre parques de atraccións, parques temáticos e museos, desvalorizando por sobreexposición e variando o significado do que é un museo.

    A pesar diso, quedo co de que ‘hai museos e museos’. E no mes que ten un día adicado a eles, lembro un, pequeno, público, mesmo con páxina web pero pouco, moi pouco, visitado. Está montado con ilusión e variedade de fondos, aínda que non teña pretensións de grandeza. É sinxelo, con aspiracións máis didácticas que doutro tipo. Un museo que se adapta á definición moito máis que algúns tamén moito máis coñecidos. Trátase do construído nun centro educativo, o IES de Ribadeo Dionisio Gamallo, a raíz da disposición ordenada de fondos relacionados coa ciencia, de aparatos científicos a esqueletos animais recuperados no centro, pasando por montaxes didácticas feitas polo alumnado, entre outras posibilidades. A máis, na área científica, abrangue exposicións de fotografía con motivos matemáticos, e, no mesmo recinto, como colección totalmente independente, poden contemplarse fondos escritos de diversa importancia.

    Un inciso. Este centro fundouse ex novo co profesorado, o alumnado, e o material de dous centros anteriores que desapareceron coa súa fundación: por unha banda, o IES Porta da Auga (que pasou por diversas etapas e nomes dende o inicial ‘Centro de Formación Profesional de Ribadeo’) e pola outra, do IES Gamallo Fierros (que tamén pasou por diversas épocas e nomes dende o inicial de ‘Instituto Laboral Carlos Mª Rodríguez de Valcárcel’, e que ocupaba o edificio principal actual). Esa unión aportou pezas diversas e facilitou a existencia do museo como se pode observar na actualidade.

    Accesible? Sobre todo polas persoas que frecuentan o centro, claro. Pero se ben non se debe moestar o funcionamento dun centro educativo, quen queira velo de xeito físico, terá ocasións, mesmo a máis da visita á tradicional e anual feira da ciencia que alí se fai. Por suposto, tamén a máis do acceso vía internet.

    Fondos? Nunha escola que encadea camiño dos 80 anos de historias diversas e viva na actualidade nestas paredes, téñense procurado e realizado moitas cousas interesantes que amosar. Mesmo cando os aparellos foran relevados por outros máis novidosos, de mellor rendemento ou non. Ou mesmo cando a xuventude dalgunhas mans orixe dos traballos parecería inducir a crer en milagres polos resultados á vista.

 

    Os diversos aparellos de bioloxía, física, química, xeoloxía, tecnoloxía, de investigación ou para didáctica, de diversas épocas, compleméntanse entre si e dan paso a esquemas murais e tridimensionais. Pero sobre todo o material recuperado por alumnado e profesorado, da man de M. Jesús Besteiro en tempos modernos, pero tamén algúns moi anteriores, dende cranios e osamenta animal a niños, ovos ou coprólitos. Ou á colección de minerais. Ou o material didáctico diverso confeccionado para aprender facendo e ensinar aprendendo, experimentado nas feiras de ciencia e en exposicións na Coruña ou Ourense. Material que tamén podería ter formado -ou formou- parte nalgúns casos dunha investigación; noutros, de xogo; noutros máis, con outras utilidades, clasificable en diversos rangos segundo o caso... De calquera xeito, unha visita agradable a máis da aprendizaxe que seguro representa para quen se asome (e asombre).

    A máis, do anterior, un breve paseo polo edificio pode levarnos ás vitrinas nas que están entre outros, por antigüidade, “Año cristiano”, volume impreso en 1852, ou “Historia General de España y de sus posesiones de ultramar desde los tiempos primitivos hasta el advenimiento de la República”, de 1873. Por curiosidade histórica, tamén está exposto o libro de sinaturas, que inclúe as de visitantes ilustres como o Nobel Vicente Aleixandre na súa visita de 1964. Por valor local, os diversos libros escritos por xente con relación cos centros educativos de orixe, como o “Manual del resinero” de Alberto Mediavilla (1964). Ou da historia de Dionisio Gamallo con diversos documentos con el relacionados... Todos eles repito, non na biblioteca, senón en exposición en lugar destacado do centro.

    Dixen que en Ribadeo non había museos? E non, non os hai que así se publiciten. Pero, se non abondara co xa dito, dende a Biblioteca Pública Municipal Viejo Pancho poden accederse volumes que son pezas de museo, por unha, outra ou varias razóns, comezando por aqueles que teñen o ex libris que os identifica como propiedade que foron de Daniel Cortezón ou de Dionisio Gamallo. Ou unha colección privada -David A. López é o coleccionista- exposta de cando en vez de xeito parcial en diversos lugares, que abrangue milleiros e milleiros de exemplares, sobre todo de cunchas de todas as augas do mundo, pero tamén compañía larga de bolboretas, escaravellos... Ou o arquivo do concello, unha auténtica mostra de historia á que non é difícil acceder, aínda que non estea tampouco aberto ó público como tal museo. Sen citar as pezas que podían constituír pola súa cantidade un museo por elas soas, espoliadas do fondo da ría de Ribadeo, ou tamén algunhas do Castro das Grobas e doutros lugares, que están, sinxelamente, desaparecidas para o lugar onde viron a luz.

    Ou sexa, parafraseando unha célebre sentenza, ‘Ribadeo non terá un museo, pero, haber, hainos’!

Plano de Ribadeo (e máis)

    Hoxe paseime virtualmente polo sitio do arquivo municipal en internet. O que deixo abaixo, o plano de Ribadeo no 1931, é só unha mostra de cousas que se poden atopar en dito lugar. Con anterioridade xa teño posto no blog diversas cousas co arquivo, como documentos relativos a Manuela Barreiro ou planos do mercado de abastos, mais a remodelación da ligazón na páxina do concello animoume a lembrar outra vez esta posibilidade de coñecemento de Ribadeo e a súa historia que se ofrece na rede.

 

 

92 anos atrás: Ribadeo, 1931

    De cando en vez boto unha ollada e exploro a páxina web do concello. Hoxe tocoulle á parte do arquivo, do que xa teño colgado algunha cousa en Ribadeando. Nesta páxina non hai que mergullarse moito para atopar o plano de Ribadeo de 1931 que deixo en baixo (pódese ampliar), xunto coa explicación que aparece na páxina. E, máis aló da explicación, o ver algo como a antiga estrada ou a estrada de Vilaselán e comparalas coa actualidade son cousas chamativas, aínda que non tanto como a superposición sobre o plano dun 'novo Ribadeo' de rúas perpendiculares e glorietas.

Plano de Ribadeo de 1931.

O Obradoiro de Emprego Doc Tic III dixitalizou e restaurou dixitalmente un plano de Ribadeo.

Foi elaborado polo enxeneiro municipal Antonio Barrera Ibarreche en 1931.

Polo mal estado de conservación no que se atopa as súas condicións de acceso son restrinxidas, pero permítese a súa descarga.

Ribadenses destacados: FRANCISCO LANZA ALVAREZ. Eduardo Gutiérrez

      Unha nova biografía de Ribadenses Destacados: Francisco Lanza Álvarez, por Eduardo Gutiérrez

FRANCISCO LANZA ALVAREZ

(Ribadeo, 1892 - Buenos Aires, 1951)

Eduardo Gutiérrez Fernández

    Nota biográfica

    Francisco Nemesio Lanza Álvarez naceu na parroquia de Obe, nun lugar que, desde hai xa un tempo, foi incorporado á de Ribadeo, o 26 de marzo de 1892. Era fillo de Bernardo Lanza e de Manuela Alvarez. En 1921, casou en Ribadeo con Rosa Pérez Fernandez, que era filla de Celestino Pérez Andrade, e irmá de Lino Pérez Fernández. Tiveron dous fillos: Ramona Manuela Rosa, que naceu en 1922 e Francisco Celestino Emilio, nado en 1924, ambos e dous en Ribadeo. Lanza morreu en Buenos Aires o 14 de febreiro de 1951. 

A casa da Comarca, hoxe.

    Non temos excesiva información sobre a vida na Arxentina de Francisco Lanza. Cando emigrou, en 1931, xa vivía aló o seu cuñado Lino Pérez, con quen mantiña unha estreita relación como proba o feito de que na etapa de Pérez en A Fouce, a revista informara da iminente publicación dunha “historia galega de Ribadeo, ilustrada por Suárez Couto”, en decembro de 1926 e inxerindo unha caricatura de Lanza obra do pintor ribadense (no número 4). Engadamos que tamén Lanza publicou en La Comarca algún artículo do seu cuñado. O libro non se imprentaria até 1933 mercé ao pulo dos irmáns Suárez Couto. Como noutros moitos casos Lanza tomou a decisión de emigrar na procura de mellores oportunidades de traballo e de vida, despois de varias iniciativas emprendidas na sua vila natal con pouco éxito. A diferenza de outros ribadenses, como Eliseo Pulpeiro, Clemente Lopez Pasaron e Lino Pérez que o fixeron novos, Lanza cumprira xa trinta e oito anos. Boa parte da súa produción histórica xa estaba feita e publicada, na revista Nós e no Boletin da Real Academia Galega, e o Ribadeo antiguo xa vira a luz parcialmente no seu periódico La Comarca

Portada do Ribadeo Antiguo

    En Buenos Aires traballou para a Editorial Sopena, realizando traduccións ao español de Eça de Queiroz, segundo informa Alberto Vilanova, que as califica de “discretas”. Téñase en conta que tal labor tamén a desenvolveron escritores como Rafael Dieste ou ilustradores como Castelao. Lanza tamén realizou outras traducións como Nobleza americana (Noblesse americaine) de Pierre de Coulevan, seudónimo de Jeanne Philomènne Lapeche (1946), escolmas como Leyendas de Oriente, ou versións resumidas e adaptadas de clasicos como Quo vadis de Sienkievicz, Los tres mosqueteros e El vizconde de Bargelone de Dumas, en Cuentos Miniatura da Editorial Sopena, etc. Na procura de sustento, o seu labor periodístico non se limitou a publicacións do eido cultural, e propias da colectividade galega e colaborou, particularmente como corrector, na revista “Damas y damitas”, que nunha nota necrolóxica dedícalle eloxiosas palabras. Mesmo publicou algúns relatos de ficción na revista Leoplan. Concretamente no número de xuño de 1938 o pequeno relato “Cuento de invierno” moi no estilo realista, sitúa a acción nos anos finais do século XIX e fala dunha viaxe en dilixencia cara Puertodeo e con parada en Albavilla en claras alusións a Ribadeo e Vilalba. Non foi a única narración da súa autoría na revista.

    Participou na vida societaria da emigración galega particularmente en labores culturais. No Catálogo da magna Exposición de libros e autores Galegos organizada en 1948 polo Centro Galego, Francisco Lanza aparece na relación de agradecimentos.

    Segundo indican diversas fontes non tivo alén-mar unha vida farturenta xa que unha semana despois de morrer o Centro Galego acordou perdoar á súa familia os gastos de hospitalización no Sanatorio, segundo indica Xosé Ignacio Feijóo. Por outra banda, Luis Seoane, nunha carta enviada a Francisco Fernánez del Riego, en xullo de 1951 afirma que morreu pobremente. E mesmo La Comarca no seu obituario publicado en marzo de 1951, asegura que viveu e morreu pobre. Antes, no mes de febreiro xa dera conta do seu falecimento, ainda que informa de que o óbito se producira o 15 de xaneiro. Tiveron mellor fortuna aló os ribadenses antes citados: Pulpeiro, Clemente Lopez Pasarón e o seu cuñado Lino Pérez

    Fortuna editorial do Ribadeo Antiguo

    As fontes documentais máis importantes do Ribadeo antiguo son o Arquivo Municipal de Ribadeo, así como o notarial. As bibliográficas son sobre todo as españolas de carácter xeral: Henrique Flórez, Martínez Marina, Modesto Lafuente, Rafael Altamira e un longo etc.; algunhas son galegas: Murguía, Vicetto, Garcia de la Riega, Villamil e Castro, López Cuevillas, etc. E moi poucas de carácter local ou comarcal, como Méndez San Julián e García Teijeiro. A eclosión bibliográfica galega é posterior ao tempo de Lanza e, case todos, consultaron o libro do ribadense e fan mención do mesmo, agás un par de desleixados de ámbito mais ben pedáneo.

Interior do Ribadeo Antiguo

    Segundo me confesou en 1970 Amando Suárez Couto, o libro estivo a piques de malograrse. Nunha conversa que tivera co autor, osmou que o desánimo perante as xestións realizadas para a edición implicaban o risco de desesperación, de tal xeito que coa excusa das ilustracións que preparaba, fíxose co manuscrito, Non me indicou o ano, mais tendo en conta que a conversa se producira na propia imprenta –instalada daquela no número 10 da rúa Rodríguez Murias-, tivo que ser cara mediados do ano 1929. O manuscrito ainda rexistaria algúns engadidos e modificacións, até a sua impresión en Madrid, na imprenta Minerva da que era propieaterio o irmán de Amando, Carlos Suárez Couto. A ambos se debe a súa edición e, ao cabo, resultaron adxudicatarios da dedicatoria. Como dixemos, parte do material, xa fora publicado como colaboración para o Boletin da Real Academia Galega e, mesmo, para o seu periódico “La Comarca”, ás veces baixo o pándego titulo de Antiguallas ribadenses e asinando “E.Feele”, ou sexa F.L.

    A edición orixinal do Ribadeo Antiguo é de 1933 e até 1973 non se reeditou, por parte de Edicións do Castro, á que seguiron novas versións da mesma editorial, mesmo unha impulsada polo Concello de Ribadeo en 1999, ainda que en materia municipal hai un rechamante precedente de 1953: o Consello Local do Movimento solicitalle ao Concello a reedición do libro “Ribadeo antiguo” e a Corporación acorda en abril dese ano facultar ao alcalde para que faga as xestións oportunas, que quedaron en nada.

    Outras publicacións

    O libro Dos mil nombres gallegos é unha edición do Centro Gallego de 1953, de carácter postumo que deixou preparado en marzo de 1950, e cuxa edición foi promovida, e estivo ao cuidado, de Luis Seoane, que lle dedica garimosas frases non só na lapela do volume, senón xa antes na citada carta a Fernández del Riego. Trátase de dúas mil papeletas “sobre historia, biografia, arqueoloxia, literatura, arte, industria, indumentaria e folclore galegos”, segundo el mesmo explica nunha nota preliminar. Realmente é un xeito de precedente da Enciclopedia Galega. Ao contraio que Luis Seoane, Alberto Vilanova fala de “contido deficiente”ainda que louva a súa intención; quizais son os mesmos xuizos que alguén lle apón á sua obra sobre os galegos na Arxentina.

Interior de Falan os de Ribadeo

    En 1974, a Agrupación Cultural Francisco Lanza, como homenaxe ao seu epónimo, e edición de quen isto asina, promoveu un volume que baixo o título Falan os de Ribadeo reuniu tres traballos de Lanza: o que dá nome ao libro, seguido de “O ensino en Ribadeo desde o século XVI ao XIX”, ambos publicados pola revista Nós en 1932, e “Ribadeo baixo o señorio dos sus condes” que viu a luz no tomo II dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos en 1929 e que foi o traballo preceptivo para o seu ingreso no Seminario de Estudos Galegos, entidade na que ingresou proposto por Luis Tobío. Nun libro da nosa autoría, publicado en 2005, documéntase a relación de Francisco Lanza co Seminario e mais coa revista “Nós”

    Ideas e estilo

    Lanza era un home de fortes conviccións republicanas e de raigaña popular e, xa que logo, galeguista. Riscos que quedan patentes na súa produción tanto xornalística como ensaistica. Convén reparar na relación co seu sogro, Celestino Perez Andrade, fundador e director do periódico La Voz del Pueblo, un quincenario que se publicou entre 1910 e 1913 e que se subtitulou “Órgano independiente de defensa social y local”. O carácter liberal e progresista que caracterizou ao semanario por el fundado, La Comarca, tamén o tiña o do seu sogro. Cómpre tamén valorar a súa amizade cos irmáns Suárez Couto e con Anton Villar Ponte, fundador das Irmandades da Fala e activo republicano e galeguista, a quen Lanza lle encargou o prólogo do libro.

    En A Nosa Terra, na súa etapa como Idearium das Irmandades da Fala, aparece en 1928 un artículo seu, titulado “Barcas piadosas”. Xa na sua etapa no exilio dedícalle unha garimosa nota necrolóxica no número 475 de febreiro de 1951. Por ela sabemos que foi soterrado no Cemiterio de La Chacarita e que no acto da inhumación falou Xosé Blanco Amor en nome dos amigos e como voceiro da Irmandade Galega, Avelino Díaz, daquela directivo da mesma. Segundo Benigno Fernández Salgado, experto na traxectoria de Avelino Díaz, era frecuente que este intervira neste tipo de actos e mesmo fíxoo en varias ocasións nos aniversarios do falecimento de Castelao.

    Tanto nos artículos como nos escritos históricos asoma un estilo, por veces retranqueiro e solermiño, pero rara vez renarte.

EDUARDO GUTIERREZ

Xornadas de Historia Local 2022

    Un ano máis, a A.C. Francisco Lanza organiza as xornadas de Historia Local, a súa XX Edición. Velaí o programa:

     Xoves 16, Alberto Paraje Manso, 'A catedral pantasma: unha viaxe ao medievo dende o Arquivo Municipal de Ribadeo'

    Venres 17,Eduardo Gutiérrez, 'Luces e sombras no Arquivo Municipal de Ribadeo'

    + visita guiada ao arquivo e mostra de patrimonio documental.

OUTRO NOME CONTROVERTIDO: PRAZA DE FEDERICO OU DE VICENTE ÁLVAREZ MIRANDA? Carlos Álvarez Lebredo

    Artigo publicado na Comarca del Eo de 30 de abril de 2022. A segunda foto que acompaña ten un texto sobre o que trata o artigo. A primeira, a vella placa, é citada no mesmo. Este artigo é continuación de outro de Carlos Álvarez Lebredo

OUTRO NOME CONTROVERTIDO: PRAZA DE FEDERICO OU DE VICENTE ÁLVAREZ MIRANDA?

Carlos Álvarez Lebredo

    A semana pasada fixemos algunhas observacións nestas mesmas páxinas de ‘La Comarca del Eo’ sobre algúns dos rótulos informativos que acompañan os nomes de rúas e prazas nas artísticas placas de azulexos de Sargadelos que van festoneando o rueiro de Ribadeo. En varias delas só recolliamos algunhas dúbidas e preguntas que nos tiñan chegado ao respecto, desde hai anos, dos textos dalgunhas delas. Quen tivese a paciencia de ler aquel texto vería que as nosas propostas estaban baseadas exclusivamente na filoloxía, no rigor lingüístico e no desexo de que a información se ofreza coa maior claridade posible.

    Para esta ocasión traemos unha cuestión semellante pero algo máis enrevesada. Está claro que hai outra placa manifestamente errada pero tampouco somos quen de esclarecer absolutamente todos os puntos que rodean o asunto. Trátase da placa, recentemente colocada, que sobre seis azulexos de Sargadelos pon “Praciña de Álvarez Miranda” e que na parte informativa engade: “Vicente Álvarez Miranda. Escritor. Político. Militar (Cruz Laureado de San Fernando)”. Nada hai que obxectar a esta lacónica aclaración que en só oito palabras perfila moi ben o citado personaxe. O problema é que esa praciña leva algo máis de setenta e cinco anos dedicada ao seu irmán Federico. Na parte alta da praciña aínda se conserva a placa primitiva, colocada en 1946. É un sinxelo mármore branco, con letras maiúsculas gravadas en baixorrelevo e adherido á fachada traseira da casa dos Díaz-Fierros. Literalmente pon: “Plazuela de F. Álvarez Miranda”. Ou sexa, que o personaxe epónimo da praza non é Vicente (como se explica na moderna placa de Sargadelos) senón o seu irmán Federico, a quen corresponde esa letra F.

    Esta cuestión non admite dúbida. En 1946 o concello de Ribadeo quixo homenaxear a cinco distinguidas persoas da localidade poñendo o seu nome a varias rúas da vila: o Bispo Veres, J. Vicente Pérez Martínez, Pasarón y Lastra, Acevedo Rodríguez e Federico Álvarez Miranda. O acordo municipal é de 12 de xuño de 1946 e está recollido en portada polos dous semanarios ribadensese os días 15 e 16 dese mes. Inclúe unha pequena xustificación de méritos para cada un deles. Do último, Federico Álvarez Miranda, sublíñase que é un poeta lírico, de inspiración fina e delicada, autor de belas composicións, entre as que destaca “A una rosa”. Os dous semanarios locais fixéronse eco do citado acordo municipal e posteriormente dos actos de homenaxe e descubrimento das respectivas placas, que tiveron lugar o día 29 de xullo. No caso concreto de Federico Álvarez Miranda foi Dionisio Gamallo o encargado de eloxiar ‘in situ’ o escritor, ler un dos seus poemas e descubrir a placa.

    Vicente Álvarez Miranda puido ter méritos para que unha rúa ribadense levase o seu nome. E incluso é probable que a tivese antes do seu irmán, pero non esa praciña: isto é só unha conxectura miña, que se podería resolver con paciencia, acudindo ao arquivo municipal ou revisando actas municipais anteriores ao verán de 1946. Insto a que os historiadores lle dediquen tempo. Para establecer esta conxectura baséome só na miña interpretación (subxectiva, arriscada) dunha nota de Dionisio Gamallo publicada xusto un mes antes do citado acordo municipal de darlle a Federico Á. Miranda o nome da praciña. En ‘La Comarca’ do día 12 de maio publicou Gamallo unha semblanza do seu irmán Vicente Álvarez Miranda. Entre outras cousas afirma que aos ribadenses tenlles que soar este nome “como consecuencia de existir, dentro del casco urbano de la villa, un callejón (por fortuna blanco y limpio) rotulado de este modo hábil y prometedor: ‘Travesía de Álvarez Miranda’”. Dá a entender, pois, Gamallo que o “callejón” xa levaba o nome de Vicente cando no concello lle poñen á praciña o nome de Federico. Eu non me atrevo a conxecturar máis. Pero o que si está claro é que, aínda no caso de que a Travesía fose de Vicente, a Praciña é inequivocamente de Federico.

    Xa no seu momento Gamallo intentou aclarar vixentes confusións entre ambos irmáns, por exemplo nas datas de nacemento. E é que os dous tamén faleceron relativamente novos e ambos foron escritores. Vicente, máis apaixonado e de carácter vehemente, era capaz de asombrosas improvisacións métricas, á maneira dos regueifeiros tradicionais, pero en versificación culta. Pero respecto da súa calidade poética, o sempre fiable diagnóstico de Gamallo, incluído na citada semblanza de Vicente en ‘La Comarca’ do 12 de maio de 1946, é claro: refírese a “su hermano D. Federico, mil veces superior como poeta a Vicente, y digno de la cuidadosa exhumación a que lo someteremos”. Esta última alusión refírese, claro está, ao previsto acordo municipal do mes seguinte de darlle a Federico o nome da praciña.

    En definitiva, non teño claro que á altura de xuño de 1946 Vicente Álvarez Miranda xa lle dese nome a unha calella (“callejón”) de Ribadeo. É probable. O que si está fóra de dúbidas é que o nome do seu irmán Federico deulle nome á praciña que se abre desde unha calella procedente de Amando Pérez e que desemboca, en lixeira costa abaixo, na parte alta da rúa Antonio Otero, case en fronte á Costiña Padre Sarmiento. En calquera caso, como a praciña leva o nome de Federico, non ten ningún sentido que na moderna placa de Sargadelos se lle atribúa o nome da praciña a Vicente nin que se aclare nela a biografía deste.

    Para rematar: Vicente Álvarez Miranda naceu na casona de Guimarán o día 30 de maio de 1815 e faleceu en Veracruz (México) o 5 de abril de 1858. Federico Álvarez Miranda naceu na mesma casa o día 30 de abril de 1817 e faleceu en Ribadeo o 29 de novembro de 1841.

Podemos, un partido atípico

   O abominable Tribunal de Orde Pública estreouse en 1963 condenando a 10 anos de cárcere a Timoteo Buendía. O seu crime, como o de media España, foi beber un pouco máis de viño na barra dun bar e gritar ao televisor "Me cago en Franco!". O xuíz aplicoulle a pena por inxurias ao Xefe do Estado. A partir de aí foron aplicadas 3797 sentenzas, algunhas a pena de morte, até a súa disolución en 1977. Os DEZASEIS xuíces que tiveron praza neste ilexítimo tribunal, abxuraron do seu xuramento aos principios fundamentais do movemento? A resposta é NON. Foron apartados da carreira xudicial por aplicar as normas franquistas? Quia! DEZ deles pasaron directamente á Audiencia Nacional e SEIS ao Tribunal Supremo, pero iso si, hai que recoñecerlles que foron ao seu novo destino sen cambiar de ideoloxía. Hoxe ditan sentenzas os seus fillos e netos. Hai máis endogamia na Xustiza Española que na Monarquía Borbónica.
   Este martes, o xuíz do Xulgado número 42 de Madrid, Juan José Escalonilla, imputou a Podemos como persoa xurídica na causa que investiga o financiamento do partido tras a denuncia presentada polo avogado despedido, por acoso sexual a unha compañeira, José Manuel Calvente. Non debería de estrañarnos esta iniciativa que toma o Xuíz senón fóra porque este mesmo señor arquivou un caso aberto por comentarios incitadores ao odio e ameazas de morte contra Manuela Carmena nun chat da Policía Municipal. No chat dicíanse cousas como que "Adolf Hitler facía as cousas ben", que a exalcaldesa era unha "filla da gran puta vermella de merda e mal parida" ou que "o que é terrible é que ela non estivese no despacho de Atocha o día que mataron os seus compañeiros". CCOO asegurou que o arquivo deste caso obedecía a unha ideoloxía política.
   É o mesmo xuíz que admitiu a VOX como acusación popular na causa montada contra Podemos, sen esixir ao partido de Abascal a fianza habitual que se fai para limitar o número de membros da acusación. Pero non acaba aquí a cousa, en lugar de deixar a investigación das presuntas irregularidades cometidas por Podemos en mans da UDEF ou doutra unidade similar -o habitual nestes casos-, recorre á Policía adscrita aos xulgados de instrución de Praza de Castela onde, que casualidade, está en calidade de inspector xefe Pedro Agudo, íntimo amigo de Ignacio Cosidó, director xeneral da policía entre os anos 2012 e 2016 durante os cales, está acreditado, Cosidó deu instrucións para crear unha estrutura policial con dúas funcións moi claras: obstaculizar a investigación dos escándalos de corrupción que afectaban o Partido Popular, e perseguir aos adversarios políticos, especialmente a Podemos, con falsos documentos policiais como o informe PISA
   A xustiza arquivou xa 14 (CATORCE) querellas contra Podemos e os seus dirixentes en só seis anos (esta será a 15). Ningún partido do arco parlamentario sufriu un acoso nin medianamente parecido. A dereita franquista e a prensa adscrita ao réxime  queren por todos os medios que se comporten como os demais, pero... que se lle vai a facer, ao final, estes vermellos de merda separatistas e bolivarianos, vai resultar que son honrados. Que putada.

Fdo.: Jorge Sampedro Reimúndez.

OS MUIÑOS DE VENTO DE RIBADEO. Emilio Piñeiroa

   O estudo do patrimonio cultural do Concello de Ribadeo ofrécenos diversas posibilidades, ao tratarse dunha vila medieval cargada de historia; podíamos estudar o Ribadeo antigo (muralla, rúas…) así como igrexas, capelas, fontes, cabozos, o Camiño Norte de Santiago, muíños de auga... Imos estudar un tipo de construción descoñecida para moitos dos veciños de Ribadeo: os muíños de vento.

   Sempre que se fala destas construcións relacionámolas con D. Quixote e coa Mancha. Temos constancia da existencia de dous muíños deste tipo, un en Vilaselán (hoxe desaparecido) e outro en Palmeira, na parroquia de Ove, que conserva a estrutura de pedra.

   Quero dar as grazas a Mercedes, José e Felipe de Casa do Treixo de Palmeira e a Marcelino do Cargadoiro pola súa colaboración e boa disposición para facer posible este traballo; sen a súa información non poderiamos levalo a cabo.

   Un muíño (do latín molinum) é un artificio para moer algo; o máis habitual son os cereais, especialmente o trigo e o millo, para obter fariña.

Xeralmente constaba dunha pedra circular fixa sobre a que se move outra troncocónica que ao xirar segue a forma da anterior. Tamén pode ter forma de disco e entón chámase moa. Para mover a pedra utilizábase a enerxía eólica (muíño de vento), a hidráulica (muíño de auga) e animais (muíño de sangue).

   Os muíños de vento máis famosos, grazas a don Quixote, son os da Mancha, pero habiaos por todas partes e moi especialmente no centro e sur de España. Tamén son famosos os dos Países Baixos.

OS MUÍÑOS DE VENTO DE GALICIA

   Galicia ofrece grandes posibilidades para este tipo de muíños, en xeral, por toda a costa polo efecto do mar, por ser zona de ventos continuos e fortes.

    O seu número non é moi elevado, se o comparamos cos muíños de auga. Existe documentación dende o século XVI. A maioría foron creados no século XVIII para aproveitar o abundante millo que chegaba de América. Coa enerxía eléctrica foron desaparecendo progresivamente, quedando para uso doméstico. A maior parte están en ruínas ou xa non existen: Aguiño, Illa de Arousa, A Coruña, Muros, Laxe, Camariñas, Ortigueira… só por citar algúns dos lugares onde houbo ou hai este tipo de muíños. En Catoira, atópase un dos muíños de vento más antigos de Galicia que segue funcionando.

   Dentro da clasificación podemos citar dous tipos:

* Muíños fixos de torre: os abanos van fixos e saen da parede. Estes muíños teñen un dobre sistema de abanos para poder aproveitar o vento de direccións opostas.

* Muíños cun teito cónico móvil que xira para orientar as aspas ou velas: son pequenas construcións de pedra de cuberta cónica, a unha ou dúas augas, con abanos ou con velas para recoller o vento; os abanos son tablas unidas entre si que forman unhas pezas rectangulares, que se colocan nunha estrutura de madeira que forma a viga horizontal que atravesa a parede ou teito e os vareiros.

   A cuberta é xiratoria, por ela sae o eixe que sostén o sistema motor. Para que xire a cuberta o sistema é o seguinte: no remate superior do muro da torre van unhas pezas de cantería cunha pequena canle que percorre toda a circunferencia; a cuberta que é cónica, leva na base unhas rodas que circulan por esa canle, faise xirar por medio dun paso longo exterior e así se acada a orientación desexada, amárrase a unhas estacas espetadas no chan.

   Ó xirar as aspas, a viga ou eixe horizontal xira tamén e pon en movemento a roda vertical, provista duns dentes que se insiren noutra roda máis pequena, o piñón, que finalmente move a moa.

   Mentres que o muíño está traballando, hai que botar auga no grilo e ra, para que non se quente en exceso.

   Para frear e parar o muíño hai unha viga que se fai baixar sobre a viga horizontal.

   O muíño é unha construción relevante no mundo rural, xeralmente pertence a un único propietario.

   O oficio de muiñeiro desenrolábanno homes e mulleres, anque polo xeral era o home quen o dirixía e a muller axudáballe.

   A xente da parroquia, e incluso doutras parroquias, vai a miúdo cos seus sacos de gran e o muiñeiro cóbralles de dúas maneiras: en diñeiro ou co sistema de maquía, o máis empregado, e que consiste en tomar unha porción do gran que se moe; esta porción tómase por ferrado.

   O muíño sempre foi un lugar de relacións entre veciños, cando acudían a el para moer, xuntábanse e moitas veces quedaban de leria e de troula, cantando e bailando. Actualmente estos costumes desapareceron.

   No muíño xurdiron cancións, refráns, contos…

A muiñeira

Ó muíño de meu pai

eu ben lle sei o tempero:

cando está alto, baixalo

cando está baixo, erguelo.

Meu meniño, durme, durme,

que teño que ir ó muíño,

teño que ir pola fariña,

para fague-lo panciño.

Fun esta noite ao muíño,

non moín nin muiñei;

perdín a trenza do pelo,

iso foi o que ganei.

OS MUIÑOS DE VENTO DE RIBADEO

   No concello de Ribadeo sabemos que na primeira metade do século XX había dous: un na parroquia de Vilaselán, que hoxe non existe e un segundo na parroquia de Ove no lugar de Palmeira.

O muíño de vento de Vilaselán.

   Situado no Cargadoiro, nun lugar elevado cara á ría, chamado tamén “molino de Puerto Estrrecho“.

   Segundo o historiador focense Xoán Ramón Fernández Pacios, o arquivo do Reino de Galicia atesoura un documento datado en o 4 de xullo de 1810, nesta documentación o muíño de Vilaselán pertencía a don Francisco María Amor, veciño e comerciante de Ribadeo, que llo mandara edificar a Lois López, natural de Vilamor (Mondoñedo). Tendo en conta a documentación, o muíño comezara a funcionar no ano 1807. A súa función era moer gran para, coa fariña resultante, abastecer tanto á poboación civil como aos militares,

   Nos “Planos del Puerto de Cedeira y de las rías de Vivero y Ribadeo” realizado polo Teniente de Navío D. Pedro Riudavest en 1868, e a rectificación polo mesmo en 1882, aparece en Ribadeo a referencia, “Molino de viento”, podéndose tratar deste muíño.

   Non quedan restos deste muíño. Foi demolido por atoparse en estado ruinoso en 1955, segundo afirma Marcelino Díaz Irimia, actual dono da casa que ocupa o seu lugar (parte desta e do muro que pecha a finca fíxose coa pedra do muíño ). O seu avó, Marcelino Irimia González, empregado municipal, que viñera en 1927 de Vilarpescozo (Meira) comprárallo ao pintor José Cuervo Cortés. Despois herdouno a súa filla Eugenia Irimia Fernández.

   Dito muíño tiña uns seis metros de diámetro por sete de alto e o groso da parede setenta centímetros.

O muíño de vento de Palmeira (Ove):

   Emprazamento: nun outeiro nun lugar moi venteado e apartado pero non lonxe das casas.

   Propiedade: pertence a D. Felipe Pulpeiro, da casa do Treixo.

   Cronoloxía: construído polo pai do anterior, tamén de nome Felipe Pulpeiro, en 1888. Para erguer o muíño viñeron os canteiros de Ferreira.

   Tipoloxía: muíño fixo de torre con cuberta xiratoria.

   Descrición:

   Elementos construtivos: non ten plataforma propiamente pero si unha elevación de 2 m de ancho. A torre é cilíndrica, de fábrica de cachote tomado con barro e sen perpiaños nos vans; polo exterior presenta uns orificios para os paxaros. Ten unha porta ao noroeste cunha fiestra por cima; catro fiestras situadas dúas na planta baixa e dúas na alta, simétricas, nas caras N e S respectivamente; presentan marcos de madeira nos linteis. No remate superior dos muros, canterías para xirar a cuberta.

   No interior hai restos de viga de madeira; tiña unha escaleira para subir á planta alta, que sería de madeira e da que non quedan restos.

   As dimensións principias son: diámetro interior 5,05 m; grosor muros 0,85 m; altura aproximada 6,50 m; a planta alta estaba situada a 2,50 m; a porta ten un ancho considerabel de 1,10 m e unha altura de 2,10 m.

   A cuberta tiña un armazón de madeira, de forma cónica e levaba cinc.

   Elementos mecánicos: O sistema xiratorio da cuberta consistía nunha canaleta de ferro colocada nas canterías superiores dos muros, sobre da que circulaban 20 rodiñas de ferro. Para orientar esta, facíano coas vacas que turraban dun pau longo (rabo) que baixaba dende o extremo da mesma; unha vez disposto na colocación axeitada, amarrábase este pau a unha das estacas que había arredor da torre; desta maneira o muíño traballaba a vento fixo.

   Tiña catro velas de lona con corda de cánabo e argolas para amarralas.

   Era de dúas moas, capas e pés; unha para o trigo, francesa, e outra para o millo.

   A roda dos engranaxes era de ferro pero os dentes estaban feitos con cerna de carballo.

   Estado actual: consérvanse os muros da torre en moi bo estado. Da cuberta non quedan restos así como dos elementos mecánicos. Deixou de traballar algo antes do ano 1920, e cando o desmontaron, aproveitouse a moa francesa para o muíño de Meredo.

   O propietario conserva algunha peza solta dos elementos mecánicos.

1-Instrumentos para picar a moa.
2.Rodiña de ferro do sistema xiratorio da cuberta.

EMILIO PIÑEIROA LOZANO

Arquivo de Ribadeo, 'internal server error'

Unha das posibilidades que máis me gustou cando a vin na web do concello foi a do arquivo municipal. Os documentos que alí poderían estar amosados facían pensar nunha interacción do pobo coa historia de Ribadeo que non se dera ata o momento.
Mais a web xa leva algún tempo inhábil (non sei exactamente canto). Cando se tenta acceder a http://arquivo.ribadeo.org/ de xeito directo ou mediante o icono na esquerda na web do concello, aparece:

Hai seis meses, cando a descubrín, presentaba outro aspecto,

... e animaba ó seu uso, a pesar de diferentes defectos que, dicía, esperaba se corrixiran rápido (máis aínda por ser aparentemente sinxelos de solucionar).
---
Días despois, por un aviso, comprobo que a páxina non vai con Firefox, pero si con Chromium...

A feira do libro de Ribadeo, que comeza hoxe

... terá novidades, centrarase no próximo... Os tenderetes xa están montados. E o programa, a continuación.

... e a nota de prensa do concello:

CONTARÁ CON 11 CASETAS DAS QUE 6 SON DE LIBREIROS LOCAIS
IV Feira do Libro
26/06/2017
Entre os días 30 de xuño e o 2 de xullo terá lugar en Ribadeo a cuarta edición da Feira do Libro, que foi presentada hoxe no Concello. Nesta cita terán un papel moi importante os autores e autoras locais e da comarca como Eva Mejuto, Daniel Cortezón, Suso Peña, Miguel Sande ou Santiago Jaureguízar, entre outros. Haberá ademais actuacións da Escola Municipal de Música e Danza, de Ribadeo, e do grupo de teatro Ollomao, de Barreiros.
O concelleiro de Cultura, Farruco Graña, salientou que "un ano máis a festa dos libros, a festa da lectura, convócanos en Ribadeo, imos xa pola cuarta edición da Feira do Libro de Ribadeo neste ano 2017. Como sempre ten lugar no Parque de San Francisco e nesta ocasión será os días 30 de xuño, venres, e máis o sábado 1 e domingo 2 de xullo. Comeza o verán, comezan as letras, comeza a festa dos libros en Ribadeo".
O edil nacionalista explicou que "o cartel deste ano está extraído da base do arquivo municipal e resultounos moi atractiva esta imaxe porque fai unha analoxía entre a ría de Ribadeo e o mundo dos libros. Os libros son como a natureza, están cheos de vida e hai que escudriñalos ben, mergullarse neles día a día e ir obtendo ese pequeno premio cada vez que abrimos unha páxina e lemos un párrafo. Como quen busca longueiróns, como quen busca berberechos, como quen busca o peixe para dar vida nas casas tamén temos que mergullarnos nos libros para dar vida ás nosas mentes e ás nosas conciencias".
Para o concelleiro ribadense "desde as institucións públicas é de obrigado cumprimento que apostemos polo mundo da lectura e polo mundo do libro. Levámolo feito ao longo de todo o curso a través do programa IES Literarios levando escritores e escritoras aos nosos centros educativos para que os nosos alumnos e alumnas poidan departir con eles, falar, preguntar sobre cómo se escribe un libro, qué ideas poden levar a unha estrutura narrativa, a un poema".
Farruco Graña apuntou que "agora é o momento de que tamén nos poidamos achegar todos á praza pública, neste caso ao noso Parque de San Francisco, para falar cos escritores e coas escritoras. Tamén para falar cos nosos libreiros, son unha ponte fundamental entre o mundo dos libros e os lectores e as lectoras, porque son eses amigos e amigas que nos aconsellan, que nos dan a nova dunha nova publicación, que nos comentan aquelas experiencias que tiveron noutras feiras do libro falando con este escritor ou con aquela escritora. Son a ponte necesaria entre o libro e o lector, así que nese senso, o noso agradecemento á aposta decidida por parte dos libreiros e libreiras de Ribadeo na celebración da Feira do Libro, que xa como dicimos vai na súa cuarta edición".
O concelleiro de Cultura en Ribadeo subliñou que "esta edición ten que ter en conta en especial o libro local, o libro da comarca, dar a coñecer os nosos propios valores. Nese senso contamos con presentacións ben rechamantes e con autores ben coñecidos na zona, xa sexa Anxo Moure co seu Nubinete, xa sexa un libro de fotografía de Vicente Ansola, no que rememora as Aldeas sen voz, xa sexa tamén O Anxo negro de Manuel Gago, ou as Mulleres bravas da nosa historia, ou Gorka Rete de Montse Fernández Álvarez. Tamén a memoria para as persoas que xa nos deixaron, pero seguen presentes nas nosas mentes como volver falar de As Covas do Rei Cintolo de Daniel Cortezón e Suso Peña. E como non autores xa contemporáneos aínda en activo como Santiago Jaureguízar co seu Placebo, ou a novela A candidata de Miguel Sande, ou os 22 Segundos de Eva Mejuto". Farruco Graña manifestou que "non queremos facer unha edición moi densa porque temos que dar tempo a dixerir con calma as novas literarias que van aparecendo, pero si moi activa na que se combine presentación de libros con actividades de animación á lectura para todos en xeral aínda que especialmente para os nosos pícaros e pícaras. Nese senso calquera pai ou nai pode achegarse ata o parque que sabe que vai haber actividades para os seus nenos e nenas, e vai poder gozar da lectura ou da charla directa cun escritor ou escritora". O edil anunciou que "haberá colaboracións tamén por parte da Escola Municipal de Música e Danza cun número de danza, teremos colaboración do grupo de teatro Ollomao, de Barreiros, cun pequeno número estendido ao longo da rúa, Anxo Moure volverá traernos a súa Ciclobiblioteca, e tamén poderemos contar coa actuación de Lois Pérez co seu Sacar a lingua a pracer. Trátase de dinamizar o parque, dinamizar a vida, dinamizar a lectura e que todos saiamos gañando e enriquecéndonos un pouquiño máis no plano das ideas".

CASA BRASONADA DA RÚA TRINIDAD. Francisco José Campos Dorado

Empezando a baixar a rúa da Trinidad, no antigo Colexio das Monxas do Sagrado Corazón de Xesús das Fillas da Caridade, atopamos un moi elegante escudo de armas cuadrilongo e por abaixo lixeiramente en punta (foto 1). Corresponde a un clásico escudo español, timbrado cun casco de fidalgo antigo mirando a destra, en cuxa rella se lle contan catro grilletas, e o yelmo está rematado cun burulete en forma de crista ao que se cosen plumas formando un penacho alargado. O artista en realidade mesturou as formas dun casco medieval e un casco romano, e saíulle o que saíu. Guapo, guapo, iso si. Está labrado en pedra de cantería de grao medio, e consérvase en moi boas condicións. Pena, de non sacarlle de vez en cando as “herbiñas” que vai criando.
Como soportes, e simétricos a ambos lados, en xefe, hai uns cabos enroscados ou volteados, xeralmente chamados “xiras”, que continúan, cara á punta, cunhas grilandas vexetais, onde o ornamento ábrese en abanico nun sostén grilado con forma de labor de encaixe rematada con bodoques, compoñendo un conxunto de forma moi harmónica, bela e sinxela. Esta abeirado da choiva vertical por un arco de medio punto formado por dovelas moldeadas de cantería que configuran un estreito tellado. Non ten data de construción pero, polas formas do abeiro, debe ser contemporáneo do escudo de armas da Rúa Bispo Veres da Casa de Vior ou do escudo do Pazo do Xulgado que tampouco están datados pero que apuntan a ser da centena do século XVIII
O campo está cuarteado en cruz ou en catro cuarteis.
No primeiro cuartel, vese unha árbore cun can atado o seu tronco. Son armas dos Acevedo: en campo de ouro un acivro de sinople (cor verde) cun lebrel branco atado o tronco. // Tamén poden ser armas dos Quiroga, apelido da provincia de Lugo con diversidade de esmaltes no campo, mentres uns o describen de gules (cor vermello) outros o fan de azur (cor azul) e outros de ouro, e un lobo de sable (cor negro) atado o tronco, en vez dun lebrel de prata (arquivo de Dª Petra Arias de la Maza) (Blasóns e Liñaxes de Galicia, de frei José Santiago Crespo del Pozo)
No segundo cuartel, dous lobos pasantes enmarcados cunha bordura con oito aspas. Son armas dos Osorio: en campo de ouro, dous lobos pasantes desollados e postos en pau (andando sen pel e un sobre o outro) con bordura de gules con oito aspas de ouro // Tamén puideran ser armas dos Prieto: en campo de prata, dous lobos de sable (cor negro) pasantes e postos en pau, con bordura de gules con oito aspas de ouro.
Terceiro cuartel, un castelo sobre ondas do mar e rematado cunha cruz. Parecen armas dos Villamil, aínda que puideran ser dos Portela ou dos Suárez de Deza.
Cuarto cuartel, tres barras saíntes. Son armas dos Barreira, Barrera ou de la Barrera.
Facemos esta diversificación de apelidos e distincións en cada un dos cuarteis, debido a que non sabemos os esmaltes do escudo, polo que a interpretación xusta só pode levarse a cabo polos apelidos da familia do fidalgo ou pola súa árbore xenealóxica.
Recordemos un pouco da historia do edificio, para poder chegar a interpretar algunha das peculiaridades do escudo. O edificio foi propiedade do matrimonio Rego Rodríguez e Agrelo Barrera de Cedofeita. Alí estivo a sede do Circulo de Recreo, constituído en 1851, e coñecido sempre como o Casino. En 1911 compartía directiva común coa Sociedad Filantrópico -Dramática, en cuxo ano era Presidente da xunta D. Pedro Osorio López. Ese mesmo ano de 1911 desaparece o Casino e o local pasa a ser oficina de Telégrafos... en 1935 o reorganizado Circulo de Recreo tiña como Presidente a D. Manuel de la Barrera Rodríguez... (Sociedade-Ribadense (1900-1936) José Mª Lombardero Rico, 1999, pax.91-92).
En 1917, escolleuse esta fermosa e ampla casa da Rúa Trinidad para facer un colexio para nenas, onde aínda naquel momento, estaban as oficinas de Telégrafos e Teléfonos, as cales trasladáronse para outro edificio próximo da Praza da Constitución ou Praza de Abaixo, e onde a central de Teléfonos estivo ata a década de 1970.
Ó edificio do colexio engadíuselle a capela, en cuxa fronte se labrou outro dos tantos tipos do escudo de armas de Ribadeo que hai distribuídos por todo o pobo (foto 2). Este escudo de Ribadeo ten uns soportes que asemellan ondas dun mar encrespado que, al menos o noso parecer, forman belas molduras para ser talladas nunha métopa de madeira.

Por outra banda, podemos ler nas crónicas dos semanarios da época que a xéneses do Colexio das Monxas para nenas, foi iniciativa do cura párroco D. Ricardo Mª Amor Méndez aló polo ano 1917, que tivo o apoio do Sr. Bispo da diocese, D. Juan José Solís, que o patrocinou con medios económicos. O Colexio foi deseñado para impartir instrución elemental completa na educación da muller: “para que saiban desempeñar ben e concienciudamente a difícil misión a que están chamadas a exercer na vida. Ademais abriranse clases de corte, debuxo, pintura, música, francés e mecanografía, procurando así, que o Colexio responda a tódalas necesidades e a importancia do progresivo desenrolo desta vila... as alumnas admitiranse gratuítas e de pago, e estas serán internas, medio pensionistas ou externas; as primeiras só poderán ser externas” (Las Riberas del Eo, 23 de Xuño de 1917).
“Un insigne fillo de Ribadeo abriu a lista de subscrición de donativos para as obras, con mil pesetas da época, e a caritativa dama Dª Elisa Rodríguez Malvares, doou a horta da calle Ibañez próxima o Colexio” que serviría de patio de recreo (ibidem, 23 xuño 1917)
“O Colexio foi inaugurado o día 1 de Abril de 1918... pola maña houbo misa coa asistencia do Bispo D. Juan José Solís, da Corporación Municipal e Autoridades Civís, Militares e Comisións da vila... cantou o coro de señoritas dirixidas pola profesora de piano do novo Colexio, Sor Adoración López Fernández... As catro da tarde, celebrouse unha velada na que tomaron parte as señoritas: María Parga, Gloria Martínez, Elvira Reinante, María Martínez, Carmen Fernández, María Rodríguez (2), Pilar Veiga, Justa Suárez, María G. Villamil, Bernarda Reimunde, Eudosia López, Rosita Rodríguez, Bértila Pérez, Elisa González, Mercedes G. Villamil, Leonor Reynante, Isabel López, Concha G. Villamil e Jesusa Nistal, que foron aplaudidísimas moi xustamente, pois todas bordaron materialmente os seus papeis... despois pronunciou un corto discurso o Párroco Sr. Amor e rematou o Sr. Bispo, eloxiando ao Párroco e á Visitadora Xeral das Fillas da Caridade... o Concello obsequiou o Sr. Solís cunha serenata para darlle así, proba do seu agradecemento pola súa protección...” (Ribadense, 4 de Abril de 1918).
Polo que relatan estas crónicas periodísticas da época da realización do colexio, non se di nin se desprende que dito matrimonio, Rego Rodríguez e Agrelo Barrera de Cedofeita, ou os seus descendentes continuaran sendo os donos do edificio que foi adquirido polo bispado. Sen embargo os presidentes, que mencionamos do Círculo de Recreo, si teñen apelidos das familias de dito escudo, e algunhas das nenas da citada velada de inauguración tamén teñen apelidos das liñaxes do escudo ¿teñen algo que ver uns e outros? Seguramente, si.

ESCUDOS DO PAZO DO XULGADO. Francisco José Campos Dorado

Estes tres escudos están situados na Praza da Constitución de 1812, hoxe Praza de Abaixo, sobre a fachada do antigo Pazo do ex-Xulgado de Primeira Instancia e Instrución de Ribadeo, case facendo esquina coa rúa Amando Pérez.

 O escudo central é o escudo tal do Xulgado, que como xa dixemos do escudo de armas do Concello de Ribadeo, ten forma elíptica ou ovalada, como o das dignidades eclesiásticas, aínda que a partir do século XVIII algúns países suramericanos adoptaron para o seu escudo nacional esta forma ¿por qué?. Esta forma ovalada e bastante utilizada en medallas e condecoracións persoais de carácter militar e civil.
 O escudo está timbrado cunha “coroa mural de vila” ou coroa de torres, á vista cinco, propia desde a antigüidade da deusa Cibeles. Carece de adorno exterior ao campo e está gravado en pedra de cantería de grao medio, mantendo moi bo grado de conservación. Cibeles é a deusa da Madre Terra que personifica a terra fértil, deusa das cavernas, montañas, murallas e fortalezas da natureza, de aí que se represente cunha coroa en forma de muralla, e a súa imaxe porta unhas chaves que dan acceso as riquezas da terra. Cibeles asóciase coa fertilidade, coa curación de enfermidades e coa protección do seu pobo durante a guerra.
O escudo está cuartelado en catro, cuxo primeiro e cuarto cuartel son castelos e segundo e terceiro son leóns rampantes, figuras que representan os reinos de Castela-León. No escusón sobre o todo do abismo, ou peza que ocupa o centro ou corazón do campo, está o Escudo de Ribadeo: en campo de azur unha chave de ouro posta en barra, coas gardas cara abaixo e a destra, surmontada por unha estrela de prata de cinco puntas a sinistra en xefe, e en punta augas de azur e prata.

 Nos escudos elípticos da fachada do Xulgado, un a cada lado do principal, hai unhas “estrañas estrelas” (fotos dereita) que son, di Francisco Lanza no Ribadeo Antiguo, páxina 7: “porque el escultor incurriendo en una confusión frecuente en Heráldica, labró en lugar de aquella (estrela), un hermoso rodete de espuela, que también podía ser un símbolo...” Efectivamente, a estrela de cinco puntas en xefe que significa o Norte, a Estrela Polar, do escudo de Ribadeo, foi substituída por un rodete de espola, que xeralmente póñano nos seus brasóns os cabaleiros, ou incluso espolas enteiras (como as armas dos Puga) cando gañaban un combate e recollían do campo de batalla, como trofeo, as espolas dos seus inimigos da cabalería mortos, e que servían como “recordo escrito”, igual que ocorría con bandeiras, pendóns, etc, para quedar lembranza da fazaña.

 Non solo hai este erro na composición dos escudos laterais, senón que, para que os escudos luciran “máis estéticos e simétricos”, un fixérono de dereitas e outro de esquerdas. Ou sexa, fixeron do escudo de armas de Ribadeo o que lles veu en gana, así, unha chave está en banda cara a sinistra (primeiro da dereita), e outra está en barra e mira a destra (último da dereita). Como din agora os rapaces, na linguaxe da rúa ¡están petaos! pero nada que ver coa normativa heráldica que lles corresponde.
Xa vimos anteriormente que hai versións do escudo de Ribadeo para tódolos gustos, pero a que máis se cinguía a forma heráldica normalizada, das armas de Ribadeo, era ó que estaba pintado nas carrozas dos Reis Magos: un escudo español, cuadrilongo redondeado en punta, timbrado coa coroa condal: un círculo de ouro, fornecido de pedrería, sobre o que descansan dezaoito perlas grosas, visibles nove, e en campo de azur unha chave de ouro posta en barra, superada por unha estrela de prata de cinco puntas no centro en xefe, en punta augas de azur e prata en tres reas niveladas.
 Pero ás carrozas dos Reis Magos de Ribadeo, tamén chegou a globalización, e nestes últimos anos se lles desvirtuou o escudo ó timbralo coa coroa real, debido a ridícula moda do “café para todos”. Menos mal que os camelos seguen bebendo auga e non alcohol ou gasolina. ¿Por qué será que o natural nunca cambia? Di Xesús Taboada na súa Etnografía Galega (Galaxia, 1972), recordando a Sahagún: “para coñecer a alma dun pobo é preciso pescudar as súas crenzas, relixión e linguaxe”, e eu engadiría: “e a súa Historia real”.
 Recordemos, entón, algo da historia do antigo Xulgado de Primeira Instancia e Instrución de Ribadeo. O último Xuíz foi D. Antonio Gutiérrez Población, a quen se lle impuxo a Cruz de Segunda Clase de San Raimundo de Peñafort o 2-Xuño-1963, por man do Xuíz Comarcal de Ribadeo, D. José Manuel Muiña Fernández, en nome do Ministro de Xustiza. No homenaxe pronunciou un moi afectuoso discurso o secretario do noso Xulgado D. Emilio Calvo Juárez (La Comarca 9-Xuño-1963).
O Xulgado pasou a ser de Paz en 1965, pois queda vacante o Partido Xudicial de Ribadeo “por falta de xuíces ou aspirantes a servilo” (B.O.E. 26-Novembro-1965), e quedaron Ribadeo e Viveiro, incorporados o Xulgado de Mondoñedo. Unha vez restaurado o Xulgado de Viveiro, e continuar exercitando a súa función o de Mondoñedo, hoxe ámbolos dous contan con dous xulgados cada un, e a Ribadeo polo “arte de Birlibirloque” non se lle devolveu o seu. A expresión infantil non se cingue a Dereito pero expresa perfectamente o arte de facer desaparecer as cousas sen saber moi ben o como e o por qué, aínda que xa había antecedentes polémicos en 1872 (El Eco de Galicia, 17-Agosto-1872, ano I, Nº8) de que “o escribano de Mondoñedo” xa quería deixar sen Xulgado a Ribadeo.
 Hoxe Ribadeo desapareceu da escena xudicial, incluso cando a día de hoxe o Poder Xudicial, está pedindo que se abran máis xulgados en Galicia, posto que non hai dabondo, pero simplemente pola desidia, esquecemento, e desinterese administrativo de tódolos rexedores dos partidos políticos do noso pobo, que non loitaron nin loitan nada, pero nada en absoluto, pola volta do noso Xulgado de Primeira Instancia e Instrución, estamos sen el, e desto podemos dar fe os membros da antiga directiva de “O Tesón” que xa o 31-Decembro-2010 reunimos 1376 firmas dos veciños, e se mandaron o Sr. Ministro de Xustiza, D. Francisco Caamaño, xunto coa firma dos representantes dos partidos políticos daquela Corporación Municipal: BNG, PP, PSOE e UPRI. Na directiva de “O Tesón” esperamos todo o ano 2011 pola contestación deste Ministro, e nunca nos contestou. Foi ano de eleccións.
 Logo, dende “O Tesón”, continuamos coa loita de conseguir o Xulgado para Ribadeo, e fomos ao propio Ministerio de Xustiza de Madrid, onde expuxemos por escrito do 24-Febreiro-2012, a nosa reiterada petición. Contestounos rápido e moi amablemente o 6-Marzo-2012 a Sra.Dª Cristina Coto del Valle, Directora do Gabinete do Ministro Sr. Ruiz Gallardón, que trasladou a cuestión presentada a Secretaría do Estado.
A Sra. Dª Isabel Tarazona Lafarga, Subdirectora Xeral de Organización e Coordinación Territorial da Administración de Xustiza, a quen lle agradecemos profundamente a súa pronta contestación, por carta de 23-Marzo-2012, dicindo que: “o Goberno tiña como obxectivo prioritario acometer a reforma xeral da demarcación e da planta xudicial... pois a actual estrutura organizativa e territorial non é a máis adecuada a realidade actual, tratando agora de dotala de outra máis flexible, inspirada en criterios de racionalidade e eficiencia”.
 Contestamos en 11 de Abril de 2012, aportando documentación antiga para acreditar o dereito histórico de Ribadeo, que desde 1832-34 xa estaba implantado como Partido Xudicial no Reino de España. Axuntouse documentación de Expurgos Ordinarios e Extraordinarios que se levaron a cabo nos Xulgados de Primeira Instancia Municipais e Comarcais desde 29-Maio-1911 ata 1932, polo que só restaban cartafoles desde 1933 ata 1965 do Xulgado de Ribadeo, no Arquivo do Xulgado de Mondoñedo, en perfecto orden cronolóxico. (Nota: os Expurgos consistiron en levar todo canto legajo de papel había nos arquivos dos xulgados, entre certas datas, para reciclar o papel para publicacións do Ministerio de Xustiza. O 2-Xullo-1963 cargábanse en Lugo 3808 kg destes papeis. Non é de estrañar, por tanto, que en Galiza, ou en Ribadeo, esteamos tan escasos de documentación histórica. Fana desaparecer). Nós desde “O Tesón”, para acreditar a antigüidade do noso Xulgado, mandamos fotocopia do Folio 59 do Libro I, da Lista de Barcos e Embarcacións da Axudantía ou Capitanía Marítima de Ribadeo, correspondente a Fragata Casas, onde consta que en 1861 e 1869, se fixeron dilixencias e tramitacións xurídicas para o armador deste barco, desde o Xulgado de Primeira Instancia e Instrución de Ribadeo.
 Dª Isabel Tarazona Lafarga, contestounos o acuse de recibo a 8-Maio-2012, e dicíanos o respecto que “1) A implantación do Xulgado implicaría a creación, mediante lei, dun novo Partido Xudicial. 2) O Goberno pretende unha reforma xeral da organización da xustiza a fin de que sexa máis racional e eficiente. Para levar a cabo dita reforma o Consello de Ministros nomeou unha Comisión Institucional constituída por membros destacados dos distintos colectivos que colaboran coa administración de xustiza. 3) O tema proposto ha de ser estudado e valorado de acordo os criterios da mencionada Comisión”.
  Desde “O Tesón” contestamos o 23-Maio-2012 a Dª Isabel Tarazona dándolle as máis expresivas grazas polas súas dilixencias, e demos copia do tramitado a tódolos partidos políticos da Corporación Municipal e quedamos a espera da resolución da antedita Comisión. Para rematar, non debemos esquecer que o Partido Xudicial e moi importante para Ribadeo pois determina a sede e a demarcación dos xulgados, así como tamén, antigamente foron, os que determinaban aos Deputados Provinciais e moitas outras entidades e asociacións, distritos electorais ou demarcacións de contribucións e servizos. A día de hoxe a Asociación de Veciños “O Tesón” está desaparecida, e polo que parece para este asunto do Xulgado de Primeira Instancia e Instrución de Ribadeo, a Corporación Municipal tamén está desaparecida. Como se sole dicir: “¡veciños, éche o que hai!”, pero se non se pelexa polos dereitos que temos, ninguén nos los vai traer a casa.