Mirando xa a Xira en Ribadeo

     A Xira está próxima no tempo. En liña semellante a anos anteriores, o alcalde remata de difundir un bando animando ó desfrute en (e e) bo comportamento, bando que deixo en baixo (non goi difundido como nota de prensa, ao menos polo momento, senón na sede electrónica do concello). Mentres, as obras en Santa Cruz non están rematadas, e a casa da ría e telescopio seguen a ser accesibles e en estado desastroso. Un toque antes da Xira non virá mal.

Amando Suárez Couto, un renovador da imaxe. Celia Castro

    Adxunto un novo artigo de Celia Castro sobre Amando Suárez Couto, publicado na última revista de Croa. É accesible na ligazón anterior, e queda aquí en varios formatos.

    Texto web:

Amando Suárez Couto: un renouvador da imaxe

Celia Castro

1.Introdución:

No primeiro terzo do S. XX, houbo unha renouvación artística en Europa, que se estendéu tamén a España.

En Galicia concretamente unha xeneración de xoves artistas sería protagonista desto, en colaboración con movementos literarios. Revistas culturáis en España e América serían canles polos que a cultura e as novas ideias se transmitirían e propagarían. Fundaríanse sociedadades e asociacións culturáis, e os Centros Galegos sería auténticas arterias que aglutinarían aos artistas, e serían tamén lugares de acollida para eles e as súas familias nos momentos críticos. Castelao, Souto, Maside, Castro Gil, Camilo Díaz Baliño, Álvaro Cebreiro, Carlos Sobrino, e Amando Suárez Couto serán algúnhos dos nomes máis destacados.

Moitos deles pertencían ou estaban relacionados co Partido Galeguista, fundado en 1931 por Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, dentro do cal había varias tendenzas, e eran fundadores ou cofundadores de revistas culturáis de vangarda, como Ronsel ou Céltiga ( editada en Bos Aires).

En contacto cos novos movementos artísticos europeos- especialmente en Alemania e Francia- moitos dos nosos artistas, algunhos deles residentes na capital de España, farán obras de gran calidade, que mostrarán a influencia destas vangardas.

No terreo da ilustración e o gravado isto é specialmente relevante, e nel destaca, xunto con Castelao, a figura do pintor ribadense Amando Suárez Couto, considerado pola crítica contemporánea un dos millores debuxantes europeos.

2.Amando Suárez Couto. A súa traxectoria. 

Lám. 1: Retrato de Suárez Couto. M. Fons. Debuxo a lápiz. Do libro El Arte Racial de Suárez Couto. Ed Ronsel. Lugo. 1925.

Amando Suárez Couto nacéu en Ribadeo o 4 de maio de 1894. Foi o maior dos seis fillos do matrimonio formado por Juan e Amadora. Nesta vila relizóu os seus primeiros estudos mostrando xa unha clara inclinación polo debuxo . Máis tarde os seus páis decidirían pasar os invernos en Madrid, sendo esto decisivo na súa formación. Alí asistíu ao colexio de los Santos Reyes, de orientación liberal, na liña da Institución libre de Enseñanza , baseada no krausismo. Matriculóuse na Escola de Artes e Industrias de Madrid, seguindo os consellos dos seus pais, que consideraban este centro, de orientación máis práctica, menos tradicional que a Escola de Bellas Artes de San Fernando, anclada nunhos principios máis clásicos. Alí tamén asistíu ao obradoiro do pintor Marceliano Santamaría.

Axina tomóu contacto cos importantes debuxantes e ilustradores do momento, como Manuel Bujados, Rafael Penagos ou Federico Ribas, que lle animaron a colaborar con diversas publicacións: La Esfera, Blanco y Negro, Por esos mundos, para as que faría debuxos. Tamén ilustróu novelas e contos de Saturnino Calleja, e fixo as suas primeiras incursións no mundo da publicidade, destacando os anuncios para a firma de perfumería Floralia.

É o seu un debuxo seguro, de trazo áxil e expresivo, de gran imaxinación e dinamismo, influenciado pola estética do momento, Modernismo, Art Decó….

Durante o verán trasládabase coa súa familia a Ribadeo, participando na vida local e tomando parte en diversas actividades. En 1913 fundóu con outros amigos ( Bustelo, Cuervo…) o Club Deportivo Ribadense, xermen do futuro Ribadeo F.C .Tamén desenrolaría unha importante faceta musical- que mantería ao longo de toda a súa vida- formando parte de rondallas nas que solía tocar o violín.

En 1921-ano no que fai varias ilustracións para o tomo de El naviero Más: Los Signos- no que tamen colabora ca portada Gregorio Vicente- emprendéu o seu primeiro viaxe a París- mais tarde (1924) faría outro- que lle servíu para tomar contacto coas vangardas artísticas europeas que confluían na capital de Francia, e tamén para enriquecer a súa obra, e decirse a mostrala ao público. Así, espuxo na capital de España, no Ateneo-1923- e no Centro de Galicia, participando tamén en mostras colectivas como a Terceira Exposición de Arte Galega (A Coruña -1923) e a do Ano Santo de 1926 (Santiago de Compostela) entre outras, e nas Galerías Layetanas de Barcelona.

Con todo, aínda que a súa arte é poderosamente imaxinativa, donde se ve un espirito máis xenuino é nos debuxos e cadros de tema galego que fai nesta época, e que seguirá facendo ao longo da súa vida.Trata temas populares da vida cotiá, paisaxes típicos, tipos do país, na liña de Castelao, de quen era amigo, esto e o seu contacto co galeguismo, fai que sexa considerado dentro dos Renovadores da arte galega, tendenza que agrupaba a unha serie de artistas ( Carlos Maside, Arturo Souto, Manuel Colmeiro, Alfonso.D. R, Castelao, Camilo Díaz Baliño…), que se baseaban nun forte sentimento de galeguidade, nutríndose tamén da arte de vangarda.

En 1925 Evaristo Correa Calderón publicóu en Lugo, na editorial Ronsel, El Arte Racial de Suárez Couto, con 16 reproduccións de cadros ao óleo e debuxos, no que fai unha semblanza do pintor, considerando que é o artista que millor plasma a alma galega. Entre as imaxes do libro está O mariñán do Eo, debuxo a plumiña que foi publicado por primeira vez en 1924, no número 4 da revista Ronsel. Nel representa a un xove mariñeiro de Ribadeo, na mariña lucense. Con poucos trazos consegue caracterizar ao personaxe, ao que representa con unha expresión concentrada, e a mirada perdida, ollando ao lonxe. Ao fondo a ría, na que se ve ao lonxe un chalano de vela latina.

Esta sintetización, sinxeleza de liñas e captación da fisonomía e carácter do personaxe será unha característica da súa obra durante toda a súa vida.

En 1927 colaboróu coa revista Céltiga, editada en Bos Aires, e co Almanaque Gallego dese mesmo ano⁽¹⁾,que reproduxo o seu óleo El cura de aldea- O crego-.

Lám. 2: O mariñán do Eo. Suárez Couto. Debuxo a plumiña. Revista Ronsel.Nº 4.p. 35.

Nestes tempos, o artista desenrolaba unha grande actividade, ás exposicións e publicacións en revistas súmanse as actividades de filantropía e colaboración social desenvolvidas principalmente en Ribadeo có seu irmán Carlos e outros amigos con inquedanzas: o coro Cantigas da Mariña, onde él mesmo tocaba a gaita, e deseñóu os traxes e os decorados axudado polo seu amigo Camilo Díaz Baliño; A Cabalgata de Reis, xunto con outros ribadenses como Gregorio Sanz ou Santiago Heydeck, co propósito fundamental de que os nenos con menos recursos recibiran agasallos. Suárez Couto colaboróu no deseño do vestiario e o atrezzo. En 1927 creóu, con Gregorio Sanz, Cisneros, Ponceliz, e outros, co asesoramento de Camilo Barcia Trelles, a Biblioteca Popular Circulante de Ribadeo- como moitas outras que se estaban a crear en España- para achegar así a lectura a todos os públicos.

Con Camilo Díaz Baliño compartiría en 1929 o encargo da Deputación de Lugo de facer uns cartéis para publicitar lugares da provincia. Suárez Couto fai o de Mondoñedo, mostrando unha vez máis as grandes dotes que tiña para a o debuxo, o deseño e a publicidade.

Lám.3: Cartel de Mondoñedo. Suárez-Couto .Tempera sobre cartón.1929.125,7x99,2cm.Museo Provincial de Lugo.

Trata o tema unha vista da estrada que conduce a Mondoñedo, que se ve ao fondo, facendo un acotamento do espazo, cun encadre case fotográfico tomado desde un punto de vista alto, centra así a ollada do espectador na estrada e no arbre que se ve no primeiro termo. A cor, con poucas sombras, feitas istas con pequenos trazos paralelos, está na liña dos modernos cartéis publicitarios, e tamén o tratamento da paisaxe con poucos elementos representativos. Mostra así Suárez Couto a súa habilidade para o deseño, habilidade que tendrá ocasión de mostrar ao longo da súa traxectoria.

En 1929 viaxóu de novo a París, tomando contacto coas vangardas artísticas. De alí viría contaxiado do que se estaba a facer na capital do Sena polos artistas de todo o mundo. Cubismo, surrealismo, expresionismo, influien na súa obra dando por resultado unha serie de cadros que exporá á súa volta en Madrid ( Xogadores de xadrez;Nena da guitarra; Caseta de Tiro;Mineiro), e sen embargo non gustan ao público madrileño, posiblemente por non ser comprendidos. Quizáis por isto abandona por un tempo a pintura, achegándose ao gravado. Entre as novas tendenzas da ilustración o gravado tiña un papel preferente, e dentro deste, a xilografía. Esto sucedía en todo o territorio nacional, e especialmente en Galicia. Era unha forma de achegamento a tempos pasados, e, os trazos ríxidos e claros na superficie da madeira eran moi propios para as imaxes dos libros. Así, en 1931, fixo as xilografías, en madeira de buxo, para o libro Ribadeo Antiguo escrito polo ribadense Francisco Lanza ( que emigraría ,a Arxentina ese mesmo ano) , e editado en Madrid coa axuda do seu irmán Carlos. Foi un proxecto financiado polos dous irmáns desinteresadamente. Dito libro é unha breve e documentada historia de Ribadeo, para a cal Amando fixo un gran traballo de búsqueda e investigación , relacionando cada ilustración co pasaxe histórico correspondente. Nos gravados que encabezan cada capítulo( 29), e os incipit ( iniciáis de comenzo de páxina), ilustracións do interior, e portada, o artista fai unhas imaxes claras, de liña rotunda, con sombreados feitos a base de pequenos trazos paralelos, e tendendo á bidimensionalidade, seguindo as liñas das xilografías medieváis.

Lám. 4: Ilustracións do libro Ribadeo Antigo. A.Suárez Couto Xilografía. Libro impreso en Madrid en 1931.

Nesta época montóu co seu irmán Luis unha granxa de polos na localidade madrileña de Vicálvaro, donde coñecéu ao doutor Julio Camino Galicia- irmán do poeta Luis Felipe e eminente psiquiatra-e á súa familia.E 1936 casóu con Margarita, filla maior do doutor. A Guerra Civil truncaría a súa vida e a súa carreira. Durante a contenda a súa granxa surteu de víveres a capital, polo que foi pechada tras gañar o bando franquista. Con todo mantivo aberta a fábrica ata 1945, producindo para consumo propio. En 1945 voltaría a Madrid, onde as condicións de vida eran difíciles, por iso tivo que sobrevivir dando clases particulares e facendo pequenos traballos artísticos. Traballaría no departamento publicitario da Metro Goldwin Mayer, facendo os cartéis publicitarios das súas películas, tarefa na que é encaixaba moi ben pola súa formación artística. O seu dominio da liña e a pureza da cor,intenso e sin apenas claroscuro, influirá na súa obra posterior, dándolle a ista un toque de modernidade. Esta actividade e a amizade co gravador galego Manuel Prieto Nespereira- con que compartía estudo- animóuno de novo a pintar e expoñer a súa obra. Así en 1945 exporía no Instituto Británico de Madrid e na sala Fortuni de Reus, participando tamén na mostra de Arte Taurina de Zaragoza Tamén ese mesmo ano enviou varias obras á Exposición Nacional de Bellas Artes: Dous cadros, Retrato de un músico, e Paisaje de la Mariña, e dous debuxos a plumiña: El médico y la muerte, e, Job.

Lám. 5: As tentacións de Xob. Amando Suárez Couto. Tinta sobre papel. 27x20cm. Colección particular. Fotografía tomada pola autora de copia do orixinal.

As tentacións de Xob é unha das plumiñas que realizóu entre 1920 e 1930. Esta técnica facilita a lixeireza do trazo que en Suárez Couto xa é por sí moi dinámico. É unha obra perta do simbolismo e chea de imaxinación, a sobrecarga de elementos e o horror vacui que presenta non lle restan encanto nin a fan escura. O corpo de Xob traza unha diagonal, que se contrapón coa que describe a figura do demo. Este, cun sorriso malévolo quitalle dramatismo á escea dándolle un sentido máis anecdótico. Veremos moitas veces na súa obra un detalle humorístico que atrae a atención do espectador dándolle vida á composición. O exacerbado detallismo e o emprego do claroscuro para resaltar os elementos máis relevantes fan desta plumiña un dos seus traballo máis representativos.

Esta estancia en Madrid sería para él especialmente fructífera, espoñendo en 1946 de forma individual na sala Macarrón de dita cidade, e facendo diversas actividades artísticas, entre elas traballos no campo da escenografía teatral. Destacan os decorados e deseño de traxes e atrezzo para unha obra baseada nos relatos de Calila e Dimna.

O seu gusto pola ilustración e o cartelismo reflictaranse tamén nos seus cadros ao óleo, nos que nunca se desprenderá deses contornos puros e esas formas gráciles tan de moda los anos trinta.

O retrato da sua dona Margarita Camino, unha obra chea de suavidade e delicadeza recordanos as modelos femininas de Penagos ou as mulleres estilizadas dos cartóns para tapices de Francisco de Goya.

Lám. 6: Margarita Camino. A. Suárez Couto. Óleo sobre lenzo. Colección particular.

É un retrato de unha gran elegancia, na liña dos pintores ingleses. O formato de tres cuartos suliña a esbeltez da modelo á que destaca sobre un fondo neutro, indefinido, coa ollada ensoñadora, perdida, nun punto que trascende ao cadro. O cromatismo, casi uniforme dalle unicidad e gracia ao conxunto.

En 1951 regresóu coa súa dona a Ribadeo, donde seguiu pintando e colaborando na vida cultural da vida, ata 1953 en que o falecimento de Margarita desencadeóulle unha profunda tristeza da que conseguíu repoñerse grazas a axuda dos seus parentes e amigos. Para animarse e sosterse económicamente comezóu a dar clases de debuxo no Instituto de Ribadeo e na Academia Santo Tomás de Aquino e volveu a pintar e a participar nas diversas actividades culturáis e de mecenácego, para él tan importantes.

Desta época son unha serie de cadros de paisaxes e escenas ribadenses. A miúdo repite temas tratados anteriormente, engadíndolles algún detalle novo, ou variando algo a composición. Amósanos un Ribadeo sereno, case bucólico, no que parece que a vida se detivo. Son cadros cheos de lirismo e sentimento, intemporáis, pero que tamén amosan a un artista de ollada sagaz e analítica. O tratamento da cor,intensa, brillante e as máis das veces uniforme pode ser reminiscencia do seu traballo na Metro Golwin Mayer, pero tamén pode ser a entrada nunha etapa serena e contemplativa, na que o entorno máis próximo lle serve de inspiración.

Pinta o que lle rodea, o entorno natural que ten perto, a ría, o mar, as rúas e a xente que transita por elas, mariñeiros, labregos, xente do pobo á que plasma con simpatía. Ás veces toma diferentes elementos da paisaxe, e combínaos á súa maneira, creando escearios que aínda que inspirados na realidade con responden exactamente a un lugar concreto.

Nestes anos participará en diversas actividades filantrópicas ribadenses:

En 1954 xunto con Carlos Álvarez e Fernández-Cid orgaizóu a Coral Polifónica Ribadense que se presentaría oficialmente nesta vila o 20 de xullo 1955. Participóu na creación da Biblioteca pública El Viejo Pancho, que se inauguróu oficialmente en 1957 e tamén deseñóu os espazos, o mobiliario, e pintóu in situ sobre táboa o enorme retrato do personaxe que lle da nome: El Viejo Pancho( D. José María Alonso y Trelles Jarén), ribadense de nacemento e groria nacional das letras en Uruguay.

Xunto co seu irmán Carlos, cara a 1958 creóu o grupo de gaiteiras Saudade, coñecido posteriormente como Meniñas da Saudade, que se presentaria en 1960, e que acadaría grandes éxitos nacionáis e internacionáis, ata a súa disolución en 1965. Á súa irmá Amadora seleccionóu ás pezas a interpretar, e compuxo ela mesma varias. Os traxes das intérpretes- moitos deles inspirados nos representados nas obras do pintor Dionisio Fierros- foron deseñados e confeccionados pola mesma Amadora e a súa sobriña Matilde García de Paredes. Todo elo, ademáis dos instrumentos musicáis, foi subvencionado polos irmáns Suárez Couto case íntegramente.

Tamén co seu irmán Carlos, e outros amigos creóu en 1962 a socidedade Amigos da Gaita Galega, para potenciar o folklore galego e a romeiría tradicional ao cercano monte de Santa Cruz. Neste monte decidiron levantar un monumento Ao Gaiteiro Galego, que lle encargaron ao escultor ourensán Antón Failde. Ata hoxe seguese a celebrar en agosto a romeiría de Santa Cruz (Xira) , na que se dan cita grupos folklóricos chegados de diversos lugares de Galicia.

Amando Suárez Couto falecéu en Ribadeo o 14 de outubro de 1981. Ata uns anos antes da súa morte seguiu pintando e debuxando con entusiasmo, deixando tras de sí un legado artístico e filantrópico que permanece, trascendendo no tempo.

3. Conclusión.

Con ese artigo quero render homenaxe ao artista Amando Suárez Couto, a quen tiven a honra de coñecer e de ter como profesor na Academia Santo Tomás de Aquino, de Ribadeo. Os seus dedos eran máxicos. Aínda que naquel tempo xa era un home de idade, baixo o seu lápiz xurdían toda serie de obxetos, paisaxes e figuras humanas cunha facilidade pasmosa. O seu trato cordial e a súa humildade fixeron del un dos nosos profesores máis queridos.

O tempo, que pon a cada un no seu lugar, fixo que nos fóramos enterando do seu papel na arte e na cultura galega. O primeiro terzo do S.XX, ata a Guerra Civil, foi un período de asimilación polos nosos artistas das correntes de vangarda trunfantes en Europa. Ademáis en campos nos que o debuxo e fundamental, como é o gravado e a ilustración, asistéuse a un auxe e a unha renouvación de formas como non voltaríamos a ver en España ata os anos 50. É importante coñecer o papel que xogaron estos autores na difusión e transformación da estética, que foi un punto de partida para as xeneracións posteriores. Ademáis a súa cercanía á terra, o seu amor polo cotián e polo entorno, foi, coa obra dos nosos literatos moi influinte na difusión e o coñecemento de Galicia.

4.Bibliografía:

- CASTRO FERNÁNDEZ, Celia.“Dos Pintores del Eo: Amando Suárez Couto y Benito Prieto Cosén”. En torno al Bimilenario del Eo (Coord J.MGómez Tabanera).( 2002) Foro Cultural del Noroeste. Oviedo.p.p. 611-618.

-CORREA CALDERÓN, Evaristo. El Arte Racial de Suárez Couto.(1925). Ed Ronsel. Lugo.

-PÉREZ RODRÍGUEZ, Mª.Antonia. “Amando Suárez Couto”Artistas Gallegos-Pintores- Regionalismo III. (1999). Nova Galicia Edicions-Vigo.p.p. 18-55.

1 Almanaque Galego foi unha publicación anual editada en Bos Aires entre 1898 e 1927. Maiormente o seu contido trataba sobre a cultura e a vida galegas. Os textos ían indistintamente en galego e castelán. As súas fotografías e ilustracións son obra maiormente de artistas galegos. Fernando álvarez de Sotomayor, Modesto Brocos, e Dionisio Fierros son algúns dos aristas cuxa obra aparece reproducida nas súas páxinas.^↩

En pdf:

 

    jpg:

AS MILICIANAS DE RIBADEO. Pancho Campos Dorado

Mural sobre as asasinadas 13 Rosas en Gandía. Foto de Francesc Fort para Commons.Wikimedia.org con lic. CC BY SA 4.0

AS MILICIANAS DE RIBADEO

Pancho Campos Dorado

As Milicianas foron aquelas mulleres que apoiaron e pelexaron no bando da democrática II República Española contra os golpistas franquistas. Foron mulleres desprezadas e moitas delas represaliadas polo xenocidio fascista tanto durante a Guerra Civil que comeza o 18 de xullo do 1936 como despois de declarado o final da guerra aquel sábado 1 de abril de 1939.

Aquel xenocidio da posguerra, nunca o poderán esquecer os familiares que sufriron as perdas de seres queridos, e que os nosos maiores nos contaron para que non permitamos que aquela masacre sexa repetida daquela maneira tan cruel, inhumana, brutal e desprezable.

Creo que durante a guerra o dano que se lle fai o inimigo que loita contra de ti, sempre é cruel e bárbaro, pero o bando que o infrinxe chámalle “patriotismo”. O peor da Guerra Civil Española non estivo na fronte, nas trincheiras, non, o peor da Guerra Civil foron as felonías da retagarda, denuncias feitas por veciños contra veciños. Eu estiven navegando con iugoslavos, e un electricista croata contábame barbaridades que ocorrían durante a súa guerra (1991-2001) e o peor non eran as accións de combate no fronte, senón as barbaridades cometidas na retagarda entre veciños de porta con porta.

O réxime fascista de Franco denigraba todo canto podía a imaxe da muller miliciana, tanto das que participaban na guerra empuñando un fusil, como das que estaban na retagarda axudando en mil tarefas humanitarias. A imaxe da muller para fascistas e falanxistas era unha exaltación da submisión, aquela idea de submisión que proviña dos exércitos ancestrais, o papel da muller tiña que ser simplemente “o repouso do guerreiro”. Cousa que nunca foi propiamente certa naqueles exércitos, pois aqueles guerreiros pelexaban de sol a sol durante días ou meses, e a muller era a compañeira do guerreiro, a que o coidaba entre os intervalos da guerra, a que o curaba das feridas, e a que o compracía tamén, pois eles amaban e querían ser amados para despexar a mente e poder seguir pelexando ao día seguinte.

Pero na Guerra Civil o desprezo fascista cara ás mulleres milicianas era obvio, había que atemorizar aos “roxos” con castigos exemplares cara as súas mulleres, humillar ás mulleres era humillar máis aos homes, aos fillos e a toda a familia. A brutalidade e a crueldade máxima era exercida tal cal o fixeran no seu día con “bruxas e meigas” o fato de cans inquisitoriais dos Torquemadas.

Menos mal que aquí en Ribadeo non as queimaban nunha estaca chantada no chan á saída do pobo para que non atufaran có cheiro que desprendían as fogueiras á poboación da vila amurallada. Quizais aquela estaca estivera chantada nalgún tempo entre a capela da Virxe od Camiño e a capela de San Lázaro, por aquelo de deixar unha esmola nos cepillos das ánimas do Purgatorio, lugar do infra-mundo hoxe en día abolido por un decreto do Papa Benedicto XVI. O que hai que ver e oír agora de vello!!, cando eu xa non cría en nada desde que tiña 13 anos, despois de ler “O Xudeu Errante” de Eugenio Sue, agora danme a razón de que non son de crer tantas paparruchadas.

Aquí en Ribadeo non houbo nunca fronte de guerra, pero había “roxos” que foron represaliados, fusilados e paseados por pseudo-tropas franquistas armadas que obraban con total impunidade. E por suposto, había milicianas de retagarda, mulleres “roxas” que non calaban os seus principios republicanos e democráticos nin debaixo da auga. Foron apresadas e levadas á cadea onde lles practicaban un “hábil interrogatorio” entre gritos espantosos e labazadas sen cuartel durante horas ou días, e logo remataba a crueldade no Pazo de Ibañez cun trasquilado brutal do pelo ao cero, para burlarse das “pelonas”, procurando facer o maior escarnio posible e se algún tixeirazo levantaba sanque no coiro, mellor que mellor.

As paredes da hoxe Casa do Concello poderían testemuñar as historias daquelas atrocidades que nos contaron os nosos maiores, daquelas torturas e palizas que inflixían “os patriotas” vencedores, despois dun discurso grandilocuente, ampuloso e afectado para xustificar un fallo de “culpable” decidido de antemán. Veciños crueis e sádicos, asasinos tamén si se terciaba o caso. Canto se rían, canto gozaban aqueles que desde a Praza do Campo contemplaban algunha daquelas escenas de maldade.

Temos a sorte de poder rescatar da documentación histórica os nomes daquelas mulleres ribadenses que padeceron prisión, e dalgunhas sabemos por oídas de boca en boca que sufriron todo tipo de vexacións. Mulleres das que non había dato incriminatorio algún, pero había veciños malditos e cobizosos que querían facer méritos aos ollos dos vencedores delatando maldades inexistentes. Aqueles verdugos esnaquizaban a beleza das mulleres roxas, dándolles labazadas sen cuartel, empurrándoas, espíndoas e gritándolles falsidades á cara para atemorizalas máis do que estaban. Deixábanas tiradas nunha cela, nunha habitación cerrada a cal e canto, se acaso cun vaso de auga, e facendo por si as súas necesidades; un pudrideiro de xente, tal cal explicaban as normas da Gestapo. Ó cabo de dous ou tres días eran letrinas andantes; estaban convertidas nun espectáculo noxento que nunca esquecerían. O medo quedoulles no corpo de por vida.

Pasaron pola cárcere de Ribadeo entre xullo de 1936 e abril de 1939, 525 homes e mulleres, incluso rapaces e rapazas menores de idade. Unha barbaridade de xente tendo en conta que Ribadeo tiña unha poboación de 2500 habitantes. Dos homes paseados e fusilados está a súa memoria gravada na Ruta dos Represaliados, e as trinta e catro mulleres das que temos relación foron: ⁽¹⁾

1) Aurora Puerta Zunquera (23 de agosto a 10 setembro 1936)

2) Pelva Díaz Trochez (23 agosto a 11 setembro 1936)

3) Amparo Bellón Fernández (24 agosto a 10 setembro 1936)

4) Encarnación Mosquera Álvarez (22 a 26 setembro 1936)

5) Josefa Rodríguez Loriz (29 a 31 outubro 1936)

6) Juana Fernández Fernández (7 marzo 1937)

7) Luciana González Álvarez (7 marzo 1937)

8) Estrella González Díaz (7 marzo 1937)

9) Dominica Álvarez Martínez (23 abril a 12 xuño 1937)

10) Esperanza Vázquez Lastra (23 abril a 12 xuño 1937)

11) Rosalía García Bravo (28 a 31 maio 1937)

12) Rosalía García Bravo (12 xuño a 14 marzo 1938)

13) Lucía López Méndez (22 a 23 xuño 1937)

14) Alicia Fernández Iglesia (9 a 23 agosto 1937)

15) Laura Fernández Iglesia (9 a 23 agosto 1937)

16) María Fernández Iglesia (9 a 15 agosto 1937)

17) Rosario Soliño Media (9 a 12 agosto 1937)

18) Ramona Nogueira Arves (9 a 11 agosto 1937)

19) Esther Alonso Rodríguez (9 a 23 agosto 1937)

20) Carmen Pérez Alonso (9 a 23 agosto 1937)

21) Rosa López Fernández (9 a 23 agosto 1937)

22) Elvira Fernández Méndez (9 a 23 agosto 1937)

23) Agustina Fernández Méndez (9 a 23 agosto 1937)

24) Rosa Montenegro Rodríguez (18 a 21 agosto 1937)

25) Rogelia Billa Velasco (19 setembro a 9 outubro 1937)

26) Josefa Díaz Gallo (17 a 18 xaneiro 1938)

29) Julia Lima Núñez (18 a 19 xaneiro 1938)

30) Encarnación Fernández Rodríguez (11 abril a 14 xullo 1938)

31) María Rivera (28 setembro a 8 novembro 1938)

32) Carmen Álvarez Fernández (30 decembro 1938 a 23 xaneiro 1939)

33) Luzdivina Martínez López (30 decembro 1938 a 5 xaneiro 1939)

34) Consuelo Lombardero (3 a 9 xaneiro 1939)

35) Luzdivina Martínez López (23 xaneiro 1939)

36) Selina Díaz Reigada (24 a 25 abril 1939)

Con todo o noso agarimo de ribadenses demócratas e solidarios, esperemos que NUNCA MÁIS tal barbarie volva acontecer, pero mentres vivamos non as esqueceremos xamais.

--

1 Miscelánea da antiga provincia de Mondoñedo, Xosé Isidro Villalba, Xunta de Galicia, 2021, p.101 a 140.^↩

Agora si: comezan as restricións de auga

    Hai unha semana, a alcaldía publicaba un bando do que me fixen eco. E mesmo despois, publiquei un artigo (que na Comarca aínda está por saír) indicando que en Ribadeo aínda non había restricións. Pois xa chegaron, como indica o novo decreto da alcaldía:

Ribadeo e a auga neste verán

    Levo varias entradas nos últimos días relacionadas coa auga, ou máis ben, coa falta de auga, mesmo con algún apunte como o de Evaristo Lombardero na entrada anterior. Hoxe fágome eco dun bando da alcaldía, que deixo en baixo xunto coa nota de prensa correspondente.

    Nota de prensa: 

A EMPRESA CONCESIONARIA FACILITA CONSELLOS Á POBOACIÓN

Consumo responsable da auga

11/08/2023

O alcalde, Dani Vega, a través dun Bando pide á veciñanza e aos visitantes que fagan un uso responsable da auga.

No Bando asinado no día de hoxe sinala que "todos somos coñecedores da problemática que estamos a atravesar en canto á escaseza de auga para o consumo humano no noso entorno, que derivou en que concellos veciños se visen na obriga de establecer restricións en canto ao consumo".

O rexedor indica que "analizando a situación concreta do Concello de Ribadeo, en base ao plan de emerxencia ante situacións de seca municipal, a día de hoxe pode afirmarse que nos encontramos nun escenario de escaseza do recurso na captación de Lexoso, mentres que no caso da captación de Vilarbetote, o escenario actual sería de normalidade, pero cun serio risco de entrar nun escenario de prealerta".

Dani Vega subliña: "é por iso que, chegados a este punto, prégase aos nosos veciños e visitantes facer un uso responsable da auga, limitando na medida do posible os consumos municipais non esenciais, como poden ser regos, baldeos e enchido de piscinas. Trátase de establecer medidas preventivas para adiantarse a unha posible escaseza de recursos para abastecer á poboación".

E engade: "evidentemente, de empeorar a situación, o Concello de Ribadeo verase na obriga de establecer medidas restritivas en canto ao uso da auga para consumo humano, máis aló das presentes recomendacións".

O Bando da Alcaldía acompáñase cunha serie de consellos sobre consumo responsable, facilitados pola empresa concesionaria do servizo de augas municipal, que é Viaqua.

    Información:

    Bando:

Cara á Xira de Santa Cruz 2023

    Achegámonos ó primeiro domingo de agosto, é dicir, á Xira de Santa Cruz. Este ano o concello enviou unha nota de prensa e acompañou un bando curioso na forma, de impacto para a festa. Deixo ambas cousas en baixo:

O ALCALDE FAI UNHA CHAMADA AO RESPECTO CO ENTORNO

Xira de Santa Cruz

26/07/2023

As concelleiras de Cultura e Turismo, Begoña Sanjurjo e Marta Saiz, amosan o apoio do Concello á nova edición da Xira de Santa Cruz, que terá lugar o vindeiro 6 de agosto. A festa, de interese turístico galego, está organizada pola asociación Amigos da Gaita.

Os actos dan comezo o sábado, día 5, ás 19.30 horas cun pasarrúas a cargo de Amigos da Gaita e seguirá co pregón de Felipe Rea Otero e coas actuacións das escolas. O día grande será o domingo, xornada na que haberá diferentes actuacións musicais a partir das 12 horas como o grupo Donaire, no monte de Santa Cruz, e Recuncheiros e Axeiros no Cantón dos Moreno. Seguidamente, terá lugar a subida ao monte e o tradicional xantar.

Begoña Sanjurjo, concelleira de Cultura, manifestou que "a Área de Cultura do Concello de Ribadeo convida a todo o mundo á edición número 72 da Xira de Santa Cruz e día da gaita galega. Acompañemos á asociación Amigos da Gaita no pregón o día 5, aplaudindo o traballo das diferentes seccións da escola e subamos ao monte o domingo 6 para desfrutar de música, amizades e natureza á sombra do monumento ao gaiteiro. Este ano os concertos da tardiña correrán a cargo dos grupos Tres Pesos e Aliboria. Alí vos esperamos a todos e todas".

A edil de Turismo, Marta Saiz, comentou que "o vindeiro día 6 como cada primeiro domingo de agosto celebrarase o principal romaxe da Xira de Santa Cruz. Trátase dunha festa de interese turístico e na que se homenaxea o día da gaita nun marco incomparable como é o monte de Santa Cruz, un fermoso mirador sobre a ría e sobre toda a comarca e onde unha extensa fraga abraza ese monumento gaiteiro, a día de hoxe único en toda Galicia". E engadiu: "agradecer á asociación Amigos da Gaita a súa organización e a continuidade desta romaxe ao longo dos anos. Desde o Concello de Ribadeo seguiremos apoiando e poñendo en valor as nosas festas, a nosa tradición e a nosa cultura".

A través dun Bando, o alcalde, Dani Vega, fai unha chamada aos asistentes para que sexan respectuosos con ese entorno natural, no que estará prohibido facer recintos pechados con plásticos agrícolas ou a instalación de mobiliario como sofás ou colchóns: "resultando todo isto unha mala imaxe para a festa, co serio agravante de que practicamente nada se recolle ao finalizar a romaría, parecendo aquilo un auténtico vertedoiro. Incumprir o anterior considerarase como disposición de residuos nun lugar non autorizado, coa consecuente posibilidade de incoación de expediente sancionador para os responsables".

No Bando sublíñase que "estará permitido reservar espazos da área recreativa dun xeito tradicional e respectuoso co entorno, como pode ser corda ou cinta plástica, dispoñer toldos ou parasoles para protexerse do sol ou da chuvia que nunca supoñan o illamento dun espazo, así como subir aqueles obxectos directamente relacionados coa festa, coa consecuente obriga de recoller todo ao abandonar o lugar. E por suposto, permítese gozar dunha romaría en familia e cos amigos e veciños, da música e baile tradicional galego, co fin de non perder a esencia da Festa da Xira de Santa Cruz".

A Xira foi presentada no Monte de Santa Cruz por Amigos da Gaita. Xunto a eles estiveron o alcalde, Dani Vega, e as concelleiras de Turismo e Cultura, Marta Saiz e Begoña Sanjurjo.

LEONARDO FERNÁNDEZ- REINANTE: Músico e compositor ribadense. Por Celia Castro

LEONARDO FERNÁNDEZ- REINANTE:

Músico e compositor ribadense.

Por Celia Castro

Coñecín a Leonardo Fernández-Reinante de cativa na Biblioteca Municipal “El Viejo Pancho”, onde iba a pasar moitas tardes sobre todo no veran. Él era entonces o encargado, o que nos daba os libros, aconsellábanos lecturas, e facíanos gardar silencio, esto último non o conseguía moi ben a pesar dos seus continuos esforzos. É comprensible, éramos novos.

Tamen ás veces escoitábao tocar o armonio na Igrexa Parroquial, esto e o coñecer que daba clases de música fixome saber que o seu papel no campo cultural ía máis aló que as súas tarefas na Biblioteca.

Un día, hai xa moitos anos, atopéi na casa unha vella fotografía manchada de tinta, na que figuraba él con outros tres músicos que compoñían o cuarteto Os Ribanova. A fotografía tiña o selo de Foto Sáez e non levaba escrita ningunha data,como era frecuente ata hai moi pouco tempo.

Lám 1. Fotografía nunha festa. Foto Sáez, Ribadeo.Ca1932-1936. Colección particular.

Polo aspecto do vehículo engalanado con banderines de papel e con bandeiras, podemos pensar que se tratase dalgún evento festivo, probablemente as Festas de Ribadeo, ou de algunha parroquia próxima como Villaselán ou Ove. A bandeira que adorna a carroza, co nome de Tintorería Americana explica a presenza do meu tío avó Xosé Manuel Fernández Candia que aparece sentado na fila inferior, no centro, flanqueado por outros dous personaxes que non coñezo. Meu tío Xosé Manuel, emigróu a La Habana moi novo, e establecéuse en Ribadeo cara a 1931, aquí fundóu dous negocios: La Casa Americana- de sastrería e confección- e a Tintorería Americana, que lle traspasaría ao meu avó en 1937.

Detrás dos personaxes sentados aparece o cuarteto ribadense Os Ribanova, vestidos co traxe típico galego.

De esquerda a dereita:

Leonardo Fernández-Reinante (caixa), Ramón Manso (gaita), Etelvino Méndez (clarinete) e Manuel Martínez (bombo) ⁽¹⁾. Todos eles, xunto con o Fernando Salgado, Primitivo Díaz, Ramón Fuertes ( El Valenciano), e outros moitos, foron importantes figuras da música popular ribadense nos dous primeiros terzos do S.XX, xunto con Carlos Álvarez e Fernández-Cid, organizador e músico destacado tamen na música clásica e sacra.

E así comecei eu a interesarme pola figura de Fernández-Reinante que, neste campo, era para mín un descoñecido. Según os datos que aparecen na Gran Enciclopedia Galega ⁽²⁾, naceu en Ribadeo en 1906. Estudou no Colexio dos Agustinos solfeo ao mesmo tempo que cantaba como tiple na capela. Desde os 12 anos tocou na Banda de Música da vila, primeiro a caixa e despóis o clarinete, rematando a os 23 os estudos de solfeo, violín e piano. O seu labor como compositor comezou compoñendo tres pasodobles, unha marcha fúnebre para banda, e, algunhos bailables para piano.

En 1928 créase o cuarteto de música galega Os Ribanova, do que formou parte, que se mantería ata xuño de 1936, disolvéndose por mor da Guerra Civil. Tivo moito éxito, actuando en moitos lugares de Galicia e o occidente asturiano.

Pero tamén Fernández-Reinante tería un papel importante noutros ámbitos da cultura ribadense.

Colaborador da Biblioteca Popular Circulante de Ribadeo, creada en 1927 pola iniciativa de Gregorio Sanz García, Amando Suárez Couto e Camilo Barcia Trelles, xogaría máis tarde un importante papel na súa conservación e custodia.

Lám 2. Leonardo Fernández- Reinante na sede da Biblioteca popular Circulante. Ribadeo. Ca 1930. Colección particular

En 1923 o artista e intelectual ribadense Amando Suárez Couto creou o coro galego Cantigas da Mariña, que sería presentado oficialmente no Teatro de Ribadeo o 2 de setembro de 1924, co gallo das festas patronáis. Nun principio foi dirixido polo mesmo Suárez Couto, e, despois dun tempo sin actuar- vivindo Suárez Couto en Madrid- renaceu por iniciativa de Claudio Pérez Prieto, pasando a dirixilo Leonardo Fernández-Reinante en 1933. En 1934, pola renuncia deste, tomou a dirección Etelvino Méndez (Álvarez Lebredo , 2003: páx 116-117).

Lám 3 : Coro Cantigas da Mariña. Fotografía anónima. Ribadeo. 1933. Fototeca Ribadeo na memoria

O coro, en varias ocasións, interpretou composicións de Fernández- Reinante, que xa tiña un nome como compositor, como subliñei. Nas Riberas del Eo do 21 de xullo de 1928 ⁽³⁾ menciónase, con ocasión dun festival artístico celebrado no Teatro da vila a interpretación por parte da orquesta do seu pasodoble, La muñeca japonesa, aclarando nunha nota, que:

“ En esta velada se tocará por primera vez un bonito pasodoble compuesto por el joven músico ribadense Leonardo Reinante”

Durante o tempo no que dirixíu Cantigas da Mariña, nos festivais, actuacións, e veladas teatrais nas que a agrupación participaba, interpretáronse varias composicións polifónicas del, todas elas de temática galega, sempre dentro da liña que se pretendía dar a dito grupo coral, como reseñóu na súa presentación D. César López Otero:

“ A finalidade dos coros , que buscan a conservación do canto popular, para que no seu día sirvan eses cantos de orixe e fundamento a unha música de categoría, que sendo esencialmente galega, sexa ao mesmo tempo de universal aceptación ⁽⁴⁾.

Airiños Aires foi composta en 1933, tomando a letra do poema de igual título de Rosalía de Castro. É un madrigal que foi estreado no Teatro de Ribadeo o día 12 de abril de 1933, e interpretado máis tarde en varias ocasións. Outras pezas son Alalá de Ribadeo, Pobre Velliño, Miña Ruliña, e Mala Fola, as dúas últimas con letra do escritor Inocencio González.

Inocencio González Remior, nado en San Miguel de Reinante , emigróu a La Habana, onde residiu un tempo. Retornou a Ribadeo cara a 1932, e desde este ano ata 1936 foi un colaborador frecuente do semanario Las Riberas del Eo. Escribíu poemas, cantigas, relatos e artigos de opinión, en castelán e en galego, sempre desde unha perspectiva intelixente e moderada. A súa colaboración nos eventos da vila, e especialmente co coro Cantigas da Mariña, sería recollida na prensa contemporánea:

“Mañana dará dos funciones en el Teatro de esta villa el coro < Cántigas d’a Mariña>, con un interesante programa, en el que figuran las obras de nuestros amigos D. Fernando Salgado <La Despedida> y <Miña Ruliña> de D. Inocencio González, con música del director del coro D. Leonardo F.Reinante” ⁽⁵⁾.

Nestas actuacións interpretábanse tamén composicións doutros autores afincados en Ribadeo como Etelvino Méndez ou o castropolense Fernando Salgado, á vez que de compositores galegos de sona, como Baldomir, Pascual Veiga,ou Xoan Montes.

En 1934 Fernández-Reinante abandonou a dirección do coro por discrepancias có presidente do mesmo, Jesús Díaz López, explicando os seus motivos nunha carta datada o 16 de agosto de 1934, e publicada en Las Riberas de Eo uns días despois ⁽⁶⁾. Desde a súa dimisión ata 1936 Cantigas da Mariña foi dirixido por Etelvino Méndez.

Con todo ata 1936 Fernández-Reinante seguíu participando nos eventos musicáis da vila formando parte de Os Ribanova-que actuaban en festas e romarías da comarca, e outros puntos de Galicia e Asturias- e dirixindo o Orfeón Obrero, que, aínda que non tan popular como o cuarteto de música galega, foi moi ben recibido polos ribadenses. Posiblemente a última actuación oficial deste Orfeón foi o 1 de maio de 1936 co gallo da celebración en Ribadeo da Festa do Traballo. O semanario Las Riberas del Eo describe con minuciosidad os diversos actos celebrados en varios lugares da vila, actos conmemorativos, ofrendas florais, mitines, reprentacións teatrais, e especifica que ao longo da xornada, e no remate da mesma, o Orfeón Obrero interpretou varias pezas que foron acollidas con gran éxito por parte do público.

“ Durante los diversos actos celebrados cantó con mucha afinación varios himnos el Orfeón Obrero, bajo la dirección del joven y competente maestro compositor Leonardo.F.Reinante”.

“Al final de la obra el Orfeón Obrero interpretó bajo la experta dirección de Leonardo.F.Reinante los himnos proletarios, La Unión y La Internacional. Siendo al final de ellos efusivamente ovacionados” ⁽⁷⁾.

A partir do 18 de xullo de 1936 co levantamento militar e o posterior desencadeamento da Guerra Civil, foron paralizadas todas as actividades culturáis, que máis tarde, despois da toma da zona polo bando nacional iríanse recuperando en parte.

Fernández-Reinante, vinculado ao Ateneo e á Biblioteca Popular Circulante, xogou un importante papel na garda dos fondos bibliográficos da mesma, que custodiou persoalmente para evitar que foran requisados ou destruidos, devolvéndoos máis tarde, cando xa non corrían perigo.

Tras a Guerra Civil dedicouse a dar clases de piano e violín nun establecemento que tiña alquilado na rúa San Francisco, onde tamén afinaba pianos e vendía partituras e instrumentos musicáis. Tamén tocaba o armonio e o órgano nos servizos relixiosos e nas festividades nas que se lle requería.

Lám 4 : Anuncio de Leonardo F. Reinante. Las Riberas del Eo. 28 de marzo de 1942. Páx 4

Con todo no deixou de crear melodías. Escribiu duas serenatas, unha para piano e outra para violín. En 1945 compuxo a música dun tango , Todo en la vida es mentira, con letra do asturiano Conrado Villar Loza. Ambos dedicáronlle esta peza, composta para piano ao barítono gijonés Antonio Medio, “ en señal de admiración”.

Conrado Villar Loza, nado en Taramundi en 1873 escribiu varias cancións e libretos para obras musicáis en colaboración con outros músicos ribadenses. Quizáis a máis coñecida é Un feixe de tapiegadas, con música do mestre afincado en Ribadeo

Etelvino Méndez, é un sainete lírico con unha serie de cadros escénicos, que tivo grande éxito. Algunhas das melodías, interpretáronse soltas, facéndose moi populares.

En 1943 por iniciativa do músico ribadense Carlos Álvarez e Fernández-Cid -que tanto fixo pola música en Ribadeo- naceu o proxecto de crear unha Banda de Música como houbera no pasado. Para elo fundouse tamén unha Academia de Música co fin de formar aos estudantes que máis tarde serían os compoñentes de dita Banda.

“Las clases se daban en lo que había sido el Club Republicano Radical, en los bajos del Cantón Bar, y comienzan con Ramón Fuertes Cruces (el Valenciano), Leonardo Fernández-Reinante y Faustino Pulpeiro Acebo (Gallopín), como profesores” ⁽⁸⁾

Nos anos 60 Leonardo formou parte da exitosa orquestra L. Parinni, creada polo músico ribadense Rafael Parinni La Granda (Falucho), integrada ademáis por Gonzalo Montero, Trompeta, Antonio e Mocín. Fernández-Reinante tocaba o contrabaixo. Actuaban en festas populares e salóns de baile en Galicia e Asturias, sendo un dos grupos musicáis máis populares e contratados na época.

Lám 5 : Orquestra L. Parinni. Fotografía anónima. Ribadeo. Fototeca Ribadeo na memoria.

Ademais destas actividades musicáis, Leonardo proseguiu coas colaboracións no campo da cultura.

En 1957, inaugurouse oficialmente a Biblioteca pública El Viejo Pancho, tomando Amando Suárez Couto parte activa e desinteresada na empresa, como fixera anteriormente coa Biblioteca Popular Circulante. Ademáis de supervisar a organización da mesma deseñou os espazos e o mobiliario, e, pintóu in situ o enorme retrato sobre táboa (320 x 220 cm) de El Viejo Pancho, José María Alonso y Trelles Jarén, ribadense afincado en Uruguay onde foi gloria nacional e señeira figura das letras. Fernández-Reinante foi nomeado encargado da Biblioteca, función na que moitos o lembramos.

Cara a 1959 dátase esta fotografía, que agrupa a unha serie de artistas ribadenses que traballaban en varios campos da cultura. Nela aparece tamén Leonardo.

Lám 6 : Amigos da Arte. Ribadeo .Ca 1960

Sobre esta fotografía hai poucos datos, os únicos que se teñen son os publicados por Chemi Lombardero nun artigo en La Comarca del Eo en xaneiro do 2014 ⁽⁹⁾.

Según Lombardero o motivo da xuntanza non está claro, quizáis se pretendéu formar un grupo para realizar actividades en diversos campos das artes. O autor recoñece:

“De esquerda a dereita, e ao fondo a Carlos Díaz Suárez (violinista e discípulo de Leonardo Fernández-Reinante e Paco Espina), a María Baixeras (pianista), Carlos Álvarez e Fernández-Cid ( Farmacéutico, músico, e creador de varias orgaizacións musicáis en Ribadeo), Lolo Rego Saavedra (debuxante e pintor),Amando Suárez Couto (músico e artista pástico), Pepe Cuervo (pintor e escritor), Emilio Carricoba (director de banda e compositor), Ramón Fuertes- El Valenciano-( músico, compositor e profesor de guitarra).

Na fila do medio: Dionisio Gamallo ( escritor, investigador e xornalista), Suso López Mosqueira ( pianista e pintor), Amador Fernández Mejeras ( escritor).

Na primeira fila: Antonio López García (músico e debuxante), Maximino Aramburu Mejeras (pintor), Leonardo Fernández-Reinante (músico e compositor), e Ramón Gutiérrez Raimunde ( ebanista e debuxante).

A partir de 1960, máis ou menos, as súas colaboracións no plano musical redúcense, penso, a dar clases e a tocar o armonio e o órgano nas funcións relixiosas da parroquia.

En xuño de 1971, doou ao Patronato Rosalía de Castro a partitura da súa composición Airiños airiños aires, sobre o poema do mesmo nome da escritora compostelana, séndolle agradecido o seu xeneroso xesto polo presidente de dito Patronato, D. Agustín Sixto Seco.

Tras unha dura enfermidade falecéu en Ribadeo en 1994.

Bibliografía:

Álvarez Lebredo,Carlos. Cincuenta años de música en Ribadeo. Biografía musical de Carlos Álvarez y Fernández-Cid. Diputación provincial de Lugo 2003

Gran Enciclopedia Galega.” Leonardo Fernández-Reinante Fernández”. T.17. Ed Novos vieiros.A Coruña. 1974. Páx 127

Gutiérrez Fernández, Eduardo. Do vello Ribadeo. Agrupación Cultural Francisco Lanza. Ribadeo. 2005

Lombardero Rico, Chemi. “Artistas ribadenses en 1960”. La Comarca del Eo. 4 de xaneiro de 2014.Ribadeo.2014. Páx 4
 

Periódicos e Revistas:

Las Riberas del Eo. Ribadeo 21 de xullo de 1928. Páx 6.

Las Riberas del Eo. 21 de octubre de 1933. Páx 6

Las Riberas del Eo. 25 de agosto de 1934. Páx 6

Las Riberas del Eo. 2 de maio de 1936. Ribadeo. Páx 6

Webgrafía:

osespigueiros.blogspot.com/2018/08/inocencio-gonzalez-remior.html

https://www.vivirasturias.com/arte-cultura-deporte/c/0/i/54824018/villar-loza-conrado

--

Notas:

1 Carlos Álvarez Lebredo. Cincuenta años de música en Ribadeo. Biografía musical de Carlos Álvarez y Fernández-Cid. Diputación provincial de Lugo 2003. Pp 155-156.^↩

 

2 Gran Enciclopedia Galega.” Leonardo Fernández-Reinante Fernández”. T.17. Ed Novos vieiros.A Coruña. 1974. Páx 127^↩

 

3 Las Riberas del Eo. Ribadeo 21 de xullo de 1928. Páx 6.^↩

 

4 Eduardo Gutiérrez. Do vello Ribadeo. Agrupación Cultural Francisco Lanza. Ribadeo. 2005. Pp 9-10^↩

 

5 Las Riberas del Eo. 21 de octubre de 1933. Páx 6^↩

 

6 Las Riberas del Eo. 25 de agosto de 1934. Páx 6^↩

 

7 Las Riberasdel Eo. 2 de mayo de 1936. Ribadeo. Páx 6^↩

 

8 Carlos Álvarez Lebredo. Cincuenta años de música en Ribadeo. Biografía musical de Carlos Álvarez y Fernández-Cid. Diputación provincial de Lugo 2003. Páx 75^↩

 

9 Chemi Lombardero Rico. “Artistas ribadenses en 1960”. La Comarca del Eo. 4 de xaneiro de 2014.Ribadeo. Páx 4^↩

Nota do blog: Este artigo foi puvblicado de primeiras no libro das festas patronais de Ribadeo 2022.

A COSTA DO GOLF. Xosé Carlos Rodríguez Rañón

A COSTA DO GOLF

Xosé Carlos Rodríguez Rañón

    Así se acabará chamando a Costa do Sol pola proliferación de campos de golf, case tantos xa como de labranza. Para que se dean unha idea, dicirlles que a meirande parte dos vendedores ambulantes teñen diversos tipos de palos como produtos estrela. Lonxe fican como reclamo dos seus postos efémeros os bolsos falsificados e as falsas prendas de marca.

    Só a min se me ocorre visitar eses lares en agosto. A calor impide teimudamente facer unha vida normal, non digamos xa traballar. A cousa foi culpa dunha amiga que veranea alí desde hai 25 anos (moi perto da casa de María Teresa Campos) e que me ofreceu aloxamento de balde e, claro, “a caballo regalado no se le mira el diente”. Creo que foi a primeira vez na miña vida que tiven que mercar un abano, mais con esas temperaturas, un non ten ánimo nin de movelo, e moito menos de darlle un aquel flamenco.

    A Malaka fenicia e logo romana e árabe, entre o mar e a serra de Ronda e da Axarquía estará moi ben para vivir desde o outono á primavera, mais en época estival, mellor fuxir dela ou refuxiarse termicamente nalgún dos seus frescos e sombrizos monumentos como a inacabada catedral (construída sobre a antiga mesquita) á que, por lle faltar unha das torres, chaman “la manquita”.

    Aloxeime nun pequeno apartamento dun antigo casarón moi perto da arteria principal da cidade, a rúa Larios, con nome de marqués amante do alcol. A mala sorte quixo que se escarallara o aire acondicionado, tendo que intentar durmir coas xanelas abertas para que entrara o pouco fresco nocturno e o moito boureo dos días grandes de “feria”. Resultado: insomnio a domicilio.

    Subir a pé á alcazaba musulmá e á fortaleza de Gibralfaro baixo un sol abrasador foi como facer unha etapa do Tour de Francia ao cumio do Tourmalet. Desde o alto albíscase toda a cidade a rentes do Mediterráneo, coa praza de touros en primeiro plano e a costa de África intuída nunha lonxanía bretemosa de cadro impresionista.

    Non moi lonxe está a igrexa na que baptizaron a Picasso quen morrería no seu estudio de París cun pincel nunha man e na outra un cigarro noventa anos despois. Quen puidera facelo igual a esa idade mudando o pincel por un bolígrafo e o lenzo por un folio en branco! No seu museo malagueño de estilo renacentista están as obras que non quixo vender e as que mercou, despois da súa comercialización, outra vez. Na súa casa natal, non hai tanto para onde mirar.

    En Málaga está o primeiro cemiterio protestante de España, se cadra pola abondosa presenza de románticos ingleses abraiados polo pintoresquismo andaluz no século XIX. Jorge Guillén repousa aí, non por protestante, mais se cadra, por “protestón”. En época andalusí, os cristiáns eran soterrados con nocturnidade e aleivosía na praia da Malagueta, cuxa area disque foi traída polos ventos desde as costas magrebís.

    A alameda urbana (ateigada de verdes cotorras arxentinas, ruidosas e invasivas) foille gañada ao mar e o obelisco no que están os restos mortais do heroe liberal Torrijos aínda é hoxe de soberanía francesa. Da súa custodia encárgase o consulado da República na cidade. Non moi lonxe están as antigas atarazanas musulmás (estaleiros de ribeira), hoxe reconvertidas en mercado central de férreo estilo neomudéxar. Aos pés da muralla árabe descubriuse en 1951 o teatro romano, moi perto do modernista no que se celebra o festival internacional de cinema. Construíndo un aparcadoiro subterráneo, a liña do novo metro ou rehabilitando unha librería atopáronse tamén varios treitos dos antigos muros medievais, entre os cales, procesionando hai séculos en Semana Santa a altas horas da madrugada, dúas irmandades de confrades remataron, non se sabe moi ben por que, como o rosario da aurora, segundo di a tradición popular e o refrán.

    Un dos seus cafés míticos é o Central, desde onde “urbe et orbi” se pide o café de ata dez xeitos diferentes. Tamén é un clásico a taberna El Pimpi, un longo túnel de ambiente taurino ateigado de bocois de moscatel ou Málaga Virgen asinados por todos os famosos que por alí pasaron. Por non falar do bar “La casa del guardia” na que só se atende na barra, sobre a que se fan as contas dos clientes con xiz.

    Trece chemineas fabrís (das 300 que chegou a haber) mantéñense ergueitas como palmeiras ao longo co cauce do río (regato en verán) Guadalmina. Sentado nun banco do paseo marítimo pasa case desapercibida a estatua de Hans Christian Andersen, outro nórdico namorado da cidade como hoxe os milleiros de turistas estranxeiros que ateigan as súas rúas a todas horas de luns a domingo. Tamén é discreto o semáforo que este verán lle adicaron a Chiquito de la Calzada para cruzala cos seus movementos de “fistro de la pradera”. Pola rúa atopeime con outro humorista: Ángel Garó, acompañado do presentador José Manuel Parada. Tamén me pareceu albiscar a Juan Luis Cebrián, antigo director de El País, mais iso xa non o podo asegurar.

    Mijas (a Mixa andalusí) cos seus burro-taxis conta cun museo do carro e con outro de miniaturismo no que se pode ver a Derradeira Cea de Leonardo da Vinci pintada nun gran de arroz. Desde o século XIX conta cunha importante comunidade de orixe británica asentada por mor da minería e hoxe polo turismo. Á entrada da localidade hai unha rotonda adicada ao pobo navarro coa bandeira foral das cadeas no seu centro. Gostaría de saber o motivo deste curioso irmandamento.

    O antigo concello é agora un museo etnográfico onde tamén se lle rende homenaxe ao derradeiro alcalde republicano da vila que ficou trinta anos agochado detrás dun muro da súa vivenda durante a ditadura. A súa resistencia e a súa resiliencia inspiraron o impactante filme “La trinchera infinita”. Ao pé da súa praza de touros (a única ovalada de España), o son das chicharras é tan persistente como o dunha desbrozadora. No parque próximo, os columpios teñen cinto de seguridade. Velaí deixo a idea para algún alcalde.

    En Marbella a maior atracción turística para os do bando (ou banda) nacional é facer unha foto diante do busto do infausto Xoán Carlos I. Unha das entradas á cidade é pola avenida do Trapiche, que ben puidera chamarse do “trapicheo”. Porto Banús segue ateigado de iates, coches e tendas de luxo onde, en pleno agosto, locen nas súas vitrinas abrigos de pel a 20000 euros. Á beira da praia, toman o sol múltiples esculturas de Dalí, que semellan medio derretidas como os reloxios dos seus lenzos. No século XIX creáronse aquí os primeiros altos fornos do país. A súa temperatura non sería moito maior da que hai, por estas datas, nas súas rúas.

    A serrana Ronda (a Arunda celtíbera) está curtada polo desfiladeiro do río Guadalevín, que separa a zona vella da nova, unidas por unha impresionante ponte. Popularrmente coñécese como “El tajo del pequeño Tajo”. As súas casas penduradas desafiando a lei da gravidade están irmandadas coas de Cuenca. A pétrea praza de touros de touradas “goyescas” disque está orientada cara a Antequera, desde a cal, segundo o dito popular, sae o sol por onde lle peta. Na “Posada de las ánimas” descansaba Cervantes cando era recadador de impostos pola bisbarra, esa mesma na que proliferaran os bandoleiros ao xeito do televisivo Curro Giménez e que, hoxe, mesmo contan cun museo. O seu “Palacio del rey moro”, presume dos baños árabes mellor conservados da Península, entre os que se pavonean as parellas de engreídos pavos reais seguidos das súas crías. De ronda e de rondas por Ronda non me resisto a recomendar a céntrica terraza panorámica do hotel Catalonia.

    Na serra que a rodea, as oliveiras e aciñeiras amósanse en formación perfecta como o exército norcoreano entre outros tantos milleiros de pelouros chantados na terra como menhires apuntando ao ceo ou meteoritos caídos del. No pintoresco Setenil de las Bodegas, os seus habitantes e máis elas seguen a emprazárense nas inmensas covas prehistóricas como xa facían hai case sete mil anos os seus antepasados.

    Como curiosidade de Estepona dicir que as árbores dos seus parques están apadriñadas por oriúndos ou turistas habituais e nas casas de cada rúa os meceteiros son dunha soa cor, diferente segundo a vía pola que se transite.

    Fuengirola naceu arredor da fonte que alimenta o río do mesmo nome. Chamoume a atención que a súa bandeira municipal fose igual que a da Arxentina, mais sen sol no centro e cunha estrela no ángulo inferior dereito. Decorados con fotos do lugar están todos os colectores do lixo. Promoción turística de reciclaxe e de balde da que tamén poderían tomar boa nota moitos alcaldes.

    Na branca e impoluta Frigiliana, atenden a oficina de turismo uns monicreques que explican polo miúdo os seus atractivos. Iso si, meténdolles antes unhas cantas moedas. Moralexa: aforro en persoal para as arcas municipais.

    En toda a Costa do Sol chamoume a atención non só a cantidade de árabes de alto poder adquisitivo grazas aos petrodólares, mais tamén os moitos magrebís emigrados a Europa facendo turismo de clase media, afortunadamente como calquera. Máis afeitos á calor ca min e máis amantes dela, suaban bastante menos aínda levando enriba ben máis prendas. Para que se fagan unha idea, resultábame imposíbel limpar os lentes de sol. Era intentar botar o bafo e evaporarse este de inmediato sobre os cristais antes de poderlles pasar o pano. Fáganme caso: Raffaella Carrà trabucábase cando cantaba aquilo de “Para hacer bien el amor hay que venir al sur”.