Amando Suárez Couto, un renovador da imaxe. Celia Castro

    Adxunto un novo artigo de Celia Castro sobre Amando Suárez Couto, publicado na última revista de Croa. É accesible na ligazón anterior, e queda aquí en varios formatos.

    Texto web:

Amando Suárez Couto: un renouvador da imaxe

Celia Castro

1.Introdución:

No primeiro terzo do S. XX, houbo unha renouvación artística en Europa, que se estendéu tamén a España.

En Galicia concretamente unha xeneración de xoves artistas sería protagonista desto, en colaboración con movementos literarios. Revistas culturáis en España e América serían canles polos que a cultura e as novas ideias se transmitirían e propagarían. Fundaríanse sociedadades e asociacións culturáis, e os Centros Galegos sería auténticas arterias que aglutinarían aos artistas, e serían tamén lugares de acollida para eles e as súas familias nos momentos críticos. Castelao, Souto, Maside, Castro Gil, Camilo Díaz Baliño, Álvaro Cebreiro, Carlos Sobrino, e Amando Suárez Couto serán algúnhos dos nomes máis destacados.

Moitos deles pertencían ou estaban relacionados co Partido Galeguista, fundado en 1931 por Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, dentro do cal había varias tendenzas, e eran fundadores ou cofundadores de revistas culturáis de vangarda, como Ronsel ou Céltiga ( editada en Bos Aires).

En contacto cos novos movementos artísticos europeos- especialmente en Alemania e Francia- moitos dos nosos artistas, algunhos deles residentes na capital de España, farán obras de gran calidade, que mostrarán a influencia destas vangardas.

No terreo da ilustración e o gravado isto é specialmente relevante, e nel destaca, xunto con Castelao, a figura do pintor ribadense Amando Suárez Couto, considerado pola crítica contemporánea un dos millores debuxantes europeos.

2.Amando Suárez Couto. A súa traxectoria. 

Lám. 1: Retrato de Suárez Couto. M. Fons. Debuxo a lápiz. Do libro El Arte Racial de Suárez Couto. Ed Ronsel. Lugo. 1925.

Amando Suárez Couto nacéu en Ribadeo o 4 de maio de 1894. Foi o maior dos seis fillos do matrimonio formado por Juan e Amadora. Nesta vila relizóu os seus primeiros estudos mostrando xa unha clara inclinación polo debuxo . Máis tarde os seus páis decidirían pasar os invernos en Madrid, sendo esto decisivo na súa formación. Alí asistíu ao colexio de los Santos Reyes, de orientación liberal, na liña da Institución libre de Enseñanza , baseada no krausismo. Matriculóuse na Escola de Artes e Industrias de Madrid, seguindo os consellos dos seus pais, que consideraban este centro, de orientación máis práctica, menos tradicional que a Escola de Bellas Artes de San Fernando, anclada nunhos principios máis clásicos. Alí tamén asistíu ao obradoiro do pintor Marceliano Santamaría.

Axina tomóu contacto cos importantes debuxantes e ilustradores do momento, como Manuel Bujados, Rafael Penagos ou Federico Ribas, que lle animaron a colaborar con diversas publicacións: La Esfera, Blanco y Negro, Por esos mundos, para as que faría debuxos. Tamén ilustróu novelas e contos de Saturnino Calleja, e fixo as suas primeiras incursións no mundo da publicidade, destacando os anuncios para a firma de perfumería Floralia.

É o seu un debuxo seguro, de trazo áxil e expresivo, de gran imaxinación e dinamismo, influenciado pola estética do momento, Modernismo, Art Decó….

Durante o verán trasládabase coa súa familia a Ribadeo, participando na vida local e tomando parte en diversas actividades. En 1913 fundóu con outros amigos ( Bustelo, Cuervo…) o Club Deportivo Ribadense, xermen do futuro Ribadeo F.C .Tamén desenrolaría unha importante faceta musical- que mantería ao longo de toda a súa vida- formando parte de rondallas nas que solía tocar o violín.

En 1921-ano no que fai varias ilustracións para o tomo de El naviero Más: Los Signos- no que tamen colabora ca portada Gregorio Vicente- emprendéu o seu primeiro viaxe a París- mais tarde (1924) faría outro- que lle servíu para tomar contacto coas vangardas artísticas europeas que confluían na capital de Francia, e tamén para enriquecer a súa obra, e decirse a mostrala ao público. Así, espuxo na capital de España, no Ateneo-1923- e no Centro de Galicia, participando tamén en mostras colectivas como a Terceira Exposición de Arte Galega (A Coruña -1923) e a do Ano Santo de 1926 (Santiago de Compostela) entre outras, e nas Galerías Layetanas de Barcelona.

Con todo, aínda que a súa arte é poderosamente imaxinativa, donde se ve un espirito máis xenuino é nos debuxos e cadros de tema galego que fai nesta época, e que seguirá facendo ao longo da súa vida.Trata temas populares da vida cotiá, paisaxes típicos, tipos do país, na liña de Castelao, de quen era amigo, esto e o seu contacto co galeguismo, fai que sexa considerado dentro dos Renovadores da arte galega, tendenza que agrupaba a unha serie de artistas ( Carlos Maside, Arturo Souto, Manuel Colmeiro, Alfonso.D. R, Castelao, Camilo Díaz Baliño…), que se baseaban nun forte sentimento de galeguidade, nutríndose tamén da arte de vangarda.

En 1925 Evaristo Correa Calderón publicóu en Lugo, na editorial Ronsel, El Arte Racial de Suárez Couto, con 16 reproduccións de cadros ao óleo e debuxos, no que fai unha semblanza do pintor, considerando que é o artista que millor plasma a alma galega. Entre as imaxes do libro está O mariñán do Eo, debuxo a plumiña que foi publicado por primeira vez en 1924, no número 4 da revista Ronsel. Nel representa a un xove mariñeiro de Ribadeo, na mariña lucense. Con poucos trazos consegue caracterizar ao personaxe, ao que representa con unha expresión concentrada, e a mirada perdida, ollando ao lonxe. Ao fondo a ría, na que se ve ao lonxe un chalano de vela latina.

Esta sintetización, sinxeleza de liñas e captación da fisonomía e carácter do personaxe será unha característica da súa obra durante toda a súa vida.

En 1927 colaboróu coa revista Céltiga, editada en Bos Aires, e co Almanaque Gallego dese mesmo ano⁽¹⁾,que reproduxo o seu óleo El cura de aldea- O crego-.

Lám. 2: O mariñán do Eo. Suárez Couto. Debuxo a plumiña. Revista Ronsel.Nº 4.p. 35.

Nestes tempos, o artista desenrolaba unha grande actividade, ás exposicións e publicacións en revistas súmanse as actividades de filantropía e colaboración social desenvolvidas principalmente en Ribadeo có seu irmán Carlos e outros amigos con inquedanzas: o coro Cantigas da Mariña, onde él mesmo tocaba a gaita, e deseñóu os traxes e os decorados axudado polo seu amigo Camilo Díaz Baliño; A Cabalgata de Reis, xunto con outros ribadenses como Gregorio Sanz ou Santiago Heydeck, co propósito fundamental de que os nenos con menos recursos recibiran agasallos. Suárez Couto colaboróu no deseño do vestiario e o atrezzo. En 1927 creóu, con Gregorio Sanz, Cisneros, Ponceliz, e outros, co asesoramento de Camilo Barcia Trelles, a Biblioteca Popular Circulante de Ribadeo- como moitas outras que se estaban a crear en España- para achegar así a lectura a todos os públicos.

Con Camilo Díaz Baliño compartiría en 1929 o encargo da Deputación de Lugo de facer uns cartéis para publicitar lugares da provincia. Suárez Couto fai o de Mondoñedo, mostrando unha vez máis as grandes dotes que tiña para a o debuxo, o deseño e a publicidade.

Lám.3: Cartel de Mondoñedo. Suárez-Couto .Tempera sobre cartón.1929.125,7x99,2cm.Museo Provincial de Lugo.

Trata o tema unha vista da estrada que conduce a Mondoñedo, que se ve ao fondo, facendo un acotamento do espazo, cun encadre case fotográfico tomado desde un punto de vista alto, centra así a ollada do espectador na estrada e no arbre que se ve no primeiro termo. A cor, con poucas sombras, feitas istas con pequenos trazos paralelos, está na liña dos modernos cartéis publicitarios, e tamén o tratamento da paisaxe con poucos elementos representativos. Mostra así Suárez Couto a súa habilidade para o deseño, habilidade que tendrá ocasión de mostrar ao longo da súa traxectoria.

En 1929 viaxóu de novo a París, tomando contacto coas vangardas artísticas. De alí viría contaxiado do que se estaba a facer na capital do Sena polos artistas de todo o mundo. Cubismo, surrealismo, expresionismo, influien na súa obra dando por resultado unha serie de cadros que exporá á súa volta en Madrid ( Xogadores de xadrez;Nena da guitarra; Caseta de Tiro;Mineiro), e sen embargo non gustan ao público madrileño, posiblemente por non ser comprendidos. Quizáis por isto abandona por un tempo a pintura, achegándose ao gravado. Entre as novas tendenzas da ilustración o gravado tiña un papel preferente, e dentro deste, a xilografía. Esto sucedía en todo o territorio nacional, e especialmente en Galicia. Era unha forma de achegamento a tempos pasados, e, os trazos ríxidos e claros na superficie da madeira eran moi propios para as imaxes dos libros. Así, en 1931, fixo as xilografías, en madeira de buxo, para o libro Ribadeo Antiguo escrito polo ribadense Francisco Lanza ( que emigraría ,a Arxentina ese mesmo ano) , e editado en Madrid coa axuda do seu irmán Carlos. Foi un proxecto financiado polos dous irmáns desinteresadamente. Dito libro é unha breve e documentada historia de Ribadeo, para a cal Amando fixo un gran traballo de búsqueda e investigación , relacionando cada ilustración co pasaxe histórico correspondente. Nos gravados que encabezan cada capítulo( 29), e os incipit ( iniciáis de comenzo de páxina), ilustracións do interior, e portada, o artista fai unhas imaxes claras, de liña rotunda, con sombreados feitos a base de pequenos trazos paralelos, e tendendo á bidimensionalidade, seguindo as liñas das xilografías medieváis.

Lám. 4: Ilustracións do libro Ribadeo Antigo. A.Suárez Couto Xilografía. Libro impreso en Madrid en 1931.

Nesta época montóu co seu irmán Luis unha granxa de polos na localidade madrileña de Vicálvaro, donde coñecéu ao doutor Julio Camino Galicia- irmán do poeta Luis Felipe e eminente psiquiatra-e á súa familia.E 1936 casóu con Margarita, filla maior do doutor. A Guerra Civil truncaría a súa vida e a súa carreira. Durante a contenda a súa granxa surteu de víveres a capital, polo que foi pechada tras gañar o bando franquista. Con todo mantivo aberta a fábrica ata 1945, producindo para consumo propio. En 1945 voltaría a Madrid, onde as condicións de vida eran difíciles, por iso tivo que sobrevivir dando clases particulares e facendo pequenos traballos artísticos. Traballaría no departamento publicitario da Metro Goldwin Mayer, facendo os cartéis publicitarios das súas películas, tarefa na que é encaixaba moi ben pola súa formación artística. O seu dominio da liña e a pureza da cor,intenso e sin apenas claroscuro, influirá na súa obra posterior, dándolle a ista un toque de modernidade. Esta actividade e a amizade co gravador galego Manuel Prieto Nespereira- con que compartía estudo- animóuno de novo a pintar e expoñer a súa obra. Así en 1945 exporía no Instituto Británico de Madrid e na sala Fortuni de Reus, participando tamén na mostra de Arte Taurina de Zaragoza Tamén ese mesmo ano enviou varias obras á Exposición Nacional de Bellas Artes: Dous cadros, Retrato de un músico, e Paisaje de la Mariña, e dous debuxos a plumiña: El médico y la muerte, e, Job.

Lám. 5: As tentacións de Xob. Amando Suárez Couto. Tinta sobre papel. 27x20cm. Colección particular. Fotografía tomada pola autora de copia do orixinal.

As tentacións de Xob é unha das plumiñas que realizóu entre 1920 e 1930. Esta técnica facilita a lixeireza do trazo que en Suárez Couto xa é por sí moi dinámico. É unha obra perta do simbolismo e chea de imaxinación, a sobrecarga de elementos e o horror vacui que presenta non lle restan encanto nin a fan escura. O corpo de Xob traza unha diagonal, que se contrapón coa que describe a figura do demo. Este, cun sorriso malévolo quitalle dramatismo á escea dándolle un sentido máis anecdótico. Veremos moitas veces na súa obra un detalle humorístico que atrae a atención do espectador dándolle vida á composición. O exacerbado detallismo e o emprego do claroscuro para resaltar os elementos máis relevantes fan desta plumiña un dos seus traballo máis representativos.

Esta estancia en Madrid sería para él especialmente fructífera, espoñendo en 1946 de forma individual na sala Macarrón de dita cidade, e facendo diversas actividades artísticas, entre elas traballos no campo da escenografía teatral. Destacan os decorados e deseño de traxes e atrezzo para unha obra baseada nos relatos de Calila e Dimna.

O seu gusto pola ilustración e o cartelismo reflictaranse tamén nos seus cadros ao óleo, nos que nunca se desprenderá deses contornos puros e esas formas gráciles tan de moda los anos trinta.

O retrato da sua dona Margarita Camino, unha obra chea de suavidade e delicadeza recordanos as modelos femininas de Penagos ou as mulleres estilizadas dos cartóns para tapices de Francisco de Goya.

Lám. 6: Margarita Camino. A. Suárez Couto. Óleo sobre lenzo. Colección particular.

É un retrato de unha gran elegancia, na liña dos pintores ingleses. O formato de tres cuartos suliña a esbeltez da modelo á que destaca sobre un fondo neutro, indefinido, coa ollada ensoñadora, perdida, nun punto que trascende ao cadro. O cromatismo, casi uniforme dalle unicidad e gracia ao conxunto.

En 1951 regresóu coa súa dona a Ribadeo, donde seguiu pintando e colaborando na vida cultural da vida, ata 1953 en que o falecimento de Margarita desencadeóulle unha profunda tristeza da que conseguíu repoñerse grazas a axuda dos seus parentes e amigos. Para animarse e sosterse económicamente comezóu a dar clases de debuxo no Instituto de Ribadeo e na Academia Santo Tomás de Aquino e volveu a pintar e a participar nas diversas actividades culturáis e de mecenácego, para él tan importantes.

Desta época son unha serie de cadros de paisaxes e escenas ribadenses. A miúdo repite temas tratados anteriormente, engadíndolles algún detalle novo, ou variando algo a composición. Amósanos un Ribadeo sereno, case bucólico, no que parece que a vida se detivo. Son cadros cheos de lirismo e sentimento, intemporáis, pero que tamén amosan a un artista de ollada sagaz e analítica. O tratamento da cor,intensa, brillante e as máis das veces uniforme pode ser reminiscencia do seu traballo na Metro Golwin Mayer, pero tamén pode ser a entrada nunha etapa serena e contemplativa, na que o entorno máis próximo lle serve de inspiración.

Pinta o que lle rodea, o entorno natural que ten perto, a ría, o mar, as rúas e a xente que transita por elas, mariñeiros, labregos, xente do pobo á que plasma con simpatía. Ás veces toma diferentes elementos da paisaxe, e combínaos á súa maneira, creando escearios que aínda que inspirados na realidade con responden exactamente a un lugar concreto.

Nestes anos participará en diversas actividades filantrópicas ribadenses:

En 1954 xunto con Carlos Álvarez e Fernández-Cid orgaizóu a Coral Polifónica Ribadense que se presentaría oficialmente nesta vila o 20 de xullo 1955. Participóu na creación da Biblioteca pública El Viejo Pancho, que se inauguróu oficialmente en 1957 e tamén deseñóu os espazos, o mobiliario, e pintóu in situ sobre táboa o enorme retrato do personaxe que lle da nome: El Viejo Pancho( D. José María Alonso y Trelles Jarén), ribadense de nacemento e groria nacional das letras en Uruguay.

Xunto co seu irmán Carlos, cara a 1958 creóu o grupo de gaiteiras Saudade, coñecido posteriormente como Meniñas da Saudade, que se presentaria en 1960, e que acadaría grandes éxitos nacionáis e internacionáis, ata a súa disolución en 1965. Á súa irmá Amadora seleccionóu ás pezas a interpretar, e compuxo ela mesma varias. Os traxes das intérpretes- moitos deles inspirados nos representados nas obras do pintor Dionisio Fierros- foron deseñados e confeccionados pola mesma Amadora e a súa sobriña Matilde García de Paredes. Todo elo, ademáis dos instrumentos musicáis, foi subvencionado polos irmáns Suárez Couto case íntegramente.

Tamén co seu irmán Carlos, e outros amigos creóu en 1962 a socidedade Amigos da Gaita Galega, para potenciar o folklore galego e a romeiría tradicional ao cercano monte de Santa Cruz. Neste monte decidiron levantar un monumento Ao Gaiteiro Galego, que lle encargaron ao escultor ourensán Antón Failde. Ata hoxe seguese a celebrar en agosto a romeiría de Santa Cruz (Xira) , na que se dan cita grupos folklóricos chegados de diversos lugares de Galicia.

Amando Suárez Couto falecéu en Ribadeo o 14 de outubro de 1981. Ata uns anos antes da súa morte seguiu pintando e debuxando con entusiasmo, deixando tras de sí un legado artístico e filantrópico que permanece, trascendendo no tempo.

3. Conclusión.

Con ese artigo quero render homenaxe ao artista Amando Suárez Couto, a quen tiven a honra de coñecer e de ter como profesor na Academia Santo Tomás de Aquino, de Ribadeo. Os seus dedos eran máxicos. Aínda que naquel tempo xa era un home de idade, baixo o seu lápiz xurdían toda serie de obxetos, paisaxes e figuras humanas cunha facilidade pasmosa. O seu trato cordial e a súa humildade fixeron del un dos nosos profesores máis queridos.

O tempo, que pon a cada un no seu lugar, fixo que nos fóramos enterando do seu papel na arte e na cultura galega. O primeiro terzo do S.XX, ata a Guerra Civil, foi un período de asimilación polos nosos artistas das correntes de vangarda trunfantes en Europa. Ademáis en campos nos que o debuxo e fundamental, como é o gravado e a ilustración, asistéuse a un auxe e a unha renouvación de formas como non voltaríamos a ver en España ata os anos 50. É importante coñecer o papel que xogaron estos autores na difusión e transformación da estética, que foi un punto de partida para as xeneracións posteriores. Ademáis a súa cercanía á terra, o seu amor polo cotián e polo entorno, foi, coa obra dos nosos literatos moi influinte na difusión e o coñecemento de Galicia.

4.Bibliografía:

- CASTRO FERNÁNDEZ, Celia.“Dos Pintores del Eo: Amando Suárez Couto y Benito Prieto Cosén”. En torno al Bimilenario del Eo (Coord J.MGómez Tabanera).( 2002) Foro Cultural del Noroeste. Oviedo.p.p. 611-618.

-CORREA CALDERÓN, Evaristo. El Arte Racial de Suárez Couto.(1925). Ed Ronsel. Lugo.

-PÉREZ RODRÍGUEZ, Mª.Antonia. “Amando Suárez Couto”Artistas Gallegos-Pintores- Regionalismo III. (1999). Nova Galicia Edicions-Vigo.p.p. 18-55.

1 Almanaque Galego foi unha publicación anual editada en Bos Aires entre 1898 e 1927. Maiormente o seu contido trataba sobre a cultura e a vida galegas. Os textos ían indistintamente en galego e castelán. As súas fotografías e ilustracións son obra maiormente de artistas galegos. Fernando álvarez de Sotomayor, Modesto Brocos, e Dionisio Fierros son algúns dos aristas cuxa obra aparece reproducida nas súas páxinas.^↩

En pdf:

 

    jpg:

Identidade e política na tetraloxía 'Castelao ou A paixón de Galiza' de Daniel Cortezón

    Así se titulou unha ponencia relacionada con Daniel Cortezón que Santiago Sanjurjo, tamén ribadense, levou onte ó I Congreso Internacional de Novos Investigadores en Estudos Literarios e Culturais (CIJIELG) na Universidade de Vigo. Entereime de casualidade, supoño que o antroido fixo que a nova pasara desapercibida para os medios locais, de xeito parello a outras circunstancias que fan que non cheguen a coñecemento xeral os traballos doutros ribadenses espallados polo mundo adiante. Copio o resume que aparece no libro de comunicacións.
    "O dramaturgo Daniel Cortezón (1927-200) é fundamentalmente coñecido polos seus textos teatrais de carácter histórico. Algúns deles forman xa parte do máis senlleiro da historia do teatro galego, a pesar do desapercibido que adoita pasar este autor nos manuais de literatura e da inexplicable escaseza de estudos sobre a súa obra.
    A produción dramática deste autor atende a un proxecto que busca espertar a memoria do pobo galego e reactivar o seu inconsciente colectivo mediante a creación dun teatro político-social e outro de carácter histórico-político. Porén, non é posible entender os obxectivos de Cortezón se non se ten en conta a súa crítica ao que, seguindo a proposta de Helena Miguélez-Carballeira, podemos chamar “identidade sentimental” de Galicia. Para Cortezón, a principal causa do que el califica como o fracaso histórico e político de Galicia é atribuible a características como o sentimentalismo, o lirismo, o humorismo, a saudade ou o peso da tradición, todos eles constituíntes dunha suposta identidade galega que ten que ser obxecto de revisión e superación.
    Na súa teatraloxía Castelao ou A paixón de Galiza (1986-1997) Cortezón fai un percorrido pola traxectoria vital, intelectual e militante de Castelao desde os comezos do século XX ata a o seu pasamento en 1950 no exilio arxentino. O obxectivo desta contribución consiste en estudar como o autor por unha banda, cumpre coa súa intención de desempoar os heroes e antiheroes da historia para que os galegos se sintan vencellados e reflexados neles e, xa que logo, dignificados, mais tamén como, por outra, atende á necesidade de atopar, mediante o achegamento crítico e deconstrutivo, as causas da incapacidade do pobo galego e dos seus persoeiros para levar a cabo unha acción política capaz de superar a inhibición histórica de Galicia como nación"

--
Sobre Daniel Cortezón en Ribadeando:
Comunicado da morte
Libro homenaxe (e aquí)
Obra sobre D. Gamallo
Ficha na BvG
Libro homenaxe:

De improperios e patadas a sorrisos

Tanto a fin de semana como a noite de luns a martes sucederon casos de agresións á Guardia Civil; no primeiro, no mesmo cuartel; no segundo, no centro. Non deixan de ser curiosos ambos, pois parece que nos dous casos reinaba a calma na veciñaza.
En contra de accións como as anteriores, a Paco Lanza, con motivo das Letras Galegas (e a colaboración do Centro Comercial Aberto) lanza a campaña 'un pobo con humor', con viñetas de Castelao. Paréceme boa idea, pero o humor de Castelao é moi particular, ó mellor non resulta un sorriso aberto senón irónico.
A outros niveis, a prevista asfaltera de Barres vai a ter problemas xudiciais, váillos poñer 'ecoloxistas de Asturies', e é que a teima polo progreso sen control é grande e cada vez se nota máis nun mundo agredido de moitos xeitos.
Hoxe fan folga no ensino privado; en Ribadeo, no colexio das monxas. Non teño claro de todo, pero parece que a patronal ten algo que ver co tema, aínda que aparezan os profesores como 'titulares'. O motivo, a oposición á xornada completa en xuño e setembro. Postura persoal ante esa xornada: coido que se a tiveran planteado cun escalón menor (unha semana) en troques de todo o mes ou nada, sería idóneo par que os rapaces pequenos non tiveran un salto brusco que terán deste xeito.
E hoxe tamén teño entendido que é a presentación do ascensor da Atalaia no salón de plenos. Evidentemente, esa 'grande obra' non podía esperar a despois das eleccións.
Para compensar o do ascensor, tres imaxes da ría: As Figueiras vista dende o paseo marítimo, o Edda Fram, buque de apoio a plataformas petrolíferas con destino Noruega, e a Santa Clara, o transporte do prático do porto ata os buques en tránsito. Á súa beira, unha estrutura en construcción para o Edda Fram no último recheo.

O pai de Migueliño e os divertimentos acuáticos

O pai de Migueliño e os divertimentos acuáticos

    Tempo ten pasado dende que Castelao escribira a narración curta 'O pai de Migueliño', encadrado no volume II de 'Cousas' e que fai referencia ó retorno dun emigrante das Américas. A un emigrante que volve fraco, desmellorado, que se dá cun canto nos dentes por poder abrazar de novo á súa familia. A un 'indiano'? Non. Segundo o dicionario da RAG (tamén segundo o Diccionario de la lengua española), indiano é o emigrante a América que volve rico; o pai de Migueliño non era indiano...

    A historia, artellada por Castelao, é reflexo de tantas que con seguridade houbo, e mesmo historia que se quedou curta en moitos, moitos casos de xente que aló morreu ou que sinxelamente, non volveu por diversas causas. É máis, boa parte dos indianos volveron de visita ou vacacións, quedando así reducido o continxente que se asentou de volta despois de ter feito cartos en América.

    Veume á cabeza o pai de Migueliño co motivo da festa dos indianos en Ribadeo. Unha festa que rexurde despois da pandemia con tanto pulo como xa tiña antes dela, e a pesar do curto recorrido dende a súa instauración. A lembrar que toda festa tivo algún comezo, aínda que algunhas, como esta, que botou a rodar en 2014, sexa moi recente.

    Tentei dar algunha pincelada sobre a orixe e actualidade das festas no noso entorno aló polo 2001 como introdución a un traballo realizado por alumnado do IES Porta da Auga, impreso co título 'As festas populares no entorno ribadense'. Alí escribía cousas como 'buscando definir as festas na nosa terra, poderiamos cualificalas de microfestas enraizadas nun corazón popular que busca abrirse ó mundo externo gardando a súa propia identidade.' Ou 'Dende unha mirada desligada da terra, un anacronismo que se resiste a desaparecer.' Naturalmente, o libro trataba de festas do pobo, da aldea, da parroquia... e comparábaas e contrapoñíaas a outras que coñecemos daquela en Europa como 'Le Roi de l'Oiseau', en Le Puy en Vélay (Francia), de carácter medieval/renacentista pero con orixe en 1986, a 'Ducasse' de Mons (Bélxica), de orixe medieval, ou os Xigantes de Ath (tamén en Bélxica), xa con longa tradición pero cunha aparición ben posterior á Ducasse. Festas as anteriores que tamén poderían servir de encadre para a consideración da festa dos indianos, unha festa que, usando o dicionario, non cabería chamala festa ‘popular' no sentido de ter saído do pobo, pois foi instaurada institucionalmente sen actividade previa semellante, aínda que poidera selo no sentido de ter sido ben acollida polo pobo. O que non quita que fora instaurada como unha proposta de diversión para contribución ó lucro, algo ben diferente das festas tratadas no libro mencionado. Nin tampouco que entre na definición de ‘festa’ que se poda atopar en calquera dicionario.

     Nesta festa dos indianos, un dos expoñentes principais son os traxes. O luxo de vestimenta que se ostenta deslígase da súa beleza: traxes sinxelos poden resultar moito máis atractivos, bonitos ou vistosos que outros abondo máis onerosos. E, diría, o nivel está alto.

    Retomando o comezo, na festa todo o mundo é indiano (mesmo con mucamas negras), e tenta divertirse a nivel do retorno de xente con diñeiro. Desaparecen así cousas como a volta dos ‘pais de Migueliños’, os sufrimentos na emigración ou mesmo diversas características de época. A festa queda desligada do que se fai desaparecer. A iso ven o título: co motivo da festa neste 2022, encargouse un mural no que aparece como título ‘Ribadeo dende As Figueiras, 1926’ que inclúe un fondo de Ribadeo de época, unha improbable pose de xente máis ou menos ataviada en correspondencia, e, no medio, separando ambas escenas, a ría, cunha moto acuática tirando dun inchable como se poderá ver máis dunha vez este verán. Pode tomarse como unha alegoría: os divertimentos sobrepóñense e a festa pasa a ser un motivo en troques de ter un motivo.

¿POR QUÉ A VOLTAS CO GALEGO?

Pancho Campos Dorado

Logo de ler o panfletillo, que en La Comarca del Eo Nº4680, nos larga o Sr. Luis García de Presno (non de Ribadeo? polo tanto non galego?) quedo abraiado lendo as súas verbas e diatribas que escupe en contra da nosa Lingua Galega e a favor da chorrada bilingüista que se está a establecer na nosa terra, en contra de todo canto decreto, lei ou acordo que está firmado, incluso polos que hoxe rixen a Xunta. Non quero perder o tempo en buscar as ordenanzas o respecto, para enumeralas eiqui, pois pode atopalas calquera buscando nas páxinas web da Xunta.
Só quero contestar por tempos, a tamaña indignidade que só un Bocanegra pode concebir da nosa Lingua Galega:
1) E insultante que un individuo da túa talante queira darnos leccións de demócracia os galego-falantes... do que “temos” ou “debemos” de falar... ¿pero tí quen te crees que eres para expresarte así? ¡que si impoñemos unha ou otra linguaxe os do BNG...! Mira, amiguiño, ti foches deses beneficiados de traballar nun Concello Galego como é o de Ribadeo, mal que che pese, porque entre outras cousas, sabes falar galego, pois é imprescindible que todo o mundo que traballa na Administración Galega, fale galego... o idioma de Galiza.
2) Por outra banda, “Nunca máis” foi un movemento algo sin parangón en Galiza, o lazo de unión entre un pobo con sentimento e a súa terra. Fracaso estrepitoso? mire vostede: nunca se recordan manisfestacións tan multitudinarias en Santiago nin en Madrid de máis de 100.000 galegos e galegas, nono olvide... a causa da indignante catástrofe do Prestige... e todos a unha... falando en galego... o idioma de Galiza ¡mire vostede que cousas! ¿eh?. Eu estiven nas dúas e tódalas consignas foron gritadas en galego... nono esqueza... só os mamarrachos que incordiaban na manifestación falaban en castelán... nono olvide, incluso había unha pancarta de xente da Coruña que nos fixo estremecer, sentirnos galegos para sempre, xamais...amén... cheos de orgullo, de vivir aquel momento...de estar alí... e ¿sabe que rezaba?: “Castelao...os galegos xa estamos aquí” ¿Cantas veces habería soñado Castelao, con que os galegos nos manifestáramos en Madrid, en favor da Nosa Terra? ¡Pois alí estabamos...!
3) Na manifestación de octubre en Santiago en pro da Lingua Galega habería unhas 50000 persoas, entre as que tamén me atopaba... e comentar vostede, que en Galiza eso é un fracaso estripitoso, e simplemente non coñecer o pobo galego, ou ser un mentiroso.
E a mini-manifestación de Santiago a favor do bilingüismo, encabezada por Rosa Diez (¿non tiñan “os bilingüistas” a ninguén máis galego, para arrear persoal.?) non sei como se desenrolou na rúa... pero debeu ser bastante tranquila pois que sepamos, non houbo detidos... e eu non fun, para corroboralo e os do BNG seguro que tampouco apareceron por alí, pero en cambio sí vin con amargura pola TV, (pois a min hai cousas que sí me afectan) que en unha das pancartas “pacifistas polo biligüismo” estaba rotulado algo así como qué “O galego e a linguaxe para falar coas vacas”, e eu contéstolle desde estas queridas páxinas, a tal Rosa e o resposable de política linguistica da Xunta e a vostede: “Muuuuuuuuuuu”
4) Continuando o súa perorata, sobre dos comerciantes en Galiza... pois eu creo que deberan por si mesmos, sin necesidade de imposición algunha... de anunciar os productos en galego, pois eso é algo que a todo o mundo nos gusta... que nos coñezan polo noso nome, non polo traducido... (imaxínese o meu nome: Francis Joseph Fields Golden... manda truco ¿non lle parece?), pero menos mal que de feito os grandes comerciantes de Ribadeo, teñen a amabilidade de rotular os seus productos en galego é en castelán... o que nos honra, xa que a maioría son de mui fora de Ribadeo e os que nono fan así... ¡bueno! véndenlle a xente como vostede... ¡a min non!
4) Dice vostede “O castelán está arrinconado en Galiza”. Mentira. Eso é unha indecente falacia fácil de descubrir, abrindo calquera dos periódicos de Galiza, e contando o número de páxinas en galego (atopa algunha?) e o número de páxinas en castelán (todas). Podemos tamén escoitar as emisoras de radio locales, e fixarnos cantas ¿horas? se emite en galego e cantas en castelán... por tanto editan e falan para castelans.
5) Vostede escribe “a los nacionalistas cuanto más se les da más quieren”. Esa expresión denota claramente o seu espíritu democrático, do que se “empapa” unhas líneas atrás, e do que está alardeando desde fai meses en este semanario. Pois verá, os nacionalistas non necesitamos que nos den nada, nós esiximos os nosos dereitos, nós non precisamos mendigar nada, nós somos demócratas de feito é pelexamos polos nosos dereitos día a día. Naide nos dá nada, e menos xente coma’de vostede. E paso a explicarlle o que é Estado de Dereito, pois vexo que non ten nin idea do que dice, e sin que lle sirva de precedente, pois eu non dou clases...:
“O Estado de Dereito é señal inequívoca de unha sociedade civilizada, donde a independencia e dignidade de cada cidadán baséase na existencia de un “goberno de leis, non de homes”. Valores como a certeza e a seguridade xurídica son centrales no contexto de apoloxía do Estado de Dereito” (Neil McCormick, “Retórica e Estado de Dereito”. Universidade de Edimburgo)
Os partidos nacionalistas tratamos de seguir desenrolando a Constitución Española de 1978. Pero claro, eiquí estamos acostumbrados a en vez de esixir dereitos legales a ver a un Manuel Fraga “abrindo a chequera” para pagar os afectados do “Prestige”...¿desde cando era a “chequera de Fraga”? ¿non sería máis ben, a de todos os contribuientes? ¡claro vendo o que hai por aí!... como dice vostede: “é cojonudo, perdón”
A algunhos por non comulgar con rodas de muiño, chámanos vostede “iluminados”. ¡Magnífico talante democrático! pero o que non debe engañarse debe ser vostede, pois afírmolle e reitérolle que algunhos nacionalistas loitamos por ser unha federación de estados, polo tanto é necesario ser nación ou estado independendiente. Naturalmente, como cualquer fillo de veciño de este global estado español. ¿Ou vostede cando ten reunión no seu bloque de veciños, non ten a independencia suficiente para expresar o que quer para o seu fogar, ou déixalle meterse o veciño do quinto ou o do terceiro a instalarlle as lámparas no seu salón ou na súa cociña? ¿non pode expresar a súa propia opinión, e non pode poñer voste as que lle gustan? –¿Non? -¿e non se sinte asovallado por iso, de que nunca respeten a súa propia opinión na asamblea? ¿ou anda o dictado do que lle dicen e lle impoñen os que o pisan, xa non só o seu veciño, sinon o que diga calquera ente extraño o seu fogar? Diráme vostede. ¡A min non me pisa naide!... Minte. ¡A vosté písao tódolos días a súa propia conciencia!
6) A “Mesa pola Normalización Lingüistica” (da que tamén da a “casualidade” de que son socio ¿será porque son demasiado galego? ou como di a xente coma vostedes, un “galego cerrado e iñorante”?), pois sí, a Mesa tamén está en contra de reformar o Decreto da Lingua Galega. ¿Que ten esto de malo?... ¡estar en contra do desmembramento deste noso pobo outra vez máis!... por outra banda si o BNG perdeu as eleccións ¿que ten de malo? perdéronse no xogo democrático e xa está, antes as perderon vostedes, e as volverán a perder...¡seguro! ¡e de novo, non saberán perder democráticamente!... e nós volveremos a presentarnos unha e outra vez ata que sepamos concienciar os nosos cidadans.. ¡e gañar..! ¡nono dude..! ¡seguro gañaremos un día... ¡quizáis eu nono vexa pero... aínda que hoxe se pense que a opinión maioritaria ten razón, pode ser errónea tal opinión... pois a Terra, durante centos de anos todo o mundo decía que era plana e..¡coido que non era verdade...! ¿pero algunhos o millor aínda o dudan...?
7) O de falar galego, na súa casa, é posible que sexa concebido como cousa da “tropa”, na miña casa sempre foi un orgullo falar galego... galego como o falan dende fai máis de quinientos anos os Campos de Folgosa, os Dorado de San Miguel e eu... dende algunhos menos, e mire vostede estiveron entre unhos e outros como emigrantes en Cuba máis de un século... e cando foron vindo, seguían sabendo falar galego... e viñeron en moi distintas épocas da historia... e seguramente incluso, falando un galego máis entrañable e máis enraizado que cando se foron...! sempre estivemos orgullosos de todo o da Nosa Terra.
¡Pero estóu empezando a extrapolar, hacia o resto da cidadanía galega, a súa forma de pensar, e empezo a crer fervientemente, que é tal o grado de “vasallaje” que temos impregnado na ialma ante os reinos hispanos, que somos un pobo que podemos desaparecer do mapa... e non se vai enterar ninguén! O noso pobo galego e moi duro consigo mesmo e é incapaz de apreciar o seu, sendo capaz de facerse moito dano, pois un pobo que non se quere a sí mesmo, e non aprecia as súas propias costumes, non perdura, morre de noxo hacia sí mesmo... a min non me gusta o que se reflexa no espello de unha burguesía galega estúpida e inexistente... ¡os valientes deste pobo... quedaron na emigración! e os que estamos aquí... non temos ningún dereito a perder e a esquecer as nosas raíces; e remato con un lamento de amargo sentir, que comparto desde a primeira a última sílaba con Rosalía:
“Probe Galicia; non debes
chamarte nunca española,
que España de ti se olvida
cando eres ¡ai! tan fermosa”

Loktudi

     Loktudi (en Bretón) ou Loctudy (en Francés) é un concello da Bretaña irmanado con Ribadeo, situado ó sur de Quimper.

      Recollo as verbas de Anxo Martíns, actual presidente da Asociación de Irmandade, a quen agradezo me corrixira diversos aspectos que eu consideraba:

    A razón última da irmandade poderíamos situala nas seculares relacións entre Galiza e Bretaña, desde as históricas (substrato celta común, chegada de Bretóns ao noroeste peninsular fuxindo das invasións anglo-saxonas), similitudes musicais e culturais, interese mutuo polo coñecemento e a relación entre ambos países (Castelao, Cunqueiro, Manuel María…)…

    En base a iso fóronse xestando distintas irmandades entre concellos galegos e bretóns, chegando até máis de vinte, número que no noso país supera o de irmandades con calquera outro país.

    Como promotor deste, e doutros irmandamentos na Mariña de Lugo, figura Philippe Le Goff. Como froito dese traballo unha comisión de ribadenses, encabezada polo alcalde da época, Balbino Pérez Vacas, viaxou a Loktudi en 2005 para sentar as bases da relación. No 2006, un grupo de Loktudi, que nos visitaba por primeira vez, foi acollido por familias ribadenses. Durante esa visita foi asinada a carta de irmandamento entre ambas localidades. A relación quedou en estado de letargo por diversos motivos, sendo un dos principais a inexistencia de asociación de irmandade en Ribadeo (si a había en Loktudi)

    Coa creación da Asociación de Irmandade de Ribadeo en 2016, retómase ese mesmo ano a relación coa visita dun grupo de familias de Ribadeo a Loktudi, que entra nunha dinámica de intercambios anuais. Coincidindo coa visita do noso grupo á Loktudi en 2018, asinouse a carta de reafirmación de irmandade polos representantes das asociacións de Loktudi e de Ribadeo, pola alcaldesa de Loktudi e polo alcalde de Ribadeo na época, Fernando Suárez Barcia.

    Durante os anos 2020, 2021 e 2022 as visitas como grupo de familias quedaron interrompidas como consecuencia da Covid-19. No ano 2023 recuperouse esta actividade coa visita do grupo de Ribadeo a Loktudi, ao ano seguinte a visita correspóndelle ao grupo bretón, e este ano tócalle ao grupo galego viaxar á Bretaña.

    Como actividades ou feitos paralelos que teñen que ver con este irmandamento figuran exposicións como “A Bretaña que hai en nós: as cruces de Pedra na Bretaña de Castelao”, existencia do barco e da rúa Ribadeo en Loktudi, ou do miradoiro Loctudy/Loktudi (posición) en Ribadeo. O Concello de Ribadeo apoiou e apoia todas estas actividades.

    No capítulo de intercambios escolares, as dúas asociacións mostraron interese e mantiveron contactos con ese motivos. Felizmente, en 2023 un grupo de estudantes de francés no IES de Ribadeo Dionisio Gamallo foi acollido por alumnado do instituto de Pont-l’Abbé/Pont-n’Abad (localidade a carón de Loktudi), para recibir eles ao grupo bretón en 2024.

    Noutra orde de cousas, Ribadeo ten mantido a principios de século  conexións diversas dos centros educativos ribadenses con outros franceses (comezando entre o IES Porta da Auga cun proxecto Comenius, Science Fairs Throughout Europe -SFTE- co Notre Dame de Bourgenay en Les Sables D'olonne (Vendée, a 350 km de Loktudi), e posterior a iso, Ribadeo foi porto da Regata Transgascogne, con saída en Port Bourgenay, perto de Les Sables. Peza común ós intercambios educativos e á irmandade foi Julia Gallego, unha das catro persoas asinantes da carta de irmandade no 2006, representando ao “Comité de Irmanamento Ribadeo-Loctudy”, nun momento en que non había asociación constituída (cousa que si tiñan os bretóns…)

    O caso é que está a seguir a facerse historia, a piques de reeditarse a viaxe anual de galegos a Loktudi, e por iso a asociación sacou o seguinte cartel anunciador:

25 X: chámalle x (e despexa a incógnita)

    Día de Galicia. Día da Patria Galega. Día de Santiago... e algunha celebración atribuíble máis fan que o significado do 25 de xullo sexa múltiple. Algo bó, mentres se teña clara a convivencia e o común.
    Calquera que rastrexe no blog poderá atopar que as reseñas do 25 de xullo van asociadas ó Día da Patria Galega. Mais non deixo de ser consciente de que ese sentimento é meu, manifestándose diferentes sentimentos en diferentes persoas. Mesmo en persoas que se apuntarían ás mesmas verbas de título de definición, neste caso, día da Patria Galega, o significado pode ser abondo diferente.
    Onte, na rede social Facebook, no muro persoal do alcalde de Ribadeo, vin o bando do día da Patria Galega correspondente a este ano. Para min é sorprendente que a estas alturas non esteña aínda na web do concello: como se pode ver en baixo, ten sinatura electrónica e é algo institucional, non persoal.

    Quizáis foi iso, que entendo unha contradición, o que me levou a botarlle unha ollada máis detidamente. Sempre comezo por sorprenderme de que o logotipo usado sexa algo que comezou como logotipo dun chiringuito do concello con quefacer turístico, e non o escudo de Ribadeo. Mentres, noutras ocasións, unha imaxe ou reprodución das Catedrais, ou aínda máis común, do faro da illa Pancha (hai un par de días no trofeo anual de fútbol, sen ir máis lonxe), símbolo de Ribadeo por riba da preciosa Torre dos irmáns Moreno, son a representación do aquel ribadense. Mentres, a estrela estereotipada tomada prestada do escudo parece indicar que Ribadeo é un pobo con estrela, e non outra cousa cun significado ligado ó pasado ou ó destino do pobo.
    Comeza traendo a colación verbas de Castelao que sinalan o 25 de xullo como 'festa de todo o noso pobo'. Coido que identificar pobo con terra pode ter o seu aquel, mais facelo con patria xa é máis complicado. Polo medio, o parágrafo identifícao con 'país'. Con todo, quen quera facer unha aproximación maior, pode consultar por exemplo un estudo de Santiago Sanjurjo sobre identidade e política en Castelao a traverso de Cortezón que reseñei hai pouco no blog.
    A orixe da significación deste día nos anos 20 do século pasado non restaría definición ó significado. Se acaso, o que lle restaría sería historia, e con case cen anos, se a idea é potente, debera abondar. A identidade colectiva citada coido que si vai abondo máis aló na historia, aínda que se poda misturar, mellor, poda ter compoñentes, doutras identidades, a diferentes niveis simbólicos, de tamaño ou de nivel de pertenza.
    No parágrafo seguinte, a festa pasa a trascender o símbolo para converterse en vehículo de reivindicación. Enténdoo e asúmoo. E apóioo, mais non por iso deixa de ser un utilitarismo vehicular do que debemos ser conscientes. Sobre o orgullo a traverso da procura de futuro, non vou dicir nada, atragántanseme as sucesivas oleadas migratorias.
    En canto ós obxectivos do parágrafo seguinte, asúmoos, mais non deixan de ser verbas que poden baleirarse no discurso político en menos do que dura iso, un discurso. E aínda así, esa asunción e recoñecmento de fume non deixa de descubrir as eivas, como o coidado da nosa terra, protexéndoa e non deixando ó asalto da cobiza e propiedade os nosos tesouros; a concilación ata onde sexa posible dos motores produtivos co mantemento do equilibrio ecolóxico, e, caso de non ser posible, o establecemento da primacía deste último como garante dun futuro; ou o conxugar o comezo e o final do parágrafo, xustiza e liberdade, con apoio substanciado para que ambas sexan efectivas.
    E, por suposto, Galicia, e o mundo, son unha obra colectiva que necesita de todos. Por iso, o desenvolvemento da participación cidadá non estaría de máis.
    Recoñezo que un folio non dá para moito, e unha arenga como o bando vese limitado por ese impedimento de espazo sobre o papel. De seguro, de telo feito eu, cometería un número semellante de incidencias obxetables. E por iso, nese caso, gustaríame que a xente o desmenuzara para chegar un pouco máis aló, cada quen e en conxunto, para ben de todos. Así, pola tarde, cando a banda inunde de sentemento o espazo ó seu arredor, poderíamos ser máis conscientes e entr5e outras cousas, tamén desfrutar máis desta Galicia que temos.

Pedagoxía, castigo e restrición en Ribadeo: o caso dos pasos elevados

Hoxe hai colgado na web do concello unha nova nova: Novos pasos elevados. Na r/Virxe do Camiño, r/Alza e no camiño da Palmeira haberá novos impedimentos á velocidade. Non sei se algunha vez se multou a alguén nalgún dos tres lugares por exceso de velocidade, pero van a constuírse para dificultala (e de paso, tamén dificultar o mantemento dos coches, entre outras cousas). En canto á pedagoxía, non lembro que se teña feito en Ribadeo. O que si parece é que se fai por prevención: "o día menos pensado podíamos ter algún accidente ou atropelo", di o alcalde.
Hai pasos elevados con pendentes e/ou desniveis grandes, non adaptados á normativa e houbo queixas por eles, pero 'non me consta' de que nalgún caso se solucionara, aínda que os sucesivos parece que vanse construíndo con máis xeito. Tamén houbo queixas pola concentración de pasos no Paseo Daniel Rodríguez Castelao, onde preto do ascensor hai dous a pouco metros un do outro (40 m), feito o último despois de construír varios polas carreiras de motos, dicían (non sei se daquela se chegou a poñer algunha multa, pero sei que non se fixo tampouco pedagoxía para tratar o tema). Neste paseo, 5 pasos para unha lonxitude de 720 m (ou sexa, un por cada 140 m), parecen cando mínimo, esaxerados.

Na imaxe do Sigpac vense claramente as marcas de dous pasos elevados no Paseo Daniel Rodríguez Castelao, un diante do ascensor e outro a 40 m del cara ó noroeste.

A elección de sistema está feita, aínda que non dita de xeito explícito: Non á pedagoxía de todos nin ó castigo dos infractores, si á restrición a todos os que usemos as rúas. Ó fin, cada persoa é un neno, e costa traballo ensinar, e todos somos iguais, porque todos podemos ser infractores... deben pensar dende a alcaldía.

Mobilidade

Estase comezando co plan de mobilidade. Unha persoa está entrevistando durante tres días a diversas entidades e colectivos ribadenses para pulsar a súa opinión sobre o tema e outros accesorios ó mesmo.
Consultado O Tesón, presentou tres liñas básicas de actuación, as referentes a transporte colectivo, alternativo (tanto bicicletas como mobilidade para discapacitados), e peonil (incluíndo a ordeación de tráfico para facelo posible). distingueuse a zona rural, cos transportes en autobús actuais (que os hai) e posibles variacións a estudar (como un posible autobús circular para as parroquias ou cara á zona turística de as Catedrais) ou estado dos accesos, e a zona urbana. Unha zona esta relativamente máis complicada, co abano que se abre dende a zona do IES Dionisio Gamallo (Avda. de Galicia, Xardín e a nova r/ transversal) e o cerre do perímetro urbano pola zona da avda. de Castelao e o porto, incluíndo o acceso ó centro vello de xeito radial dende o perímetro, cos aportes como posibilidades de carril bici ou circular, tanto na zona mencionada como no acceso á zona escolar pola estrada de Covelas, e a desconxestión do tráfico urbano co aproveitamento de aparcamento e facilidade para acceso ó centro, así como a conexión co litoral e a xestión que se pode facer do mesmo en plan turístico.
Preguntou ademáis outros detalles, por exemplo sobre o ruído ou a iluminación, e aportouselle asemade outros puntos en relación á accesibilidade de edificios, se ben temos claro que tras falar con COGAMI, as notas que poidera tomar na xuntanza sobre este punto concreto quedarían moi curtas respecto ás que lle poden aportar dende a coordinadora galega de minusválidos.
É unha primeira recollida de datos que é de esperar que se complete posteriormente, pois se se quere facer un plan, as vinte ou trinta consultas que pode facer estes tres días e que ten programadas é desexable que se vexan ampliadas cun traballo de campo consecuente para manexar os datos aportados con soltura (algo que en comentarios posteriores se lle suxeriu e implícitamente entendimos que así estaba programado), pois comentando os temas saiu a relocer por exemplo o pouco dominio sobre os lugares precisos sobre os que se estaba a falar ou a nula visión xeral sen un debuxo sobre un papel dun esbozo do plano urbano ou do concello, o que dificulta a comprensión do que se está a falar. Ou a ignorancia de detalles aproveitables (ou ó revés, que impiden unha solución determinada) que poden non saír aínda que se fale moito de mobilidade.
A empresa que leva a cabo o proxecto, Novotec, é xa vella coñecida en Ribadeo, pois ten tido contactos co concello sobre diversas cuestións.
Na foto, un dos detalles de mobilidade a ponderar (con implicacións noutros campos)
--
Versión recollida noutras publicacións:

Nestes tempos estase a falar de consultar ó pobo. De xeito indirecto, sexa a traverso de consultorías diversas ou de institucións, ou mesmo de partidos (a campaña xa comezou, e isto serve para as municipais ou as xerais). Non obstante, as consultas directas parece que aínda non están dispoñibles, que terán que esperar, e mentras a vontade do pobo chegará ós centros de decisión filtrada, tamizada, matizada por institucións como os partidos políticos.

Un exemplo no que non se trata de partidos políticos directamente e que polo momento coio que técnicamente vai polo manual: estase a comezar co plan de mobilidade en Ribadeo. Unha persoa estivo entrevistando durante tres días a diversas entidades e colectivos ribadenses para pulsar a súa opinión sobre o tema e outros accesorios ó mesmo.

Consultado O Tesón, presentou tres liñas básicas de actuación. Liñas referentes a transporte colectivo, alternativo (tanto bicicletas como mobilidade para discapacitados), e peonil (incluíndo a ordeación de tráfico para facelo posible). Distingueuse a zona rural, cos transportes en autobús actuais (que os hai) e posibles variacións a estudar (como un posible autobús circular para as parroquias ou cara á zona turística de as Catedrais) ou estado dos accesos, e a zona urbana. Unha zona esta, a urbana, relativamente máis complicada, co abano que se abre dende a parte do IES Dionisio Gamallo (Avda. de Galicia, Xardín e a nova r/ transversal) e o cerre do perímetro do centro urbano pola zona da avda. de Castelao e o porto, incluíndo o acceso ó casco vello de xeito radial dende as vías perimetrais, coa posibilidade de carril bici, que podería ser de tipo circular, ou abrindo vía tanto na zona mencionada como no acceso á zona escolar pola estrada de Covelas. Tamén falamos da desconxestión do tráfico urbano co aproveitamento de aparcamento e facilidade para acceso ó centro, así como a conexión co litoral e a xestión que se pode facer do mesmo en plan turístico.

O técnico preguntou ademáis outros detalles, por exemplo sobre o ruído ou a iluminación, e aportáronselle asemade outros puntos en relación á accesibilidade de edificios, se ben temos claro que tras falar con COGAMI, tamén consultada, as notas que poidera tomar na xuntanza mantida con nós sobre este punto concreto quedarían moi curtas respecto ás que lle poden aportar dende a coordinadora galega de minusválidos.

É unha primeira recollida de datos que hai que esperar que se complete posteriormente, pois se se quere facer un plan, é desexable que ver ampliadas as vinte ou trinta consultas que tivo programadas para facer nos tres días de andar por Ribadeo, cun traballo de campo consecuente para manexar os datos aportados con soltura. Algo que en comentarios posteriores se lle suxeriu e implícitamente entendimos que así estaba programado. Necesario, pois comentando os temas saiu a relocer por exemplo o pouco dominio sobre o campo ou a nula visión xeral sen un esbozo do plano urbano ou do concello, o que dificulta a comprensión das características e necesidades do que se está a falar, ou a ignorancia de detalles aproveitables (ou ó revés, que impiden unha solución determinada) que poden non saír aínda que se fale moito de mobilidade.

A empresa que leva a cabo o proxecto, Novotec, é xa vella coñecida en Ribadeo, pois ten tido contactos co concello sobre diversas cuestións. En cambio a persoa, aínda que demostrou estar facendo os deberes, non era coñecedora de Ribadeo.

E voltamos ó comezo: unha consulta, ou unha serie de consultas, sobre un tema determinado poden dar unha idea ou moitas ideas sobre o sentir da poboación ou aspectos a desenrolar, pero cun contacto máis directo, políticos, xestores ou decisores poderían sinxelamente sentir como o pobo, estar integrados nel, e non só procurar impresións e ideas para aproveitalas como instrumentos.

Un paseo por Ribadeo: ribadeando

Onte non quedei a gusto co resultado do post "Historia e coñecemento de Ribadeo". Por iso, hoxe presento de xeito rápido un pequeno paseo de escasos oitocentos metros e algúns dos moitos comentarios que se poden facer del, coñecemento de Ribadeo e a súa historia, mesmo obviando a maior parte de observacións máis coñecidas. Comezo na entrada do antigo faro de obras públicas e remato no paseo Alfonso Rodríguez Castelao, sobre o porto de Mirasol. Dez minutos que, a paso distendido, mirando, pode converterse en abondo máis.

Collido de Google Maps

O primeiro é o mesmo punto de saída. O faro de Obras Públicas ten unha historia, pero pódese aproveitar para desfrutar do pequeno parque á beira, ver un cantil polo que todo o ano cae auga, ou, de cara ós máis pequenos, facer unha chamada sobre o detalle dunha árbore: as canas novas despois dunha poda poden asombrar a nada que se compare con como estaba a árbore hai tan só uns meses.

Ollando cara á estrada do faro

Non entramos no faro, pero o edificio dunha forma estraña para ser unha casa, hexagonal, chama sempre a atención, máis tendo á outra beira da estrada a casa de Calvo Sotelo, ese señor que foi, por exemplo, presidente do goberno, e que forma parte da historia de España. Pero a formación en estratos que deixou ó descuberto a construción da estrada , cos vericuetos das liñas, os diferentes materiais e potencia de cada estrato, ou sinxelamente o constatar en que lugares medra a vexetación, é unha escola aberta de como está constituído o chan da zona, a máis de bonito.

A hedra contrasta co muro, pode que o máis alto de Ribadeo, que, ó tempo, contrasta sobre os estratos baixos.

A descoidada vexetación do pequeno muro ofrece mostras alternativas de follas e plantas, se non se quere mirar xusto á espalda da foto, ás vistas da ría, porto deportivo, ponte dos Santos...

As escaleiras sempre son chamativas nunha rúa dun pobo, pero despois de baixalas atopámonos o banco das mentiras, hoxe bordeado tanto por un mural adicado ca Calvo Sotelo como polo omnipresente cantil da zona, e, un pouco máis aló, o espazo antano reservado ós mariñeiros case desaparecidos hoxe, e culminado no alto por un hotel, antes lugar de aprendizaxe sobre o mar, que tamén forma parte da historia de Ribadeo. Hoxe o 'banco das mentiras' é tamén un lugar de ambiente nun local próximo.

O contraste da vista ofrece vellas edificacións como a aduana, mostra da puxanza de Ribadeo no comercio noutras épocas e hoxe en venda en internet pretendendo un destino hostaleiro, ou o baluarte da atalaia, cos seus canóns e capela, orixe e destino da arraigada procesión mariñeira, xunto con outras cousas nas que fixarse: o contraste do novo ascensor e a súa propia historia, a construción do paseo marítimo arramblando coas pequenas praias e mesmo coa capacidade do vello porto, os restos deste ou mesmo, o desagüe que segue a existir alí, por non falar do medrar dunha figueira sobre as pedras.

Da outra beira, a ría, ó noso nivel. O antigo espolón do peirao e a súa reconversión de pesqueiro en turístico coa madeira sobre as vellas pedras. Por certo, extraídas de lugares ben visibles cara á saída da ría. A ponte dos Santos cambia a perspectiva que ofrecía dende o miradoiro diante da casa de Calvo Sotelo.

O derrube do cantil da atalaia pode dar pé a comentarios diversos, explicando asemade o muro-empalada que ten diante.

E seguimos co protagonismo do cantil co último corremento de terras, contrastando coa vexetación e deixando a parte superior en voladizo e as casas da parte superior, nun precario equilibrio.

Observar a vexetación pon contrastes ó descuberto...

E o recheo de hai un cuarto de século non estivo sempre aí, claro. Nin as grúas de Gondán, nin o remoce da vella casona das Figueiras... por non falar do tesón de quita e pon coa marea.

Os restos da flota ribadense -Hermanos Naverret, na foto- son doados de observar, lembrando outras flotas máis numerosas, a pesca por parellas de barcos, ou, sinxelamente que se fixo o peirao e se deixou morrer a flota.

Os contrastes da vexetación son máis patentes na primavera:

Un entrante que non era senón praia. O resto da casa que din do bispo, hoxe parque. Só medio século atrás, a vista era abondo diferente. Hoxe, as árbores plantada por nenos da gardería xa se fixeron maiores, e os nenos, tamén.

Os muros tamén florecen.

Unha placa nova: Sargadelos e Castelao, dúas historias diferentes sobre a ría. E unha historia de quita e pon de placas aínda recente, se se quere contar.

O peirao de Mirasol, con patrulleira de aduanas ancorada, sen poder saír (como quen diría, 'esa é outra historia'), a nova embarcación de Gondán para a Guardia Civil, a pequena lancha grande para o porto, pois é a do práctico, a que se move para que os barcos entren e saian. O fondo da ría. O parador, con toda a sua historia, evocando de Franco para acó, salmóns incluídos. E a mercadoría para ser embarcada dende os nosos montes, constituíndo parte dun enclave económico.

... Algo así como 'Ribadeo, moito que ver, desfrutar e saber'.

Máis? Son só oitocentos metros e tanto en número de fotos como en comentarios ou ligazóns, podería ter sido moito máis longo.
Algunha ligazón:
Mirasol.
http://ribadeando.blogspot.com.es/2008/05/ribadeo-e-sa-nave-no-porto-de-mirasol.html
http://ribadeando.blogspot.com.es/2009/10/paseando-polo-porto-de-mirasol-sobre.html
http://ribadeo-historia.blogspot.com.es/2008/04/dog-da-primeira-nova-sobre-nave-do.html

Ribadenses destacados: Amando Suárez Couto. Celia Castro

    Comezo a reprodución de biografías do libro 'Ribadenses destacados' coa de Amando Suárez Couto, por Celia Castro.

    Nas sucesivas biografías que vaian aparecendo no blog, poderá haber lixeiras diferencias en relación ó libro, xa que cando poda, aproveitarei directamente o artigo fonte do que aparece no libro, logo con algunha variación sobre todo, de formato e separación dentro do texto, e a ser posible, corrixindo algunha errata previa de tipografía que poda detectar.

AMANDO SUÁREZ COUTO

(Ribadeo 1894- Ribadeo 1981)

O Rapaz das Festas (autorretrato). Amando Suárez Couto.1919. Óleo sobre lenzo. Fotografía de Colección particular.

    Debuxante e pintor, tamén fixo gravado e iustracións publicitarias. Destacou tamén como músico, e escenógrafo. Mecenas en varios campos da cultura e o deporte, foi unha importante figura da arte galeguista de vangarda no primeiro terzo do S. XX.

    Amando Suárez Couto naceu en Ribadeo o 4 de maio de 1894. Foi o maior dos seis fillos do matrimonio formado por Juan e Amadora. Nesta vila relizou os seus primeiros estudos, na escola de Doña Paquita -como lembróu en 1926 o seu amigo Clemente López Pasarón- mostrando xa unha clara inclinación polo debuxo .

    Máis tarde os seus pais decidirían pasar os invernos en Madrid, sendo esto decisivo na súa formación. Alí asistíu ao colexio de los Santos Reyes, de orientación liberal, na liña da Institución libre de Enseñanza, baseada no krausismo.

    Aínda que comezou estudos na Academia militar, axiña deixou esta para seguir a súa verdadeira inclinación, o debuxo e a pintura. Matriculouse na Escola de Artes e Industrias de Madrid seguindo os consellos dos seus pais, que consideraban este centro, de orientación máis práctica, menos tradicional que a Escola de Bellas Artes de San Fernando, anclada nuns principios máis clásicos. Enseguida destacou nos estudos, sendo merecedor da calificación de Premio Extraordinario. Posteriormente asistiría ao obradoiro do pintor burgalés Marceliano Santamaría.

    En Madrid entablóu contacto con importantes debuxantes e ilustradores do momento, como Manuel Bujados, Rafael Penagos ou Federico Ribas, que lle animaron a colaborar con diversas publicacións: La Esfera, Blanco y Negro, Por esos mundos. Tamén ilustróu novelas e contos de Saturnino Calleja, e fixo as súas primeiras incursións no mundo da publicidade, destacando os anuncios que fixo para a firma de perfumería Floralia.

    As súas ilustracións, de trazo áxil e expresivo, cheas de imaxinación e dinamismo, influenciadas pola estética do momento, fálannos xa do magnífico debuxante que sería durante toda a súa vida.

    Durante o verán trasládabase coa súa familia a Ribadeo, participando na vida local e tomando parte en diversas actividades. En 1913 fundou con outros amigos ( Bustelo, Cuervo…) o Club Deportivo Ribadense, xerme do futuro Ribadeo F.C., celebrándose o 17 de agosto de ese ano o primeiro partido, contra o equipo de Luarca, xogando él mesmo no equipo ribadense.

    Nesta vila tamén formóu parte de rondallas -xunto con outros xóvenes da vila como Antonio Rodríguez Darriba ou Emilio Vior- tocando o violín. A música foi sempre unha das súas grandes aficións, compartida polos seus irmáns.

    En 1919 os seus amigos Manuel Bujados e Evaristo Correa Calderón convénceno para que envíe obra á Mostra de Arte Galega que se ía a celebrar en Buenos Aires, e na que participaba tamén Federico Ribas. Accedeu, aínda que sempre foi reacio a expoñer e participar en mostras artísticas, por non estar dacordo cas liñas que rexían estas.

    En 1921 viaxa por Europa, permanecendo seis meses en París. Á súa volta, en Madrid, onde leva unha activa vida cultural, de relacións artísticas e tertulias, decídese a mostrar a súa obra. En 1923 expón no Ateneo e en 1925 no Centro de Galicia de Madrid, e participa en mostras colectivas como a Terceira Exposición de Arte Galego na Coruña en 1923, e a do Ano Santo de 1926 en Compostela, entre outras, e nas Galerías Layetanas de Barcelona.

    A súa arte, imaxinativa nos debuxos e caricaturas, e costumista, de raíz profundamente galega na pintura, reflicte a paisaxe da súa terra ribadense, o mar, o campo (A Pelexa, Xente de mar, O Crego, A Fogueira, A Renda) e a vida cotiá das súas xentes, cunha estética sinxela e dinámica, na liña dos renovadores, de Souto e de Castelao, con quen tiña trato e quen o consideraba millor pintor que el mesmo. Evaristo Correa Calderón publicóu en 1925 El Arte Racial de Suárez Couto, con 16 reproduccións de cadros e debuxos no que fai unha semblanza do pintor, considerando que é o que mellor plasma a alma galega.

O Crego. Amando Suárez Couto. Óleo sobre lenzo. 88x118cm. Anterior a 1924. Concello de Ribadeo. Fotografía da autora.

    En 1924 fundouse en Lugo, por iniciativa do mesmo Evaristo Correa Calderón, o debuxante Álvaro Cebreiro e Jesús Bal y Gay, a revista Ronsel, na que se recollerían as principáis tendenzas de vangarda, artísticas e literarias, europeas. A súa vida editorial foi curta, só saíron seis números, pero neles colaboraron as figuras máis relevantes das letras e a arte galega: Camilo Díaz Baliño, Castelao, Álvaro Cebreiro, Carlos Sobrino, etc. No exemplar nº4, Suárez Couto publicóu a súa coñecida plumilla O mariñán do Eo.

    Tamén colaboróu coa revista Céltiga, editada en Buenos Aires, e co Almanaque Gallego de 1927

    Eran tempos de intensa actividade para o artista, ás exposicións e publicacións en revistas súmanse as actividades de filantropía e colaboración social desenvolvidas principalmente en Ribadeo có seu irmán Carlos e outros amigos con inquedanzas. En 1923 creóu nesta vila o coro Cantigas da Mariña, preocupándose do repertorio musical, e deseñando os traxes e decorados da presentación, no que colaboróu o seu amigo Camilo Díaz Valiño. Esta agrupación musical dirixida por el mesmo, na que tocaba tamén a gaita, foi presentada oficialmente o día 2 de setembro de 1924, no Teatro de Ribadeo, co gallo da inauguración das festas patronais, aínda que a súa presentación fora programada para un ano antes. Dita agrupación musical obtivo grandes éxitos, desfacéndose en 1929, e volvendo a xurdir da man de Claudio Pérez Prieto (Claudín de Doña Eudoxia), en 1933, sendo dirixida esta vez por Leonardo Fernández Reinante.

    Tamén nestes anos tomóu parte na creación da Cabalgata de Reis, xunto con outros ribadenses como Gregorio Sanz ou Santiago Heydeck, co propósito fundamental de que os nenos con menos recursos recibiran agasallos. Suárez Couto foi o encargado de deseñar o vestiario e o atrezzo de dito evento.

    En 1927 creou, con Gregorio Sanz, Cisneros, Ponceliz e outros, co asesoramento de Camilo Barcia Trelles, a Biblioteca Popular Circulante, que cumpriría unha importante función, achegando a lectura a moitos fogares. En 1929 viaxou de novo a París, donde permaneceu un tempo, expoñendo nas Galerías Bernheim-Jeune con notable éxito. Alí tomou contacto coas vangardas artísticas, sobre todo co cubismo e surrealismo, que lle influirán na súa obra posterior.

    Fixo cadros moi interesantes, como Xogadores de xadrez, Nena da guitarra, Caseta de Tiro ou O Mineiro, que, eloxiados pola crítica francesa, non tiveron sen embargo éxito en España. En 1931 espuxo estes e outros cadros no Lyceum Club Femenino de Madrid, con reseñas negativas de parte da crítica máis conservadora, o que lle causóu un fondo desánimo facéndolle rachar varios cadros e deixar a pintura por un tempo.

    Magnífico dibuxante de áxil trazo e grande imaxinación -pese a opinión de algunhos, pola súa inspiración na realidade- fixo tamén incursións no mundo do gravado. No primeiro terzo do S. XX o gravado en metal, e sobre todo a xilografía foron técnicas moi empregadas polos artistas.

    En 1931, fixo as xilografías, en madeira de buxo, para o libro Ribadeo Antiguo escrito polo ribadense Francisco Lanza. O libro imprimíuse en Madrid na imprenta Mercurio, propiedade de Carlos Suárez Couto, e foi publicado polos dous irmáns de forma altruista. O autor, Francisco Lanza, emigraría á Arxentina ese mismo ano.

    Ribadeo Antiguo é unha breve pero rigorosa historia de Ribadeo. Para as ilustracións, que encabezan cada capítulo, e os incipit Amando levou a cabo un gran traballo de documentación, relacionando estas co texto, segundo a época a tratar.

    Nestes anos montóu co seu irmán Luis unha granxa de polos na localidade madrileña de Vicálvaro. Alí trabou amizade co doutor Julio Camino Galicia -irmán do poeta Luis Felipe e eminente psiquiatra- e coa súa familia. Esta relación estreitaríase co seu casamento, en 1936, coa filla maior do doutor, Margarita. Ese mesmo ano desencadearíase a Guerra Civil truncando a súa vida e a súa carreira. Durante a contenda a súa granxa surteu de víveres a capital, o que fixo que fora pechada ao trunfar o franquismo. Con todo residíu alí ata 1945, producindo para consumo propio. A partir de 1945 volvéu á Madrid e retomóu a súa carreira como pintor.

    Eran tempos difíciles e mantense económicamente dando clases de pintura e traballando no departamento de publicidade da productora Metro Goldwin Mayer, para a que fará os carteis publicitarios das películas. Comparte obradoiro co gravador Manuel Prieto Nespereira e comeza de novo a pintar e expoñer. En 1944 mostra a súa obra na sala Marabini de Madrid, en 1945 no Instituto Británico da mesma cidade e na sala Fortuni de Reus. Ademais, contrariamente o seu costume, ese mesmo ano envía varias obras á Exposición Nacional de Bellas Artes: Dous cadros, Retrato de un músico, e Paisaje de la Mariña, e dous debuxos a plumiña: El médico y la muerte, e, Job.

As tentacións de Xob. Amando Suárez Couto. Tinta sobre papel. 27x20cm. Colección particular. Fotografía tomada pola autora de copia do orixinal.

    Tamén en 1945 participou na mostra de Arte Taurina de Zaragoza, e, en 1946 espuxo de forma individual na sala Macarrón de Madrid.

    No campo da escenografía teatral (como tiña feito anteriormente e faría con posterioridade) realizóu decorados e deseño de traxes e atrezzo para unha obra baseada nos relatos de Calila e Dimna.

    Os retratos de Margarita Camino e de Matilde García de Paredes (1947) amosan elegancia e sensibilidade, poñendo de relevo á delicadeza das modelos e conectando coa estética do momento.

    Con todo, non satisfeito da súa vida en Madrid, en 1951 regresóu coa súa dona definitivamente a Ribadeo, onde seguiría pintando e levando unha existencia plácida ata 1953 en que falecéu Margarita, sumindóo nunha profunda melancolía da que saíu axudado polos seus parentes e amigos. Comezou a dar clases de debuxo no Instituto de Ribadeo e na Academia Santo Tomás de Aquino, retomóu a pintura e implicóuse en actividades culturáis e de mecenado, actividades que influirían positivamente no seu ánimo.

    Desta época son unha serie de cadros de paisaxes e escenas ribadenses. A miúdo repite temas tratados anteriormente, feito común nalgúns pintores. A súa pintura amósanos un Ribadeo sereno, case bucólico, un transcorrer da vida plácido. Son cadros con gran encanto, con cores ledas sen apenas sombras. Algús críticos din que as tonalidades claras e brillantes poden ser reminiscencia do seu traballo na Metro Golwin Mayer, pero tamén pode ser a entrada nunha etapa serena e contemplativa, na que o entorno máis próximo lle serve de inspiración. A Ría e o monte, as festas, os mariñeiros, as xentes sinxelas que transitan e habitan esas rúas, son plasmados co agarimo e simpatía dun espectador benévolo. Ás veces non se atén completamente á realidade, senon que a transforma, engadindo á paisaxe elementos novos, compoñendo ao seu gusto os escenarios, para crear un marco máis propicio. O seu debuxo segue a ser tan expresivo e dinámico coma sempre, e estas características acompañaríano ata o fin da súa vida.

    Tarde apacible, Paisaxe de ría, A Fogueira (tema que xa representara antes de 1924), Porto de Ribadeo, Os Vellos do Asilo, son algúns dos lenzos máis representativos.

A Fogueira. Amando Suárez Couto. Óleo sobre lenzo. 1956. Colección particular. Fotografía da autora.

    En 1954 xunto con Carlos Álvarez e Fernández-Cid orgaizóu a Coral Polifónica Ribadense que se presentaría oficialmente nesta vila o 20 de xullo 1955.

    En 1957, inauguróuse oficialmente a Biblioteca pública El Viejo Pancho, tomando Amando parte activa e desinteresada na empresa, como fixera anteriormente coa Biblioteca Popular Circulante. Neste caso ademáis de supervisar a orgaización, deseñou os espazos e o mobiliario e pintou in situ o enorme retrato sobre táboa (320x220cm) de El Viejo Pancho, José María Alonso y Trelles Jarén, ribadense afincado no Uruguai, onde foi gloria nacional e señeira figura das letras. Representa ao personaxe como un home de mediana idade, vestido de gaucho, na chaira uruguaia. Para a caracterización fixo un intenso estudo da vestimenta e ornamentos do gaucho.

El Viejo Pancho. Suárez Couto. Óleo sobre táboa. 320x220cm.1957. Concello de Ribadeo Fotografía da autora.

    Cara a 1958, xunto co seu irmán Carlos, creou o grupo de gaiteiras Saudade, coñecido posteriormente como Meniñas da Saudade, que se presentaria en 1960, e disolveríase en decembro de 1965 a causa da dispersión das rapazas que o formaban. O instrutor e director musical do mesmo foi o gaiteiro Primitivo Díaz. O grupo alcanzóu un gran éxito, sendo a primeira banda de gaitas formada exclusivamente por mulleres. Nun principio este grupo estivo formado por sete rapazas, pero máis tarde chegaron a ser catorce. As pezas do repertorio foron seleccionadas pola súa irmá Amadora, excelente pianista, que compuxo tamén varias pezas. O vestiario estaba inspirado nos traxes galegos dos Ss XVIII e XIX, e esixiu unha rigorosa documentación -fundamentalmente inspiráronse no arquivo da Real Academia Galega e nos cadros do pintor Dionisio Fierros- sendo confeccionados pola súa sobriña Matilde García de Paredes.

    Todo elo, instrumentos e vestiario foi subvencionado polos irmáns Suárez Couto sen apenas axudas.

    O seguinte paso foi crear, en xullo de 1962, a sociedade Amigos da Gaita Galega, para potenciar o folklore galego e a Xira de Santa Cruz. Decidiron levantar un monumento ao Gaiteiro Galego no monte de Santa Cruz, donde se celebrou sempre esta romaría (que Amando documentou ao longo da súa vida en cadros e debuxos). Fixéronlle o encargo ao escultor ourensán Antonio Failde. Con todo, as axudas recibidas non foron suficientes, tendo que subvencionar eles mesmos gran parte da contía. Con tal fin Amando vendéulle ao Museo Provincial de Lugo o seu cadro As Gaiteiras da Saudade, pintado en 1963.

    A partir destes anos, e ata o seu falecemento, continuou pintando -segundo as súas propias palabras: “Con máis ilusión que nunca”- e impartindo clases de debuxo en Ribadeo. Pintou paisaxes e cadros de temática costumista, facendo algunha incursión noutros xéneros, como na pintura relixiosa. San Francisco e o Lobo (1967) do que fixo varias réplicas, é unha obra na que parte de esquemas clásicos e presenta a figura do santo dun xeito innovador e achegado, chea de humanidade. Ubica as figuras nunha paisaxe nevada baixo un ceo tempestuoso e vibrante. Faleceu en Ribadeo o 14 de outubro de 1981 aos 87 anos.

    Bibliografía:

    - Castro Fernández, C. “Dos Pintores del Eo: Amando Suárez Couto y Benito Prieto Cosén”. En torno al Bimilenario del Eo (Coord J.M Gómez Tabanera). (2002) Foro Cultural del Noroeste. Oviedo. Pp 611-618.

    - Correa Calderón, E. El Arte Racial de Suárez Couto. (1925). Ed Ronsel. Lugo.

    - Pérez Rodríguez, M.A. “Amando Suárez Couto” Artistas Gallegos - Pintores - Regionalismo III. (1999). Nova Galicia Edicions-Vigo.Pp 18-55

Celia Castro