O RELOXO DE RIBADEO, artigo de Pancho Campos Dorado

 Buscando no Arquivo do Concello de Ribadeo datos sobre algúns temas nos que estamos interesados, atopeime cunha serie de notas dende o ano 1563, sobre acordos que se fan na “casa del relojero” e reparacións dun “Relox” que había en Ribadeo, supoño que sería o da Torre do Reló, pois son pagos do Concello o Mestre Pedro, reloxeiro e cerraxeiro que fai as rutinas de darlle cuerda, limpeza, engrase e reparacións varias que se presentan ó ano.
 Nin nos “Apuntes sobre Ribadeo” de D. Fernando Méndez Sanjulián (1884), nin nas “Efemerides Rivadenses” de “Áhn-Thón” (1893) se fai referencia a este reloxo. Posiblemente porque ámbolos dous autores non lle deran a importancia que ten un reloxo do século XVI, pois coñecíano de tódolos días, pois eran contemporáneos da Torre do Reló que no século XIX aínda estaba en pé. Igual que nos pasa hoxe coa Torre dos Moreno, que a primeiros do século XXI está aínda en pé e ó pasar mirámola sin fixarnos en detalles, e da que se dirá nas súas Efemérides do século XXIII, o fermosa que era e o ben que lucía como edificio simbólico do noso pobo...!!
 Das actas do Arquivo, despréndense notas como: un acordo do 3  - Agosto - 1563 na “casa del relojero” ante o alcalde maior Sr. Ribadeneira; o alquiler da “casa del relojero” (1564); un pago o reloxeiro o 19 - Xaneiro - 1565; outro pago do salario anual de 2 - Xaneiro - 1566; pago o Mestre Pedro de Xances, Xauces ou Yances 20 - Xaneiro - 1566 donde se relata unha reparación importante que se lle fixo o reloxo, entre outras cousas, o amaño de nove dentes dunha roda e o amaño dun piñón, avería que levantou traballo ata o 18 - Marzo - 1566, cuxo relato ocupa varios folios... e un longo etc de máis notas sobre aquel, sin duda, magnífico e caro reloxo, obra da mecánica máis fina naqueles tempos da forxa e da fragua.
 Se entramos na Wikipedia, vemos que o primerio reloxo mecánico foi construido por Richard de Wallingford, abad de San Albano, Inglaterra 1326. O segundo, construido en Padua, 1344, por Santiago Dondis... En España o máis antigo reloxo de torre con esfera data de 1378, na catedral de Valencia. Outro na catedral de Barcelona en 1393, o de Cuéllar (Segovia) de 1395 e o da catedral de Sevilla de 1396, que se inaugurou o 22 de Xullo de 1400 en presencia de Enrique III (“El Doliente” (1390-1406) da Casa de Trastámara, primeiro Príncipe de Asturias)
 Pois ben. ¿De donde sacaba rentas o Concello de Ribadeo para o dispendio de comprar e manter un reloxo de torre no século XVI? pois non era barato e poidéramos decir que era un verdadeiro luxo ter un tamaño reloxo público. Hoxe en día sigue sendo un luxo, e só existe en Ribadeo un reloxo de torre mecánico, o da igrexa de Sta. María do Campo, que está totalmente “trucado” para que sone. ¿Verdadeiramente eran rentas as que entraban no Concello de Ribadeo no século XVI?. Na documentadísima obra “La Colegiata de Ribadeo” de José Mª Rodríguez Díaz, hai un parágrafo na páxina 13 que fai entrever unha posible historia: “D. Pelayo de Cebeira, obispo de Ribadeo, morre o 3 de Noviembre de 1218. Foi enterrado na Colexiata nun sarcófago de cantería bruta elevado a tres cuartas da terra sobre catro pedestales do mesmo material e situado no trascoro frente a porta principal. Na tapa do sarcófago había gravada unha cruz e un báculo"... comentario do padre Flórez do ano 1764, que expresa e insinúa unha realidade afastada no tempo... testimonio da pervivencia dunha profunda devoción popular hacia a persoa do bispo Pelayo. Devoción que estivo latente no pobo de Ribadeo durante máis de cinco séculos... Os fieis acercábanse o sarcófago a tocar “os rosarios e as súas cabezas dolientes e facer outras accións de devoción e piedade indiscreta e prohibida... O bispo de Mondoñedo, D. Manuel Francisco de Navarrete y Ladrón de Guevara, en visita pastoral a Colexiata de Ribadeo, de 3 - Noviembre - 1701, entre os mandatos, dicta un, o 35, polo que prohíbe estas expresións de adoración e ordena que se desterren estas costumes dos fieis... prohibidas polas bulas papales e o Santo Concilio. O bispo mandou abrir o sarcófago para ver se o corpo estaba incorrupto”.
 Naturalmente o cadaver non existía. Polo tanto, según o criterio daquel malévolo bispo Ilmo. Ladrón de Guevara, “non había proba evidente de santidade do bispo Pelayo”. Gustaríame a min saber a cantos corpos incorruptos de santos lles rezaba “a súa Ilma.”. Por suposto, non lle rezaba a ningún, pero ben que se apurou a levarse o báculo de Pelayo (1199-1218), feito no obradoiro de Lemosín, de cobre dourado, esmaltado e con turquesas, que logo venderon a un marchante catalán, para facerse con cartos, e hoxe atópase no Museo de Cataluña en Barcelona. Tamén se levaron os zocos episcopais, feitos de madeira e pel de cabra e becerro, que hoxe se poden contemplar no Arquivo da Catedral de Mondoñedo.

 Pero volvendo ó tema do reloxo de Ribadeo, ¿tiña a Colexiata de Ribadeo tanta limosna pola devoción ó bispo Pelayo, que o Concello acumulaba rentas do “turismo” que chegaba no século XVI, que podía permitirse o luxo de comprar un reloxo de torre e atender o seu mantemento? Posiblemente si... ou non!!! Pero para Ribadeo, aquel mandato do bispo de Mondoñedo, foi un feito garrafal para a economía do pobo, pois pasada a devoción polo bispo Pelayo, acabado o peregrinaxe de xente, que era esencial para o comercio da vila que era quen pagaba impostos o Concello.
 Por outro lado, ¿que foi do “Relox” da Torre do Reló? ¿É posible que cando se tirou dita Torre do Reló, e se pasou a devoción de Sta. María do Campo da Colexiata, para o Convento de San Francisco, pasara o reloxo para a nova torre que hoxe hai na igrexa de Santa María do Campo, sustituíndo a antigua espadaña do convento?
 Se isto é así, temos un reloxo do século XVI na torre da igrexa. Quizais debera inspeccionalo alguén que entenda, para ver se ten algunha marca de fábrica. ¿Se non é así, que foi do antiguo “Relox”? ¿Levou o mesmo camín que o báculo e os zocos?. Non sería extraño, nin raro que así fora, pois todas as “Antigüedades Ribadenses” contemplan un riquísimo e amplísimo patrimonio, do que Ribadeo podería vivir folgadamente só ensinándollo ós visitantes, desaparecen do pobo polo arte de birlibirloque. ¿Cando será o día que o Concello se implique na construcción dun Museo etnográfico, marítimo, arqueolóxico, etc. etc... incluso unha Galería de Arte cunha pinacoteca permanente, construir un Palacio da Música, obras arquitectónicas amplias para a poboación que somos, e non tan escasas como as que hoxe hai, casi medio-chabolistas, para poder desenrolar as actividades da Banda Municipal e a Escola de Música, a Coral Polifónica, as bandas de gaitas e tambores, etc.etc.?
 Temos absolutamente de todo, pero desgraciadamente repartido por outros pobos donde se nos adiantaron na Conservación do Patrimonio. Hai por aí “seudomuseos”, en lugares incluso máis pequenos dos que eu critico en Ribadeo, donde colgan un gadaño das patacas, outro de aterrar, un foucín do trigo e un lampo do monte, unha gadaña, unha serra, un tronzador e unha barrena, e xa teñen un museo etnográfico, cun montón de visitantes o ano. Nós temos: o báculo en Barcelona; os zocos en Mondoñedo; centos de útiles do neolítico de Louselas en Vilalba; os cadros de Dionisio Fierros en Madrid; os de Benito Prieto Coussent en Granada; restos de naufraxios da Ría de Ribadeo, en Vigo, en Bueu, e a saber onde máis; un cañón de náufragos na Cruz Roxa en Lugo, a Diadema de Ribadeo no Louvre de París, o Carneiro alado de Ribadeo supoñemos que no Museo de Lugo... centos e centos de pezas expoliadas do noso patrimonio, en cerámicas, ánforas, canóns, bolaños de fragatas, urcas e galeóns... ¿Ata cando vai continuar isto? e o que é máis grave ¿saberemos algún día esixir o que é noso, do patrimonio de Ribadeo? ou diránnos aquelo de: “Si te he visto no me acuerdo” ¿Hai algún órgano administrativo do goberno municipal donde se levante acta do que se están levando, sexa quen sexa o organismo oficial que os leve? ¿Hai algún arquivo no Concello sobre o tema coa descripción das pezas levantadas, situación onde se atoparon e quen as leva, e para onde van, pois logo quédanse desperdigadas por aí... e quen o sabe?
 ¡Pois senón o hai, debera habelo, así que alguén debe poñerse o chollo, que non vai ser pouco, pois hai ao menos sete castros e máis asentamentos arquolóxicos nos terreos do propio concello, pecios na Ría de Ribadeo e asentamentos doutros restos arqueolóxicos submarinos donde se atoparán pezas de cerámica, de madeira, de ferro, de estaño, quizais de bronce, de plata, de ouro, e múltiples útiles de uso diverso, restos históicos cos que se poden facer coleccións de tódolos xéneros, pois hai para dar e tomar... ¡Pero non podemos deixar que “desaparezan”!

Pancho Campos Dorado

ESCUDO DE RIBADEO (II). Francisco José Campos Dorado

-Este artigo é continuación de Escudo de Ribadeo (I)-
Reconstruír o pasado dende o presente, utilizando materiais conservados e ditos da tradición popular é unha empresa ousada, pois non temos a seguridade de que as costumes permanecesen inmutables o longo do tempo. Pero tamén é certo que non podemos negar que existen crenzas que perduran no tempo, conservando trazas verídicas do pasado, que ben contextualizadas poden ser un elemento útil de investigación. En todo caso a análise meticulosa das nosas tradicións, achegará gran coñecemento sobre a nosa cultura. Para seguir coa análise do significado do Escudo de Ribadeo (I), temos outro indicio, tan antigo como o escudo da fachada do Levante da capela da Virxe do Camín, de que quen exercía a Xurisdición Marítima do porto de Ribadeo era unha dignidade eclesiástica, e está na tradición, por tódolos ribadenses coñecida, de chamar “Pazo ou Casa do Obispo” a unhas ruínas situadas en Cabanela (foto 1)

Examinemos a cuestión. ¿Onde está situada a “Casa do Obispo”?. Nada menos que está na “primeira liña da praia” de Cabanela, que era o lugar onde se embarcaba e desembarcaba a maior parte das mercancías de importación e exportación do Porto de Ribadeo, mesmo coas calas de Porcillán e Guimarán, medio protexidas do embate e das vagas de mar pola Illa de Guimarán, hoxe desaparecida (Carta de navegación da Ría de Ribadeo de 1776, cota 43). E preguntámonos ¿alguén imaxina o bispo vivindo no peirao de carga/descarga do porto, pois para iso servía a praia de Cabanela? ou ¿alguén viu en algún sitio un pazo bispal fora do recinto da catedral ou nun paraxe moi alongado dela? Non, non é normal que isto ocorra e por aqueles tempos a igrexa principal de Ribadeo era a Real Colexiata do bispo Pelayo Cebeyra e estaba no campo (Santa María do Campo) e anteriormente a Igrexa de Santiago de Vigo, na Vilavella.

Restos en Cabanela, co actual auditorio ó aire libre ao pé.

¿Entón por qué, en Ribadeo, chamamos Casa do Bispo a un edificio, en ruína total desde tempo inmemorial, situado preto da praia de Cabanela? Mesmo Francisco Lanza di que puidera ser onde estaba a Torre das Cabanas (Ribadeo Antiguo, páx.145). Pois ben, nós cremos que era a Casa da Alfándega cuxa administración rexentaba un prelado, ou outro encargado, ás ordes do bispo que era quen tiña a Xurisdición Marítima do Porto de Ribadeo e os beneficios que iso reportaba. Nótese que esta Casa da Alfándega deberá datar de antes de 1369 (data en que se fai cargo o Conde de Ribadeo de cobrar os impostos) polo que as ruínas de Cabanela, son ruínas posiblemente do século XII-XIII, as máis antigas dun edificio de Ribadeo, e que deberan estar máis protexidas por Patrimonio, pois están desfacéndose, como case todo o patrimonio antigo de Galiza, e non falemos da barbarie que se está cometendo cos castros abandonados no medio das plantacións de eucaliptos...!!!
A capela da Virxe do Camín é de arquitectura románica con arcos nalgunhas das fiestras de medio punto abucinados, propios do século XI, XII e XIII, e con posibles reformas do século XVI. Na Casa do Bispo, os arcos da porta e da fiestra que quedan en pé, son arcos escarzanos, os cales tamén eran usados no estilo románico. Se esta casa era naquel tempo o edificio da “alfándega” do Bispo, tamén datará esta parede dun daqueles séculos sinalados, e moi posiblemente sexa, a máis antiga alfándega do Norte da Península Ibérica.
O nome de Casa do Bispo, é fácil de entender que sexa unha forma popular de chamar as cousas por quen as fixo, ou por quen lles saca algún proveito, o mesmo que ocorre, por exemplo, coa Torre dos Moreno, que é unha casa onde non viviron nunca os irmáns Moreno, senón un edificio feito e explotado por eles en apartamentos e pisos en renda.
¿Cómo esta distinción da administrativa marítima chega a ser o Escudo de Armas de Ribadeo? Pois ben. Cando o rei Henrique II de Trastamara, lle concede o Condado de Ribadeo a Pierre de Villaines en 1369, concédelle tódalas rendas do Condado: “almojarifadgos, yantares, alfándegas, escribanías, diezmos e alfolís” (Ribadeo Antiguo, páx.44). Isto quer dicir que aquela prebenda da Xurisdición Marítima da alfándega que antes tiña o bispado, pasou a ser privilexio do Conde de Ribadeo.
Algún dos condes, non sabemos cal, mandou gravar na fortaleza estas armas da Xurisdición Marítima, a chave en pau sobre ondas do mar, e quizais fora, Rui Davalos o Bo Condestable, que comprou o condado seguramente para sacarlle proveito, e a alfándega marítima era unha das proveitosas rendas que lle correspondían ó cargo. Sabemos de certo que estas armas estaban ciceladas na fortaleza en 1722, polo preito que houbo entre o Concello, a Cofradía da Santísima Trinidade e o Bispado, cando se renovou a pedra do escudo da capela da Atalaia, que o “brasón dunha chave sobre ondas do mar”, estaba “non solo no escudo da Atalaia, senón tamén sobre unha porta falsa da fortaleza e torre da vila, e no frontis e sobre a porta principal de esta dita vila e torre do campanario” (ibidem, páx.6). Aquel brasón gravado na Virxe do Camín, xa pasara en 1699 (ibidem, páx.5) a ser asumido polas autoridades locais como as armas do Concello. Pero obsérvese, que na fortaleza estaba gravado sobre a “porta falsa”, isto tamén quer dicir que o escudo estaba sobre unha porta accesoria que daba seguramente a un recinto interior da fortaleza, e estaba gravada como un dos privilexios dos condes, non como escudo de armas deles, que como todos sabemos os Davalos, os Villandrando, os Hijar ou os Alba teñen outras armas de liñaxe.
Pero o Concello de Ribadeo, aínda que xa condado en 1369, non por isto perdeu o apego á xurisdición eclesiástica posto que dende o século XIII Ribadeo ía adquirindo elementos de ámbito relixioso monástico que o seguirán caracterizando ata o día de hoxe: os conventos de Santa Clara e o de San Francisco dan crédito disto, pero sobre todo, coa construción da Colexiata Real en 1270 coa que mantivo altos honores e privilexios, aínda despois de mudar a sede episcopal, en 1233, para Vilamaior de Vallibria, o actual Mondoñedo. Foi unha gran perda para Ribadeo o ver arruinar o edificio da Colexiata de Santa María do Campo e non habela restaurado en 1852 cando o Concello se dirixiu a reina Sabela II, cuxa petición foi ignorada absolutamente, e volvéuselle a pedir a Afonso XIII, e en 1903 o proxecto foi esquecido definitivamente (La Colegiata de Ribadeo, José Mª Rdguez. Díaz, pax. 53). Como di o dito, “temos que acordarnos da nosa historia, senón estaremos condenados a repetila”. Tamén queremos facer mención a outro dos máis antigos escudos de Ribadeo que aparece nos Nobiliarios (figura 2),
pero do que non se sabe dun gravado de pedra armeira semellante en Ribadeo: en campo de gules seis caldeiros de ouro. Non se coñece data deste escudo.
Segundo relata D. Modesto Costa y Turell na Ciencia do Brasón de 1858: “a palabra “gules” en heráldica e a cor vermella, parece ser que foi traída polos cruzados de Terra Santa. “Ghiul” en turco, significa “rosa”, xenérico de todo o que é encarnado, e os que traen esta cor no campo do brasón, están obrigados a socorrer os que están "oprimidos por inxustiza”. ¡Non che digo... hospitalidade, socorro e cultura reborda Ribadeo: Santa Clara, San Francisco, San Lázaro, San Roque, San Miguel, San Clemente, San Luís...! Por outra banda, os caldeiros eran antigamente marca dos rico-homes, que daban os reis por insignias ós cabaleiros os que facían Grandes do reino. Posiblemente este escudo fora concedido por Fernando II, en 1183, cando eleva o rango de Ribadeo a Vila Real. Pero quizais os caldeiros tamén poden interpretarse co significado a inversa: “a entrada de rendas polo porto de Ribadeo que facían grande o reino”, polo que, Afonso IX (1188-1230) ou Fernando III “O Santo" (1217-1230) lle concede tal distinción a Ribadeo. O cal, tampouco sería de estrañar, dado que o transporte terrestre era moi penoso e lento e a chegada dun barco a porto con mercadoría diversa, debía de ser como a chegada dos “reis magos”, pois daba traballo de varios días, a veces de semanas, a todo o pobo. Logo distribuír a mercadoría daba traballo a moitos veciños do contorno e ós negocios da comarca. Actualmente, Ribadeo ten un movemento portuario de un millón de tonelada ano, cuxa mercancía é toda de exportación, non hai ningunha importación, polo que o porto ten unha economía “terceiromundista”: só exporta, nada recibe. E algúns xerifaltes da administración portuaria de Galiza están encantados e dando as grazas, pola boa xestión que están facendo ¡manda truco ver a que chegamos! ¿Non haberá cursiños de Administración Marítima en Róterdam para que vaian estes señores aprender algo do que significa Tráfico Marítimo e Rendemento Portuario con Beneficio?. ¡Qué cruz temos...! ¿Non? ¿Hai máis escudos de armas de Ribadeo que asemellen dignidade eclesiástica?. Si por certo.
--
Continúa en ESCUDO de Ribadeo (III)

En Ribadeo, música.

Hoxe (xa onte) fun o concerto de Santa Cecilia da Banda de Música Municipal de Ribadeo. A unha hora un pouco inconveniente para o meu gusto (as 21:00), no auditorio municipal que estivo abondo cumprido, pero sen chegar ós cheos de vai uns anos, con Hernán Naval ó mando. Un concerto en dúas partes, na primeira das que a Big Band con 20 membros e Marcos como director interpretou 'in the Mood', de Glen Miller, 'Can't help falling in love', de Jerry Novak, 'Blue book', de Lennie Niehans, 'Bésame mucho', de Frank Constock (teño que investigar, non aparece ese home relacionado coa canción célebre que ten por autora polo que parece a Consuelo Velázquez; supoño que será un arranxo e o puxeron como autor), e Mr. basket, de Matt Harris. Na segunda, Lourenço Cruz fixo interpretar á banda obras de Jan van der Roost (Arsenal), Alfred Reed (First suite for band), Rafael Taléns (Cançons de mare) e Reveriano Soutullo (Ponteareas) Un concerto moi aplaudido, algo no que colaborei, e presentado por Suso López, que segue a pór ese toque de maxia nas súas presentacións musicais. Non me extendo máis: a banda ténme entre os seus forofos e pretendo ser imparcial. Unha maior extensión daría pé a que non controlara a miña crítica. De calquera xeito, como homenaxe,aí vai a historia dos primeiros anos da banda tal e como a dispuxen para que saíra no libro do 5º aniversario (pódese ver tamén aquí:personal.redestb.es/agremon/bmr1.html). -- Aquí está a historia de actuacións da Banda Municipal de Ribadeo:

04/12/98 Lugo Círculo das Artes

7/11/98 Ribadeo Sta. María do Campo II Cumio do Camiño Norte

13/09/98 Tomar (Portugal) Mouchao, 18º Convivio de Bandas

12/09/98 Tomar (Portugal) Mouchao, 18º Convivio de Bandas

11/09/98 Tomiño Festas Patronais

8/09/98 Ribadeo Praza de Abaixo Patroa (procesión e concertos de mediodía e tarde)

22/08/98 Ribadeo Praza de Abaixo IV Festival de Bandas

14/08/98 Ribadeo Sta. María do Campo 6as. Xornadas Mar por medio

8/08/98 Ribadeo Sta. María do Campo Centenario de Dámaso Alonso

25/07/98 Ribadeo Pza. de Abaixo Día da Patria Galega, Música de Cine

25/07/98 Castropol (Asturias) Festas de Nªº Sº do Carme

15/07/98 Tapia de Casariego (Asturias) Festas de Nª Sª do Carme

9/07/98 Ribadeo Sta. María do Campo Centenario de Dámaso Alonso

14/06/98 Ribadeo Procesión Corpus Christi

17/05/98 Ribadeo Sta. María do Campo Día das Letras Galegas

19/04/98 Vilaselán Festa Virxe de Vilaselán (estreo da obra Virxe de Vilaselán para banda)

10/04/98 Ribadeo Procesión Venres Santo

05/04/98 Ribadeo Igrexa Sta. María do Campo Concerto de Semana Santa

04/04/98 Vegadeo Auditorio

21/02/98 Ribadeo Igrexa de Sta. María do Campo (previsto en inicio coa Banda de Lugo)

28/12/97 Ribadeo Igrexa de Sta. María do Campo Concerto de Nadal

Dende aquí enrriba non se detallan os concertos da contrabanda, realizados por exemplo nestas datas no Piano-Bar de Ribadeo ou na Casa de Cultura da Veiga, nin os de grupos mixtos como o de Sta. Cecilia no Centro Social de Ribadeo, tamén realizado nestas datas.

16/11/97 Oviedo Pasarrúas entre a praza do Concello e a Catedral

15/11/97 Oviedo Actuación no Teatro Campoamor / Festival Nacional de Bandas de Música

5/10/97 Lugo Actuación na Praza de España e pasarrúas pola Rúa da Raíña

8/09/97 Ribadeo Procesión, concerto na praza de abaixo e tamén pola tarde

30/08/97 Mondoñedo Praza da catedral

28/08/97 Ribadeo Praza de Abaixo Xoves de música

26/08/97 Ribadeo Catro Calles actuacións de grupos diversos

23/08/97 Ribadeo Praza de Abaixo III Festival de Bandas

21/08/97 Ribadeo Presentación da Contra-Banda no Piano Bar

16/08/97 Ribadeo S.Roque

14/08/97 Ribadeo Xermade

12 e 13/08/97 Ribadeo Gravación CD no auditorio (non rematado) da granxa-escola Pedro Murias

1/07/97 Ribadeo Igrexa de Sta. María do Campo Xornadas mar por medio

25/07/97 Ribadeo Praza de Abaixo Día da Patria Galega

4/07/97 Ribadeo Porto deportivo Recepción bandeira azul

7/06/97 Xove Igrexa parroquial

17/05/97 Ribadeo Sta. María do Campo Día das Letras Galegas

19/04/97 A Pontenova Concerto Galicia Terra Única

23/03/97 Ribadeo Sta. María do Campo Concerto S. Santa (coa Coral Polifónica)

28/03/97 Ribadeo Procesión Venres Santo

25/01/97 Ribadeo Sta. María do Campo 5º Aniversario

29/12/96 Ribadeo Sta. María do Campo Concerto Nadal

28/12/96 Ortigueira Igrexa Parroquial

20/11/96 Ribadeo Aula cultura Caixa Galicia

12/10/96 Meira Colexiata

12/10/96 Chantada Igrexa

8/09/96 Ribadeo Patroa

8/09/96 Ribadeo Festival

29/08/96 Ribadeo Catro calles

22/08/96 Ribadeo Pza.Abaixo

20/08/96 Sargadelos Fábrica (XXV experiencia)

18/08/96 Cubelas Igrexa

16/08/96 Ribadeo S.Roque

14/08/96 Arbo

11/08/96 Vilaframil igrexa

10/08/96 Valdoviño

8/08/96 Ribadeo Pza.Abaixo

2/08/96 As Neves Auditorio municipal

1/08/96 Ribadeo Sta.María do Campo

27/07/96 Mondoñedo

25/07/96 Ribadeo Pza.Abaixo

16/07/96 Tapia

12/07/96 Ribadeo A Bolera

11/07/96 Ribadeo A Bolera

29/06/96 Rinlo Pza.

23/06/96 Vilalba Pza.Constitución

22/06/96 Castropol C.P.La Paloma

9/06/96 Castropol procesión Corpus Christi

9/06/96 Ribadeo procesión Corpus Christi

17/05/96 Ribadeo Sta.María do Campo

16/05/96 Viveiro local Xiri"

6/04/96 Ribadeo V.O.T.

5/04/96 Ribadeo procesión

31/03/96 Ribadeo Sta.María do Campo

27/03/96 Ribadeo I.B.Rodríguez de Valcárcel

30/12/95 Ribadeo Sta.María do Campo

29/12/95 Mondoñedo Catedral

21/12/95 Ribadeo Hospital

26/11/95 Lisboa Sta. Xusta

26/11/95 Loures Festival de Bandas amadoras

18/10/95 Mondoñedo feiramostra As S.Lucas

24/09/95 Ribadeo emisión Con Música Propia

23/09/95 Ribadeo emisión Galicia para o Mundo

13/09/95 Ribadeo Atalaia

9/09/95 Ribadeo Pza. Abaixo

8/09/95 Ribadeo Pza. Abaixo

24/08/95 Ribadeo parque S.Francisco

19/08/95 Melide Actuación nº 100***

17/08/95 Luarca parque

16/08/95 Ribadeo S.Roque

14/08/95 S.Cibrán

10/08/95 Ribadeo parque S.Francisco

3/08/95 Ribadeo parque S.Francisco

25/07/95 Ribadeo Templete parque S.Francisco

19/07/95 Santiago TVG

15/07/95 Beniaján

2/07/95 Arante

25/06/95 Sarria

18/06/95 Ribadeo Procesión

21/05/95 As Figueiras S.Román

21/05/95 Ribadeo Piscina

17/05/95 Ribadeo forte S.Damián

17/05/95 Ribadeo Sta.María do Campo

23/04/95 Barcelona Parque Sant Martí de Provençals

22/04/95 Barcelona Parque Sant Martí de Provençals

22/04/95 Barcelona Plaça Reial

14/04/95 Ribadeo Procesión

9/04/95 Ribadeo Sta.María do Campo

25/03/95 Xinzo de Ponteareas

29/01/95 Madrid Pza. Maior

28/01/95 Madrid Centro Cultural Vaguada

28/01/95 Madrid Hotel Foxá

25/12/94 Ribadeo Sta.María do Campo

22/12/94 Ribadeo Hospital

18/12/94 Vilaframil Igrexa

26/11/94 Ribadeo V.O.T.

4/11/94 Ribadeo

12/10/94 Lugo Pza. Sta. María

8/09/94 Ribadeo

4/09/94 Barres

28/08/94 Chantada Pza.Cantón

27/08/94 Ribadeo Parque

26/08/94 Sober Praza

16/08/94 Ribadeo S.Roque

15/08/94 As Anzas

14/08/94 Viveiro Pza. Maior

30/07/94 Allariz Parque

29/07/94 Ribadeo Sta.María do Campo

26/07/94 Santiago

25/07/94 Ribadeo Pº parque S.Francisco

26/06/94 Ribadeo 4 Calles

25/06/94 Castropol

24/06/94 Obe Igrexa

18/06/94 Castropol C.P. La Paloma

5/06/94 Ribadeo Procesión Corpus Christi

17/05/94 Ribadeo Sta.María do Campo

1/04/94 Ribadeo Procesión Santo Enterro

26/03/94 Ribadeo Sta.María do Campo

12/03/94 Viveiro Teatro Pastor Díaz

12/02/94 Ortigueira Teatro da Beneficencia

26/12/93 Santalla de Vilaosende Igrexa

26/12/93 Ribadeo Sta.María do Campo

21/12/93 Ribadeo Hospital

3/12/93 Ribadeo Aula Cultura Caixa Galicia

22/11/93 Santiago TVG

3/10/93 Chantada Pavillón polideportivo

8/09/93 Ribadeo

16/08/93 Ribadeo S.Roque

14/08/93 Viveiro Pza. Maior

13/08/93 A Coruña Teatro Colón

7/08/93 Taboada

31/07/93 Castroverde Vilabade

30/07/93 Ribadeo Sta.María do Campo

25/07/93 Ribadeo Parque

18/07/93 Ribadeo peirao Porcillán

17/07/93 Ribadeo Auditorio Caixa Galicia

15/07/93 O Incio

19/06/93 Lugo templete Pza. España

5/06/93 Vilalba Centro Cultural Recreativo

30/05/93 A Ponte-Ponte - AranteArante palco

27/04/93 Ribadeo C.Sgdo. Corazón

21/04/93 Ribadeo C.P. Ribadeo

18/04/93 Ribadeo

17/04/93 Ribadeo Sta.María do Campo

8/04/93 Ribadeo V.O.T.

13/03/93 Ribadeo V.O.T.

13/02/93 Ribadeo Sta. María do Campo

8/12/92 A Devesa Igrexa

28/09/92 Ribadeo Sta.maría do Campo

20/09/92 Cubelas palco

8/09/92 Ribadeo palco

5/09/92 Barres

28/08/92 Ribadeo Parque

16/08/92 Ribadeo S.Roque

14/08/92 Viveiro polo pobo

14/08/92 Ribadeo Teatro

8/08/92 Rinlo Praza

29/07/92 Ribadeo Sta.María do Campo

26/07/92 S.Martín de Oscos Praza

25/07/92 Ribadeo ó pe do Concello

16/07/92 Tapia procesión

17/04/92 Ribadeo Sta. María do Campo

3/04/92 Mondoñedo Seminario

15/02/92 Viveiro Teatro Pastor Díaz

9/02/92 Ribadeo Hospital

9/02/92 Ribadeo Sta. Clara

25/01/92 Ribadeo Sta.María do Campo

-- Tamén, unha reproducción dun vello cartel 'made in feito na casa'...

ESCUDO DA CAPELA DE ÁNIMAS E DA VIRXE DO CARMEN de Sta. MARÍA DO CAMPO. Francisco José Campos Dorado

  Na igrexa parroquial de Santa María do Campo de Ribadeo, entrando a man esquerda, e chegando ó cruceiro, atópase a Capela da Virxe do Carme e das “Ánimas”. Facendo un inciso, diremos que poden ser das “Ánimas do Purgatorio” ou ben, das “Ánimas de Bibos y de Difuntos”. Esta denominación aparece a 27 de Marzo de 1681, tardiamente á data deste escudo, no Libro da Irmandade e Confraría de Nosa Señora do Carmelo, da Igrexa Colexiata de Nosa Señora de Sta. María do Campo, cuxos estatutos foron redactados o 23 Marzo 1684 por D. Antonio Sánchez, presbítero, e polo Capitán D. Juan Antonio Sarmiento Rivadeneyra, fundadores desta Confraría de Nosa Señora do Monte Carmelo (Confrarías da Colexiata de Sta. María do Campo de Ribadeo, Arquivo Diocesano de Mondoñedo). Este apunte, de data tan posterior, fainos crer que este escudo brasonado pertence realmente a unha capelanía do antigo Convento de San Francisco (1214-1835), e non veu trasladado da antiga Igrexa Colexiata de Sta. María do Campo. Ademais, facer notar, que este escudo está empotrado na parede, e non colocado con fixas, como no caso dos escudos das Capelas da Virxe do Rosario e da Virxe das Dores, polo que da a entender que forma parte orixinal do templo.
Nesta Capela do Carme e das Ánimas, atópase a pedra armeira que presentamos (foto supra) cuxo escudo brasonado non se axusta ás normas heráldicas, pero que presume dunha preciosa e antiga pátina negra que o ennobrece no tempo, producida pola súa situación alta, sobre o fume das candeas e dos cirios, que o afumaron ó longo de catrocentos anos de existencia, e que o conservou en excelente estado para que as figuras do campo poidan ser interpretadas.
No contorno da cartela, entre as volutas do adorno exterior, está escrito: ¿HARO? - MALDO (flanco destro); NADOS – MIRAN (en xefe); DAS, CAS (flanco sinistro); TRI LLÓN (en punta). Estes son os nomes das familias as que pertencen os brasóns do escudo: HARO, MALDONADOS, MIRANDAS e CASTRILLÓN.
Na parte inferior hai unha laude (pedra cunha inscrición, infra) na que a duras penas se pode ler o que di, pois parte dela está encalichada, pintada e repintada coa mesma lechada de cal que se deu as paredes desde vello, o que produxo nalgunhas zonas unha carapela que cubre os caneiros do gravado das letras. Obsérvase que nas últimas remodelacións preservouse sen pintar, pero non se limpou, posiblemente previndo que por falta de man especializada que puidera facelo, prexudicar ou estragar a inscrición. Hoxe grazas a que a alta resolución das fotos é moi boa, con cámaras fotográficas profesionais, no laude podemos interpretar o seguinte: “ESTA CAPILLA LA FVNDARON PEDRO DE MIRANDA I FARTO DE CASTRILLON Y Dª MARIA CATALINA OSORIO PONCE DE LEON SV MVGER S...DA PONER ELLA UNA MISA CANTADA I SERMON I BISPERAS EL DÍA DE LA CONCEPCION DARASE VNA MISA CANTADA CADA SAVADO PERPETVAMENTE, AÑO 1604.
No arquivo da Chancillería de Valladolid, atópase un Xuro ou Dereito Perpetuo de Propiedade, que nos corrobora a lectura correcta dos apelidos de D.Pedro: “Juro a favor de Pedro de Miranda Farto de Castrillón. Primera mitad del siglo XVII. Código de identificación: ES.47161.AGS/2.13.2.3/CME,780,27.

Os descendentes de D. Pedro de Miranda i Farto, mantiveron o maiorazgo no Convento de San Francisco ata o ano 1835 en que se exclaustraron os monxes franciscanos e o templo pasou a ser, polo ano 1852, a Igrexa Parroquial de Ribadeo, coa mesma advocación a Santa María do Campo da antiga Igrexa Colexiata. O campo do escudo esta cuartelado en cruz ou en catro cuarteis:
Primeiro cuartel: cinco lises en aspa (dúas, unha, dúas). Son armas dos MALDONADO ás que se refire a lenda do brasón (si tivera esmaltes serían: en campo de gules, cinco flores de lis de ouro en sotuer (dúas, unha, dúas). As armas dos MALDONADO son as dos ALDAO, ALDAN ou ALDANA que algúns tratadistas as remontan a un rei suevo de Galicia, Amarico, ou a Hilderico (rei entre 523-530). Sabemos que a partir do rei suevo Remismundo (rei entre 459-469), hai unha lagoa cronolóxica de case un século da Historia do Reino Suevo de Galicia, debido a intransixencia relixiosa de S. Isidoro de Sevilla, que non quixo poñer nas súas Crónicas os nomes do reis suevos, pois eran arrianos, e ó non ser católicos el non os considerou como tales. Hoxe coñecemos o seu nome e cronoloxía grazas a outras fontes históricas, como a numismática (Monedas acuñadas en Galicia, D. Jaime Paz Bernardo, 1ª edición 1991, páx.25).
As Armas dos ALDAO andan unidas as dos ARIAS, unha das familias máis antigas e nobres de Galicia. D. Pedro Arias de Aldao, señor da Casa de Aldán (con solar na península do Morrazo, Pontevedra) estaba casado con Dª Teresa Nuñez de Temes, camareira da Reina Dª Urraca (reina en 1109-1126). Seu fillo, D. Hernán (ou Nuño) Pérez de Aldao ou de Aldana foi quen cambiou o seu apelido Aldao por Maldonado, despois de vencer e matar a Guillerme de Normandía (“un forte home avarento”) en presenza do seu amigo o rei de Francia D. Felipe, quen ó verse obrigado a conceder o cabaleiro galego as Armas da Familia Real Francesa díxolle: “Maldonadas che sexan”, pois concedeullas de moi mala gana, o que deu orixe, a que o moi ousado e valente galego fixera á variación do apelido e das súas Armas, polas da real liñaxe gañadas en liza. As primitivas Armas dos ALDAO, eran: en campo de ouro, dous lobos de púrpura (Blasones y Linajes de Galicia, frei José Santiago Crespo del Pozo, Publicacións do Mosteiro de Poio, Tomo II, páx. 40-41). D. Nuño Pérez de Aldao-Maldonado, serviu ó rei Afonso VII de Gallaecia (rei de 1126-1157), fillo de Dª Urraca (1109-1126), e coroado rei en Santiago de Compostela polo grandísimo político, prelado e Arcebispo D. Diego Xelmirez no ano 1111, quizais, o último gran caudillo do Reino de Galicia. D. Nuño Pérez Aldao-Maldonado, casou con Dª. Aldara Fernández Turrichao ou Churruchao, que son os mesmos que na xenealoxía se atopan como os Suárez de Deza. Algo así como os Sotomayor eran chamados Chariños (ibidem, páx.362).
Un dato claro da laude, é que Dª Catalina Osorio é quinta filla, dos dez fillos que tivo D. Gaspar Maldonado Ponce de León, “El Viejo”, capitán e cabaleiro da Orde de Santiago, dono no ano 1576, do coto de S.Martiño da Fraga, da Casa de Roupar e da Casa de Maldonado (Pontedeume). Os Maldonado son os proxenitores dos Marqueses de Parga e de Camarasa (Arquivo de Medinaceli-Camarasa, sección I, cartafol 1º, nº13). D. Gaspar, estaba casado con Dª Marina Osorio, filla do licenciado D. Bernardino Rengifo de Santo Domingo e de Dª Catalina Osorio, quen, xa viúva, lle outorgou escritura de dote na Cidade de Mondoñedo o 24-Agosto-1567. D.Gaspar, gañou a executoria de fidalguía na Chancillería de Valladolid no ano 1597 (Blasones y Linajes de Galicia, José Santiago Crespo del Pozo, Volumen II, páx.46-47).
Na cartela do escudo a lenda de MALDONADOS está clara, e non ten dúbida a descrición antedita, pero estas mesmas Armas apuntan a que puideran ser Armas familiares dos OYA (en campo de azur, cinco lises de ouro colocadas en aspa ou sotuer) cuxo cambio de esmalte no campo puidera ser debido a unha forma de brisar as armas un fillo segundo (Heráldica y Derecho Nobiliario, Curso de Licencia, Hidalguía 1961, páx.133). Non é este o caso, pero queremos deixar esta pequena nota, pois as Armas primitivas dos OYA, aparecen no capela de San Antonio e San Xosé desta mesma Igrexa de Sta. María do Campo, que veremos nun próximo artigo.
Por outra banda, puideran tamén ser Armas familiares dos ALVARADO: en campo de ouro, cinco lises de azur en aspa; cuxas Armas primitivas eran: en campo de azur un castelo de ouro, surmontado dunha aguia de ouro. Estas Armas primitivas dos ALVARADO, parecen ser as que aparecen no quinto cuartel do “Escudo de armas da Rúa da Atalaia” (tamén en La Comarca del Eo 4-Febreiro-2017).
Segundo cuartel: as cinco doncelas dos MIRANDA (cuartel explicado en “Escudos de armas da Casa dos Miranda”, tamén en La Comarca del Eo, 3 de Decembro de 2016)
Terceiro cuartel: unha árbore sinistrada dunha torre ameada con homenaxe (con outra torre ameada encima) na que parece haber sumado un pavillón arborado ondeando cara sinistra, e o todo sobre unha terraza (un solo ou chan) e ondas de auga. Son Armas dos CASTRILLÓN, da familia de D. Pedro Miranda i Farto, como nos di a laude. Queremos facer notar, que a árbore dos CASTRILLON descrita nos nobiliarios é un loureiro de tronco recto, pero esta árbore que aquí vemos ten dúas ramas tronzadas moi grosas, polo que representa un loureiro moi vello, posiblemente das Armas Primitivas dos CASTRILLÓN, pois neste brasón, aparece o pavillón sumado ó homenaxe e faltan dous lobos pasantes en pau (dous lobos camiñando, un sobre do outro).
Cuarto cuartel: dous lobos ravisantes ou cebados (que traen unha presa na boca, un cordeiro pequeno) parados cara a destra e colocados en pau (colocados un sobre do outro). Son armas dos HARO, como parece dicir a lenda do flanco destro, pois case non podemos lela, e si o brasón tivera esmaltes, serían: en campo de prata dous lobos de sable pasantes, en pau, cebados dun cordeiro. Dubidamos, porque para que as armas dos HARO estiveran completas, deberían estar enmarcadas en bordura de gules, con oito aspas de ouro. O apelido HARO é vasco, cuxo membro destacado D. Diego López de Haro, foi VIII Señor de Vizcaya, de Haro, Álava, Najera, Buradón e Grañon (Dicionario Nobiliario, Fernando González-Doria).
Este cuarto brasón dos lobos, puideran (¿mal?) interpretarse como dous lobos pasantes lampasados (andando cara a destra e véndoselles a lingua, xeralmente de esmalte distinto o corpo). A lingua destes leóns, non parece tal, pois é moi grande, e parece verse ben, un animal pequeno entre as fauces de cada un dos lobos. Si en vez de ravisantes ou cebados, foran lampasados, serían Armas dos OSORIO: en campo de ouro dous lobos de gules, pasantes, colocados en pau (de cor vermella e colocados un sobre do outro) (ver “Escudos de armas da Casa dos Miranda, tamén en La Comarca del Eo, 03-Decembro-2016). Quizais, grosso modo, se non se contradixera á lenda da cartela, puidera dicirse que esta conformación, OSORIO, sería correcta, pois estaría xustificada polos apelidos do matrimonio, que nos describe a laude, entre D. Pedro Miranda i Farto e Dª Catalina Osorio Ponce de León.
Na Chancillería de Valladolid, hai executoria dun preito litigado por D. Diego de Toledo, como marido de Dª María Osorio Ponce de León, veciños de Toledo, con D. Juan Ponce de León, irmán da anterior, señor de Polvoranca (Madrid) sobre restitución de bens do vínculo e maiorazgo fundado por D. Antonio Ponce de León e Dª Ana Osorio, seus pais (Ano de 1598). ¿Quizais Dª Catalina (casada en Ribadeo con D.Pedro) sexa parente próxima de Dª María e de D. Juan Ponce de León, señor de Polvoranca, de Madrid?. Non sería tan raro, que así fora, pois veciños de Ribadeo en Madrid hai varios centos, dos actuais, e dos de fai centos anos. Dicíase, aló polos anos sesenta, que máis do cinco por cento do Corpo Diplomático Español era de Ribadeo, e... ¡polo que estamos vendo, quizais se quedara moi curta a apreciación!. Como podemos ver, á Heráldica do Concello de Ribadeo, debemos dedicarlle un máis profundo estudo, pois salvo raras excepcións, Ribadeo mostra polas súas rúas, igrexas e capelas, os máis altos brasóns da Nobleza do Reino de Galicia. ¿Por que Ribadeo era, e debería de seguir sendo, tan atractivo nos séculos XV, XVI, XVII as familias fidalgas do Reino?.
Ten unha resposta obvia e moi sinxela de responder: Ribadeo era o Porto Natural Marítimo Comercial máis importante da cornixa Cantábrica, onde se movía moito diñeiro, tanto para o comercio da Ruta das Indias, como para servir de base de aprovisionamento e pertrechamento para as navegacións da Ruta de Flandres, pois a principios de 1627 había 14 barcos de Flandres distribuídos entre A Coruña, Ribadeo e Pasaxes (España, Flandes y el Mar del Norte, D. José Alcalá-Zamora y Queipo de Llano, páx.200). Hoxe en día, Ribadeo non está aproveitando a súa magnífica situación xeográfica, e Portos de Galicia está facendo portos artificiais ó seu redor, gastando centos de millóns de euros, e non entenden absolutamente nada para o Comercio Marítimo de Ribadeo, e dentro de un par de anos máis, os barcos que entren en Ribadeo van ter que entrar con rodas en vez de con hélices de propulsión.

RÍA DE RIBADEO. Pancho Campos Dorado

 

RÍA DE RIBADEO

Pancho Campos Dorado

    Filibusteros é a palabra que emprega o dicionario para referirse ás pragas infecciosas dos piratas do Caribe, xente putrefacta empeñada en apropiarse do alleo por vía marítima. Esas cuadrillas de individuos que turran, turran e turran unha e outra vez empeñados en apropiarse do alleo, e non cabe dúbida de que o que buscan os patrioteiros do Principado de Asturias é o botín arqueolóxico subacuático que hai por miles de pezas no fondo da Ría de Ribadeo. O nome da ría claro que importa, pois perdida a identidade toponímica do lugar pasa de ser do Reino de Galicia, a ser un topónimo inventado e compartido co Principado, ente xurídico que se dedica a expandir o seu territorio desde fai séculos a costa dos territorios galegos, e para iso vai inventando cousas. Tal exemplo témolo en aquel Afonso I “o Católico”, ou sexa, lacaio da igrexa católica, xenro de Don Pelaio pois estaba casado coa súa filla Ermesinda, e que un día pola maña deulle a turrada, e proclámase primeiro rei de Asturias, cando Asturias sempre foi unha provincia da Gallaecia e nunca un reino documentado como tal, por máis que aos “españolistos” facedores de historietas o escriban en libros, libretos e na Internet. O seu sucesor Fruela I (757-768) era tan sumamente malvado que o asasinaron, iso si deulle tempo de fundar Oviedo.

    Ribadeo é un porto estratéxico do Cantábrico desde a época comercial celta-grega de máis de dous mil anos de antigüidade. Todos eses vestixios históricos patrimoniais están enterrados no fondo da Ría de Ribadeo. A súa localización tan estratéxica no Camiño de Santiago e no comercio marítimo do Atlántico, vírona no século XII tanto os bispos de Oviedo e de Mondoñedo, como o rei Alfonso VII “o Emperador” (rei 1126-1157, fillo de D.ª Urraca e coroado rei de Gallaecia en Santiago por Xelmírez en 1111 e como emperador en León en 1135) e amplía a súa xurisdición real en detrimento dos intereses bispais de abadengo.

    Nestes intres do s. XII, o bispado de Mondoñedo perde contra do bispado ovetense a xurisdición do territorio de Reboredo que se converterá no concello de Castropol, punta de lanza do convento ovetense e máis tarde do Principado de Asturias, contra os intereses da Galiza e de Ribadeo ata os nosos días (por algo seguimos sen Xulgado de 1ª estancia e de outros organismos oficiais).

    No século XIII Ribadeo é sé episcopal con Igrexa Catedral-Colexiata e chega a ser o Porto comercial máis importante do Cantábrico como consecuencia tamén do seu rango de Vila e do privilexio de Carta Puebla con dereito a celebrar mercado, que lle concedera Fernando II (rei 1157-1188 da Galiza, de León e doce anos tamén de Toledo, durante a minoría de Afonso VIII, o das Navas de Tolosa). Ribadeo no século XIII é bocado territorial moi apetecible para moitos intereses, cuxo valor chega aos nosos días, e se no século XII tivo o bispado de Oviedo o atranco dos interese do rei e non consegue facerse coas Terras de Ribadeo e de Miranda, volven a turrar e turrar unha e outra vez, sempre que atopan unha debilidade no goberno do Reino de Galicia. Hai varios preitos anuais desde primeiros do século XVI contra os intereses do comercio do sal que chega ao porto de Navia e cuxas alcabalas cobraba o Conde de Ribadeo.

    Turrar, turrar, turrar esa é a cuestión, ata que fan a falcatruada no século XVI, cando chega a ser VI Conde Ribadeo e II Conde de Salinas de Añana (Álava), Diego Gómez de Sarmiento e Villandrando, un personaxe que vende ao Principado de Asturias en 1551 en Medina del Campo (vamos, ao lado de Ribadeo!) as Terras de Ribadeo e as súas servidumes intre Eo-Navia por 8500 ducados. Esas terras eran do Reino de Galiza e non eran propiedade do conde, pero por aquelas datas o menosprezo sementado polos reis católicos cara a Galiza, que había que queimala e arrasala como fora, matar, aforcar e despanzurrar antes de morrer a todo individuo con asomo de fidalguía galega, era un momento moi axeitado para os intereses do Principado, que facía un século que existía e tiña gañas de chegar canto antes co territorio á Coruña (na Internet, mapas de Asturias cos marxes territoriais na Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra, hai uns cantos exemplos). Así se escribe a historia confeccionada da Hispania-españolista.

    A estratexia secular dos gobernos de Asturias por conseguir gobernar o Porto de Ribadeo nunca se perdeu, e volven turrar no ano 1958, aproveitando a ditadura franquista, xa que Franco estaba casado cunha asturiana e éralles fácil chegar a el, pois na “Corte de Oviedo” non o podían ver e parece ser que el quería granxearse o seu favor. Pois ben, neste ano 1958 a administración franquista fixo a delimitación interprovincial que lle deu a gana, trasladando a “liña de marcos” da ribeira asturiana ata o medio da Ría de Ribadeo, pasando polo arte de “birlibirloque” miles de hectáreas da provincia de Lugo, para a provincia de Oviedo, cando a marcación da Ría de Ribadeo foi sempre en ambas ribeiras do territorio do Reino de Galiza. Pero non cabe dúbida de que aqueles do goberno da provincia de Oviedo, foron falcatrueiros listos, e aqueles gobernadores da provincia de Lugo non movían un dedo por nada que puidese desacomodalos do posto onde tan ben vivían. Aquela trapallada franquista quedou tapada para os ribadenses, que non se decataron de nada, pois aquel agosto de 1958 foron inaugurados por Franco o Parador de Turismo e o Instituto Laboral “Carlos María Rodríguez de Valcarcel”, ambos establecementos moi desexados por todos os veciños de Ribadeo.

    Outra sibilina turrada, e non cabe dúbida que de “xente lista” que está a todo o que se menea, foi a denominación no ano 2011 do espazo da Biosfera “Oscos, Rio Eo e Terras de Burón” onde toda a toponimia das Terras de Ribadeo e de Miranda se asolagou dun plumazo. Que pasaba en Ribadeo no ano 2011? Había eleccións municipais. Levaban gobernando en coalición PSOE e BNG (2007-2011) e aquel ano gañou o BNG por maioría absoluta (2011-2015). Que lles pasou a estes dous partidos para permitir isto? Sinto moitísimo dicilo pero comentáronme que “non pensaban que tivera importancia pois non se nomeaba tampouco a Asturias”. Eu escribín denunciando esta barbaridade toponímica en dous artigos sobre a “Buronlandia” que se acababa de crear (tamén en La Comarca del Eo 1-outubro-2011 e 2-novembro-2011), pero igual deu, non entenderon o que leron, si é que os leron.

    Agora volve o goberno do Principado de Asturias a turrar co nome da Ría de Ribadeo, con saña por sacar un bo bocado, coma sempre. Por que agora?. Sen lugar a dúbida porque quere ter o control dos pécios e dos restos arqueolóxicos da Ría de Ribadeo para encher as vitrinas dos seus museos ata rebousar. Agora van a chegar fondos europeos para a recuperación económica de España, na inxente cantidade de diñeiro de 140 mil millóns de euros que serán repartidos entre as comunidades. Veredes como aparecerá a beata santurrona con pantalóns, que nos loubará o ben que o fai o PP no goberno da Xunta de Galiza e cuxo modelo debería ser extrapolable ao resto do Estado, pois hai que ver o ben reparte migallas de calderilla por Ribadeo.

    Seguro que sabe traballar mellor a cuestión monetaria o Principado que a Xunta, só hai que ver o impulso que lle deu aos Oscos, a Taramundi, etc. pero na Ría de Ribadeo non podemos deixarnos cabalgar por tamaños veciños que nos tocaron en sorte, pois o que cabalga ten dominio da cabalgadura, tena amestrada, domada, sometida, e non é o caso cos veciños de Ribadeo. Asturias aliouse con León, Castela ou Santander para destripar e esquecerse da Gallaecia ou Reino de Galiza de onde eran provincias e condados. Chegaran farfallando a onde queiran chegar, pero neste lado da Ría de Ribadeo nin somos primos nin irmáns deles, somos ribadenses, algo xenuíno que só se atopa na boa xente.

    O Porto de Ribadeo é nestes momentos gracias a “benevolencia” (ou incompetencia?) da Xunta de Galiza, o porto occidental de Asturias por excelencia. De aquí saen case 500 mil Tm. ó ano de pasta de papel cuxa papeleira da postos de traballo ós asturianos. Todos os montes da nosa comarca galega plantan eucaliptos para esa papeleira asturiana que tamén establece os prezos de compra, cuxo monto da escasamente para repoboar a maioría das pequenas fincas que están plantadas. Os camións que traen a pasta ó muelle de Ribadeo son de compañías asturianas conducidos por asturianos. Do porto de Ribadeo viven escasamente unha ducia de persoas galegas a día de hoxe, cando antes vivían máis da metade das familias da poboación de Ribadeo. A Capitanía Marítima estivo comandada desde a década de 1980 ata fai un ano, por un mariño mercante asturiano, incluso o Práctico do Porto de Ribadeo é asturiano. A Xunta reparte prebendas para que sigan vindo cargar a Ribadeo a pasta da empresa privada ENCE, e rebáixalles as taxas do porto para que estean contentos, en vez de sacar avante as infraestruturas necesarias para que o porto sexa rendible. Levantar ou peraltar a táboa da Ponte dos Santos ata os 45 ou 50 metros cunha ponte colgante ou atirantada pois hai que tirar as pilastras centrais que estorban ao tráfico e a manobra polo canal, dragar a ría ata os sete ou dez metros de calado cribando a area para salvar as pezas arqueolóxicas que aparecerán por centos ou miles a esa profundidade, desescombrar a obra incivil que desde 1980 os “enxeñeiros” de Camiños, Canales e Portos de mentalidade obtusa e faltos de toda práctica competente, foron incorporando a ría e transformaron un porto comercial nunha marisma para cullaretos de ras. Hai que limpar todo o escombro desa escollera e levar por diante todos os diques do porto deportivo e situalo na Vilavella para deixar diáfano o canal para o tráfico marítimo. Para que queremos os ribadenses nestas condicións o noso porto? Que se vaian, que carguen a pasta no porto “del Navia”, no de Castropol, no de Figueiras, no da Veiga, que a leven en trens ou en tractores a cargar a Avilés, ó Musel de Xixón. Non nos están ameazando constantemente con esa verborrea vergoñenta?. Pois que se vaian dunha puta vez da Ría de Ribadeo que con ese mediocre comercio marítimo teñen ós da Xunta de Obras de Portos da Galiza obnubilados e pasmados. En Portos de Galiza teñen que poñerse a traballar por Ribadeo e deixarse de alugar ao mellor postor o Faro da Illa Pancha ou deixar de percibir dereitos de amarre que autofinanciarían o dragado da ría e a súa rehabilitación. Que se poñan a traballar como fixeron os vascos na Ría de Bilbao que transformaron aquela porcallada de ría en un magnífico centro turístico de proxección internacional. Vaian por alí e aprendan algo ¡¡Viva Galiza Nación!! Érguete que te tan pisando!!

ESCUDO DA CAPELA DA VIRXE DAS DORES de SANTA MARÍA DO CAMPO. Francisco José Campos Dorado

   Na Igrexa Parroquial de Santa María do Campo de Ribadeo, á man esquerda da ábsida do altar maior, atópase a capela da Virxe das Dores. Pasada a porta enrellada, a man sinistra está pendurado na parede este elegante Escudo de Armas, de bordes desiguais, posiblemente, pertencente o padroado desta capela.
   Introducimos, na redacción deste texto, o termo “posiblemente”, posto que o escudo está afirmado por catro fixas á parede, e non empotrado na parede como a maioría dos outros escudos desta Igrexa Parroquial. Isto lévanos a dubidar, de se o escudo é realmente dun maiorazgo do antigo Convento de S. Francisco (1214-1835) ou se foi trasladado aquí da antiga Colexiata de Ribadeo (1209-1852): suprimida en 1851, con data do 28 de decembro de 1852, o Gobernador Eclesiástico de Mondoñedo ordenou o Cura Párroco o traslado de “arquivos, documentos de fundacións, foros e convenios, libros, roupas litúrxicas, alfaias e demais aparellos, entre os que estaban o báculo e zapatillas do Bispo Pelaio de Cebeira..." (La Colegiata de Ribadeo, José María Rodríguez Díaz, pax. 52). É posible que por estas datas, algunhas familias donas de maiorazgos, trasladaran o seu escudo familiar, da Colexiata para o Convento de San Francisco como xa comentamos no artigo: “Escudo da Capela da Virxe do Rosario” (tamén en La Comarca del Eo, 18-Marzo-2017)
   No contorno do escudo, sobre a cartela, exterior ó campo do escudo, está gravada a lenda: “RNE I PASARON I ÑV MAR DEL BILLAR (flanco destro); NAVIA I CASTRILLÓN (flanco sinistro); AÑO 1594 (en punta). Non entendemos o significado de todo o texto do flanco destro (RNE PASARON I ÑV MAR DEL BILLAR) debido a que falta a inscrición do borde alto, e non coñecemos a lenda anterior a “...RNE” e “ÑV” podería ser NUÑO ou quizais NUÑEZ, e MAR case seguro é MARIA, pero non encontramos unha clara referencia nos nobiliarios nin chancillerías con NUÑO nin con NUÑEZ MARIA DEL BILLAR (ou DEL VILLAR)
   Aínda así, a lenda fai unha clara referencia os apelidos das familias as que pertencen os brasóns, así como, posiblemente, o ano en que se fixeron cargo do padroado da capela, isto é o ano 1594, en que como fundadores, adquiriron o dereito de maiorazgo ou de protectores da mesma.
   O escudo está cuartelado en cruz e mantén os catro cuarteis das liñaxes ó modo español, aínda que o seu contorno de flancos e xefe está realizado fora das liñas rectas da normativa heráldica, presentándose o borde do campo como parte do adorno exterior para embelecer o conxunto, expresado nun sinxelo pero elegante deseño baseado en formas simétricas que representan as puntas de pergamiños desenrolados, seguindo a moda artística decorativa de estilo orixinal ou manierista da época do Renacemento de finais do século XVI.
   Primeiro cuartel: unha torre de seis ameas á güelfa (rectangulares rematadas en punta) donxonada de outra torre de homenaxe de tamén seis ameas rectangulares, e sinistrada dunha árbore (un acivro) con dous cans atados o tronco (armas dos ACEBO; dos PARAMO; dos SARADÉN) e entre elas, un cabaleiro a pé armado de tódalas armas (vestido con armadura de aceiro, armado de alabarda que empuña coa man dereita e que a mantén cabo de si, vertical, coitela alta e fincada no chan polo couce). O cabaleiro parece un sentinela, cuxo casco con penacho e viseira cerrada, en punta e sen barretas, denota ter rango dun escudeiro ou dun fidalgo ennobrecido de pouco. Viste unha armadura completa: celada, coiraza para cubrir o corpo, manguitos e codales nos brazos, musleiras, rodilleiras, grebas ou caneleiras nas pernas, e escarpes ou calzas anchas para cubrir os pés. As figuras emblemáticas do conxunto do cuartel, parecen ser as armas primitivas dos VILLAR (como expresa a lenda).
   Nós atopamos unha referencia tardía o lema: “MARIA DEL VILLAR”, cando D. José Antonio Nuñez Presno y Farto, cura de Sta Mª de Campos (Oviedo) presenta o 17-Xullo-1762, a D.Matías de Barra Saavedra cura da Colexiata de Ribadeo, para que rexistre ó matrimonio de Dª María Agustina Miranda Osorio y Baldés y Trelles con D. Tomás Balcarce y Losada (Libro de Matrimonios Nº2 da Colexiata de Ribadeo (1720-1775) Arquivo Diocesano de Mondoñedo). Dª María Agustina é filla de D.Pedro Miranda Omaña, Marqués de Sta María del Villar e Conde de San Román, casado con Dª Leonor Eulalia de Baldés y Trelles. Non obstante, este Marquesado foi concesión posterior á fecha deste escudo de Armas pois foi outorgado polo rei Felipe V o 27 de Febreiro de 1706 a D. José de Omaña Pardo y Osorio, Decano da Sala de Xustiza no Consello de Facenda. Este título pasou o 11 de Agosto de 1977 a favor de D. José Quiroga e Valdés casado con Dª María Teresa Churruca y Vivanco (Diccionario Heráldico y Nobiliario, D.Fernando González-Doria, 1994, páx.235).
   Segundo cuartel: unha torre de seis amenas sobre tres penedos donxonada de torre de homenaxe de cinco amenas, sumando unha bandeira ondeando cara a destra e sinistrada dun escudete, apuntado en xefe, cunha banda. Pola lenda da cartela deben ser armas familiares dos NAVIA, reflectidas simbolicamente no escudete, aínda que este puidera representar armas dos CARVAJAL (en campo de ouro unha banda de sable) ou tamén armas dos CID ou dos SERNA (en campo de sinople unha banda de ouro).
Terceiro cuartel: unha ponte de tres ollos sobre ondas de auga. No flanco destro da ponte, parece que sete figuras humanas cun manto sobre a cabeza, van andando cara o escudo e intentan pasar a ponte. Segundo a lenda e data do escudo son as primitivas armas dos PASARÓN de finais do século XVI,e como tales, son de xénero bastante particular, pois ningunha descrición nobiliaria, nin antes, nin a día de hoxe, as describen deste xeito, aínda que a figura da ponte se manteña sempre na mesma ou similar forma.
Uns autores, cuxo nome recorda frei José Crespo del Pozo, describen as armas dos PASARÓN nun escudo partido: a destra un voitre pousado o natural, e na partición sinistra, pasando sobre unha ponte dous ou tres mouros, para facer etimoloxía de que os mouros “pasaron”. Desta creación “etimolóxica” tan simplista do século XIX case percibimos o sarcástico sorriso, no comentario que fai dos autores, frei José Santiago (Blasones y Linajes de Galicia, D. José Santiago Crespo del Pozo, Tomo IV, páx.145-146). Co paso dos anos, xa no século XX, outros describen as armas dos PASARÓN, nun escudo partido, onde na partición destra, hai un voitre o natural (igual que o anterior), e na partición sinistra unha ponte onde un guerreiro armado acoitela a uns mouros (nesta “recreación”, os autores déronse conta do significado “pouco nobre” que se aturaba de deixar pasar os moros en fila india pola ponte, e neste caso os moros “non pasaron”). Aquí a descrición de Pasarón propóñena como unha etimoloxía de “Paxarón” ou sexa, que Pasarón equivale a un “paxaro grande” (Heráldica de los Apellidos Asturianos, D. Francisco Sarandeses, Oviedo 1994, Reedición, páx. 276). Estas etimoloxías “á carta”, parecen fantasiosas e mesmo chistosas, pois si ben, “paxarón” e aumentativo de “páxaro” tamén o é de “páxara”. ¡En fin! creemos que os etimólogos, así como, o Dereito Nobiliario, teñen por diante unha labor complicada de ensinar, pois penetra nun bosque de disciplinas do arte, da ciencia e das letras, que están inzadas de encrucilladas de difícil acceso, para dar idea clara e precisa do significado dos seus ancestrais símbolos. Decatámonos da dificultade que encerra o estudio dos topónimos rebeldes, entre o étimo e o apelativo dun nome común, pero cando se trata de nomes propios o desafío aínda é maior, máis oculto se cabe, e precisa atoparse unha motivación clara para dar explicación o seu significado.
   Nós, tamén vamos a dar a nosa opinión, ante o que vemos. Cremos que este terceiro cuartel do escudo de armas da Capela da Virxe das Dores, describe, máis ben, que un “pasarón” é un “pasadoiro grande” por onde poden transitar unha multitude de persoas, case como en procesión, representadas nas figuras do flanco destro deste cuartel. “Pasadoiro” deriva do termo latino “passatorium”, e ten varias acepcións: 1) Lugar por onde se pasa con frecuencia. 2) Cada unha das pedras postas para atravesar a pé un regato. 3) Táboa ou madeiro colocado sobre un estanque ou sobre unha corrente de auga para atravesar como por encima dunha ponte.
Por outra banda, moitas das grafías atopadas na xenealoxía do apelido “Passarón”, están escritas con dúas “s”, pola reminiscencia latina, o que pode acreditar máis, o termo Pasarón con “pasadoiro grande”, o cal, si era moi transitado, os veciños construíano de pedra para darlle máis fortaleza (como na figura deste brasón), así, era como unha ponte estreita dun camiño secundario, para pasar a xente con máis seguridade, incluso para pasar montado a cabalo, aínda que non couberan carros de transporte, como nos anchos camiños ou vereas de arrieiría. Na Galiza, aínda poden verse deste tipo de pasadoiros antigos, atravesando algúns regos e regatos anchos que pasan polo medio de campos e de aldeas.
   No cuarto cuartel: dous lobos arrestados, lampasados e mirando a sinistra, sinistrados por unha árbore. O que significa: dous lobos parados de perfil coas patas igualadas, que se lles ve a lingua, xeralmente por ser de esmalte distinto o do corpo, que están mirando a sinistra, o lado dunha árbore máis á sinistra deles. Son armas dos CASTRILLÓN. Este cuartel, xunto có segundo, fai clara referencia a un matrimonio dos NAVIA CASTRILLÓN.
   Na Chancillería de Valladolid, atopamos referencia a litixios de Preitos Civís e Executorias de Fidalguía referentes os brasóns familiares de este Escudo de Armas. Executoria de Fidalguía de D. Juan Villar e de D. Rodrigo de Villar, veciños de San Martín de Villapedre, no ano 1525.
   Hai referencia, a un preito civil, que presenta algúns destes apelidos de Armas existentes en Ribadeo, litigado por D. Bartolomé Pérez de Tormaleo e Francisco de Pateguín, como curador de Dª Lucrecia, Dª Justa e Dª. María Pérez, veciños de Tormaleo (Ibias, Asturias), co licenciado Sr. Navia Castrillón e súa muller, Dª Mayor de Moscoso, veciños de Viveiro, e Dª. María López de Tormaelo, muller de D. Diego García de Castrillón, veciños de Ribadeo, sobre unha herdanza de Dª Mayor González, avoa das menores (24-Octubre-1614).
Outros varios: Preito de Fidalguía de D. Alonso Prieto Pasarón, do concello de Pezós, ano 1732. Preito de D. Pedro Martínez de la Lastra y Pasarón, veciño de Ribadeo, orixinario de Vilanova de Oscos, ano 1739. Preito de Fidalguía de D. Domingo Rodríguez de Bustelo e Villar, veciño de Ribadeo, ano 1771. Preito de Fidalguía de D. Francisco Javier Prieto Pasarón, veciño de Viveiro e natural da parroquia do Pividal de Abres, ano 1783. Un ancestro de D. Francisco, D. Pedro Alonso Prieto Passarón está casado con Dª Isabel Rodríguez del Valle, e son veciños de San Miguel de Reinante, onde tiveron a familia.
   Habería que ter máis datos documentados para concretar a intrincada xenealoxía dos catro cuarteis deste escudo. Pero quede así, parcialmente, como un primeiro detalle de estudo etimolóxico, pois os brasóns que se nos mostran son únicos e orixinais das tan antigas familias destas Terras de Ribadeo.

ESCUDO E BANDEIRA DE RIBADEO. Pancho Campos Dorado

ESCUDO E BANDEIRA DE RIBADEO

Pancho Campos Dorado

Vemos en notas publicadas polo Concello, que cambiaron substancialmente o aspecto do escudo de Ribadeo e se inventaron tamén unha bandeira.

As formas e a colocación das pezas en Heráldica son moi importantes. Xeralmente un Mestre Heraldo antes de renovar unha peza dun brasón, trata de buscar o vestixio máis antigo de dito brasón, e logo, con criterio histórico, cambialo se ha lugar.

No caso do escudo de Ribadeo, non hai nada que cambiar. O escudo de Ribadeo é o que presenta Francisco Lanza no Ribadeo Antiguo, que xa era antigo no ano 1699. Escudo español redondeado en punta: en campo de azur, ondas de auga de prata e azur en punta, unha chave de ouro en banda, co anel a sinistra e o paletón á destra cara abaixo, superada por unha estrela de prata de cinco puntas en xefe. No timbre unha coroa condal, guarnecido o círculo de pedrería e realzado de dezaoito perlas grosas sobre outras tantas puntas, visibles nove delas.

A forma dunhas ondas do mar están perfectamente establecidas no escudo da capela da Virxe do Camiño, en horizontal, e na capela da capela de San Lázaro, un pouco inclinadas cara a destra. Por outro lado, a chave, está en pao, no brasón da Virxe do Camiño, e en banda, en San Lázaro.

A chave pasou de estar en pao, a estar en banda por ser a figura en pao, o que representa a lanza dun xefe e o mando dunha xurisdición. A banda, representa o tahalí dun xeneral ou dun xefe. (Nota, o tahalí é a correaxe dende o ombreiro dereito o costado esquerdo, de onde pende a espada envaiñada dun cabaleiro).

Explicar estes cambios de posición na chave, obedecen á nosa propia historia. No século XIII, Ribadeo perdeu a xurisdición eclesiástica, pois pasou de estar facéndose unha Catedral a facer unha Colexiata, pois privouse da sede bispal. O bispo era quen tiña o mando da xurisdición. Recordar que Ribadeo, foi nomeada Vila Real polo rei Fernando II (1137-1188) en 1183, quen lle outorgou Carta de Foro, con dereito de Carga/Descarga no seu porto comercial, moi importante sempre até que se fixo a “incivil obra” da Ponte dos Santos sobre a Ría de Ribadeo, que nos privou dun gálibo de navegación libre e competitivo para os barcos da Mariña Mercante actual, pero ben, iso é de outro artigo.

Fernando II, tamén lle concede Carta Puebla para poder celebrar mercado e todo canto necesitara: “...para incremento de mi reino y servicio mío y de mi heredero...”

Por mediación de Fernando II, a sede mindoniense que estaba en Vilamaior de Vallibria trasládase a Ribadeo en 1182, a cargo do bispo don Rabinato (1182-1199) e tamén o rei cómpralle a xurisdición ó Conde Don Rodrigo Vela de Montenegro, e cédella ao bispo mindoniense de Ribadeo.

Neste momento, a chave do escudo de Ribadeo, que brasona a capela da Virxe do Camiño, está en pao, pois é peza da xurisdición de Facenda que cobraba o bispo, de aí que o brasón estea colocado no hastial dunha igrexa e non nunha fortaleza ou na casa brasonada dun conde ou dun fidalgo ao mando. A chave, neste caso, non ten que ver con ser Ribadeo unha vila amurallada con “porta”, como se di o alcalde José María Sela en 1876, xa que a muralla de Ribadeo tiña, seis portas e tres postigos. Polo que se a chave representase a entrada á parte amurallada, estarían colocadas varias chaves e non unha soa, como ocorre por exemplo, coas dúas chaves das “portas do ceo” representadas no escudo papal, aínda que din que hai sete ceos. A representación das chaves en pao é brasón da Facenda Pública, como se pode ver no primeiro cuartel do escudo esquerdo da Casa dos Miranda, na rúa Amando Pérez, case en fronte da Fonte dos Catro Caños. Brasón do Marquesado de Campo Sagrado, de D. Bernaldo de Quirós de las Alas y Carreño.

A chave do brasón da capela da Virxe do Camiño, está surmontando varias ondas do mar, pois representa todos os privilexios das alcabalas que o bispo tiña, emanados do porto de mar de Ribadeo, o que abarcaba todas as compras e ventas do transporte marítimo, ou sexa, era o “recadador” dos impostos e dereitos de Aduana, que era unha grande renda.

O bispado pasa de don Rabinato a don Pelaio II de Cebeira, desde o ano 1199 a 1218. O bispo segue cobrando as alcabalas do porto, e mantense a chave en pao. Pero a autoridade militar da vila, seguramente en mans da Orde de Cabalería dos Hospitalarios, cuxa cruz emblemática se pode ver na igrexa parroquial de Ove, goberna e exerce a vixilancia do Camiño de Santiago e inclina a chave, e brasona en banda o escudo de Ribadeo, tal como se ve na capela de San Lázaro, que como dicimos arriba, a banda representa o tahalí dos cabaleiros, e estes tamén cobraban por manter segura a senda contra asaltantes dos peregrinos.

O cobro das alcabalas do peirao, pasa a ser outra vez xurisdición da autoridade civil, cando Enrique II “o das Mercés” lle concede no ano 1369 o Condado de Ribadeo a Pierre de Villaines: “...con sus rentas e pechos derechos dellas...” (F.Lanza,p.44); logo pasará en 1415 a Rui López Dávalos e máis tarde, en 1431, a Rodrigo de Villandrando, e entón a chave queda definitivamente en banda.

Pero por aquelo de que aquí cada un fai o que lle ven en gana, tamén podemos ver en varios escudos repartidos polo pobo, con máis de 100 anos de antigüidade, a chave en barra, o que representa bastardía ou de un fillo ilexítimo (M. Costa y Turell, p.56).

Tanto no brasón da capela da Virxe do Camiño como no de San Lázaro, a chave ten o ollo dunha chave, e non ten ollos laterais, que semellan un festón das charreteras dos uniformes da cabalería de Felipe V (1683-1746). Un ornamento mal traído, aínda que poida quedar moi guapo nun traxe dunha comparsa do Entroido.

Seguindo coas figuras que se montaron no novo escudo do ano 2024, seguimos a estar fora dos cánones históricos e heráldicos do Concello de Ribadeo, pois plántase unha estrela de oito puntas, que o escudo nunca tivo e non se atopa en ningún arquivo mención algunha a tal tipo de estrela, pois desde que entrou no brasonado do escudo, é unha estrela de cinco puntas, como as da bandeira dos Estados Unidos, incluso con raios nos entrantes da estrela de cinco puntas, como a dos escudo da Casa do Concello. Esta estrela de cinco puntas, ten un certo “tufo” aos inicios da masonería en Ribadeo, de mediados do século XVIII e primeiros do XIX, pois as cinco puntas representan os poderes da natureza: terra, auga, aire, fogo e tempo, aínda que se entenda oficialmente como que representa a estrela Polar, por estar Ribadeo o Norte de Galiza, cousa que puidera ser, pero é raro que nin Viveiro, nin Foz, nin Burela, nin Vicedo, nin Cedeira, nin Ferrol, teñan unha estrela Polar no seu brasón, estando tan o Norte como nós e ser tan galegos como nós.

Así, unha estrela de oito puntas, é unha invención errada do que fixo o proxecto heráldico, pois nunca tal figura tivo o escudo de Ribadeo, pois se fora así, tiña que ter sido especificada expresamente (Ciencia del Blasón, Costa e Turrell, ano1858,p.102) e isto non ocorreu nunca.

A coroa imperial do timbre é o símbolo oficial da España do “café para todos”, que se impuxo fai uns anos, en todos os concellos que tiveran, ou non, escudo heráldico propio. Un timbre que escurece a historia de máis de 800 anos de Ribadeo, sendo xurisdición de condes por ser Capitanía de todo un extenso territorio do Reino de Galiza.

Da bandeira non digo nada, pois é de película para nenos pequenos que as ondas do mar se poñan en vertical, como se foran os raios cósmicos lanzados por unha nave extraterrestre. Ten o seu aquel o asunto, pois habendo como hai, pinturas en cadros ó óleo de barcos que enarbolan o pavillón de Ribadeo nos seus mastros, qué necesidade había de inventarse unha bandeira? Vaia cos heraldos que se contrataron...! Menudos cronistas nos tocaron. Así nos vai coa defensa da nosa historia. Véxase a defensa que se fixo do topónimo da Ría de Ribadeo. Nada, absolutamente, nada. Pero poñer póñense moi guapos nas fotos. País.

--

    Anteriores sobre este tema: https://www.ribadeando.com/2025/01/ano-novo-escudo-novo.html

 

ESCUDO e LAUDE DA CAPELA DA VIRXE DO ROSARIO DE Sta. MARIA DO CAMPO. Francisco José Campos Dorado

Dentro da Igrexa Parroquial de Sta. María do Campo de Ribadeo, ó lado destro da ábsida do altar maior, está a Capela da Virxe do Rosario e a continuación a Sancristía. No frontal esquerdo, xunto do seu altar, está esta pedra armeira, case cadrada que presenta un escudo de armas semicortado e partido, cuxa composición sirve para representar a liñaxe de tres ramas familiares: 1) Avó paterno. 2) Avó materno e 3) Avoa paterna (Compendio Heráldico, Arte de Escudos de Armas, Presbytero D. Pedro Joseph de Aldazaval y Murguía, 1775, Libro I, páx.46)

O adorno exterior é tan sinxelo como expresivo, pois semellan ser enclaves de afirmación, dispostos para cravar con cravos o escudo á cartela de pedra que lle sirve de base. Para a numeración e descrición dos cuarteis, tomamos a orde establecida na obra citada, e tamén da “Heráldica Española, El Diseño Heráldico” (D.Luis F.Messia de la Cerda y Pita, páx.131). Por outra banda, para unha mellor definición das armas, daremos os esmaltes de cada brasón, segundo se describen nos nobiliarios, pois este escudo carece deles.
Primeiro cuartel (cantón destro do xefe), aparece unha cruz cargada de cinco veneras. Son armas dos ARMESTO (en campo de azur unha cruz de prata cargada de cinco veneras de ouro, unha en cada brazo e a quinta no centro // outros ARMESTO presentan: en campo de azur unha cruz gamada de ouro, cargada de cinco veneras de prata e gules).
Segundo cuartel (cantón destro da punta), sobre ondas unha torre de catro ameas donxonada con torre de homenaxe de tres ameas, ambas de portas adxuradas (abertas) e dúas árbores arrincadas (desenraizadas ou coas raíces á vista) unha a cada flanco da torre. Parecen ser armas da Casa de D. Sancho Marqués e de Dª Inés López de Vaamonde, veciños de Ribadeo, cuxa filla Dª María Marquesa de Miranda, falecida en 1639, funda a Capela da Inmaculada Concepción da Catedral de Mondoñedo (Heráldica del Municipio de Mondoñedo, Dª Olalla Rúa Veloso, 2005, páx.34). Tamén puideran ser armas dos Castrillón, que desde moi antigo emparentaron con ramas familiares dos Miranda.
O terceiro cuartel, neste caso, a partición sinistra, está ocupada enteiramente por unha torre redonda con seis ameas triangulares ou á xibelina (de ameas fendidas), donxonada dunha torre de homenaxe con catro ameas tamén triangulares, e o todo mazonado (gravado con liñas que significan as gretas da xunta entre pedras de cantería). No adarve da torre asoma a cabeza dun home que toca un corno de caza, e cargado no castelo, tres bustos con brazos, de homes sentados de fronte a un lado dunha mesa, sobre a que están dúas fogazas de pan ás cabezas e no centro un coitelo inclinado coa punta alta e o fío cara a sinistra. Claramente, son tres comensais dispostos a comer á mesa. Posiblemente, esteamos ante un escudo cun brasón único, dos máis completos e descritivos do por que do brasón das antiquísimas armas da Casa de RON, que son orixinarias das Terras do Condado de Ribadeo, que abarcaban un amplo territorio do antigo Reino de Galiza (algunhas, hoxe do Principado de Asturias).
Na bordura desta partición sinistra, reza a lenda: “A (en xefe) ESTE SON COMEN (flanco sinistro) LOS DE RON”(en punta) (A ESTE SON COMEN LOS DE RON). Esta lenda descúbrenos, sen dúbida, unha das ramas xenealóxicas principais das liñaxes a quen pertence o escudo. D. José Santiago Crespo del Pozo, na súa extraordinaria obra Heráldica: “Blasones y Linajes de Galicia”, Volume IV, páx. 371, fai constar que: “xa o Licenciado Molina advertía que os desta Casa de Ron, facían tocar un corno polas rúas para que todos os que quixeran comer, fosen a súa casa” (Descrición do Reyno de Galizia, ano de 1550). O que nos da fe do humanos, solidarios ou caritativos que debían ser os membros desta familia coa xente do pobo onde habitaban, pois invitaban a comer os veciños, supoñemos que despois das cacerías, e polo que da a entender a relevancia do brasón, con bastante frecuencia.
Polas súas Armas, o escudo presenta a liñaxe de D. Gonzalo de Armesto, da Casa de Veiga de Forcas, ascendente dos Marqueses de Viance e dos de Villaverde de Limia. Testou en 1630, e estaba casado con Dª Ana Ron Valcarcel, filla de D.Pedro Valcarcel Ron e de Dª María Armesto Balboa, neta de D. Juan Saco de Armesto e de Dª Beatriz de Balboa. Un fillo, D. Antonio de Armesto e Ron, sigue a liña dos Marqueses de Viance e de Villaverde de Limia. Outro fillo, D. Matías de Armesto e Ron Valcarcel, sigue a liña da Casa de Veiga de Forcas. (Notas xenealóxicas sacadas do arquivo de D. Alexandro Pedrosa Neyra, citadas por D. José Santiago Crespo del Pozo, “Blasones y Linajes de Galicia”, Volumen II, páx. 127).
No frontal destro xunto deste altar da Virxe do Rosario hai unha laude (pedra cunha inscrición) na que podemos ler: “ESTA CAPILLA DENDE SU FVNDACION ES DE LOS SEÑORES DE LA CASA DE MIRANDA QUE ESTAS SITA EN BILLA (?)EIML(?) DE MIRANDA I NADIE SE PVEDA ENTE(R)RAR SIN LICENCIA DEL MAIORAZGO (?)I LA(?) I HIZO DE NVEVO D. PEDRO DE MIRANDA SEÑOR I MAIORAZO DE LA DICHA CASA ANO 1616”.

Os maiorazgos, eran institucións feudais que pretendían manter o esplendor da clase nobre, e para a súa fundación necesitábase a autorización do Rei. Tiñan unha vinculación civil perpetua, por virtude da cal realizábase unha sucesión na posesión e disfrute dos bens segundo regras especiais da vontade do testador ou do fundador do maiorazgo. Os maiorazgos foron suprimidos do Dereito Civil pola lei do 11-Outubro-1820 (Tratado de Genealogía, Heráldica y Derecho Nobiliario, Instituto Luís de Salazar y Castro –C.S.I.C.- Hidalguía, Madrid 1961, páx.103)
Esta laude, a primeira vista parece non ter que ver co escudo colocado o outro lado do altar da capela, pois no escudo de armas non está o brasón das Cinco Doncelas, relevante da Casa dos Miranda, e podería pensarse que nalgunha das reparacións ou reformas sufridas no último século pola capela, se colocaron ámbalas dúas pezas xuntas, baixo a advocación da Virxe do Rosario, pero soamente co criterio de conservalas, posto que ninguén ía ser enterrado alí nun futuro, e non se ía romper ningún compromiso cos antigos donos do maiorazgo. Pero no mesmo arquivo de D. Alexandro Pedrosa Neyra, citado por D. José Santiago Crespo del Pozo, “Blasones y Linajes de Galicia”, Volumen IV, páx. 372, atopámonos con: D. Pedro Miranda de Ron, ó que debe referirse a parte do laude: “I HIZO DE NVEVO D. PEDRO MIRANDA SEÑOR I MAIORAZO...”. D. Pedro era irmán de D. Alvaro Díaz de Ron, de Dª Mayor e de Dª Leonor Miranda de Ron (señores das Casas de Barreiros, Santalla de Oscos e de Caldaloba, cuxa casa solar estaba emparentada cos Pesoz de Ibias, e cos Valcarcel dos Barrios). D. Pedro tivo tres fillas: Dª Inés de Vaamonde que casou con D. Sancho López de Moscoso y del Río; Dª María de Vaamonde que casou con D. Juan Díaz Pardo de Donlebún e Dª María de Bolaño que casou con D. Alvaro Pérez de Navia. Por outra banda, D. Alvaro Díaz de Ron é padre de D. Diego Sánchez de Ron que casou con Dª Teresa González de Rodil, da Casa de Villagudel, señora do maiorazgo de Barreiros. Tiveron por fillo a D. Fernando Rodil de Ron que sigue a liñaxe, casando con Dª María Mayor Tobar y Vaamonde de Ribadeneira (irmá de D. Gonzalo de Mesía e de Dª Blanca Pimentel de Ribadeneira)... etc. etc.
Como podemos ver na secuencia xenealóxica relatada das xeracións deste escudo de armas, os parentescos entrecruzados por matrimonio entre os brasóns dos Escudos de Armas de Ribadeo, son evidentes. Non cabe dúbida de que as árbores xenealóxicas dos Escudos de Armas do Concello de Ribadeo, requiren un estudio aparte, moito máis profundo do que este traballo pretende, pois nós soamente queremos divulgar un pouquiño da Heráldica, Xenealoxía e Nobiliario de Ribadeo, e darémonos por contentos se espertamos o interese dalgúns, incluso só duns poucos, pois iso quererá dicir que sempre haberá alguén que recolla a testemuña para seguir estudando e loitando para nunca esquecer a Historia do noso magnífico e exquisito Patrimonio, e que non é doado de sacar a luz, pois está reflectido en múltiples disciplinas do saber, que requiren de tempo e perseveranza para ler e entender os escritos que nos dan os datos. Queda unha gran labor de estudo nos campos da Paleografía, Diplomática, Simboloxía, Sixilografía, Historiografía, Arqueoloxía, Lingüística, etc. etc.
Non queremos deixar sen comentar unha particularidade que vemos neste escudo. Está suxeito a parede con grampóns, e non empotrado nela, o que parece dar a entender, que o escudo pode non ser orixinario dunha capelanía do Convento de San Francisco, fundado no ano 1214, se non que pode proceder da antiga Colexiata de Santa María do Campo (1207-1852) cando os confrades trasladan algunhas das capelanías, ó tempo que o bispado de Mondoñedo lle reclama o Cura Párroco de Ribadeo os arquivos, documentos de fundacións, foros e convenios, libros, xoias, incluíndo o báculo e zapatillas do bispo D. Pelaio de Cebeira, roupas litúrxicas e demais enseres, cando ía ser desmantelada para facer unha nova Colexiata, que nunca foi levantada (La Colegiata de Ribadeo, D.José María Rodríguez Díaz-2011, pax.52). Este mesmo sistema de suxeición aparece na laude, e podemos velo tamén no Escudo de Armas da Capela da Virxe das Dores, que describiremos nun próximo artigo. Vemos, que antes ou despois, sempre nos atopamos coa “mala sorte” de Ribadeo, como no caso das pertenzas da Colexiata, que poderían estar en Ribadeo, formando parte do “tesouro parroquial”, como ocorre no Mosteiro de Lourenzá, na Catedral de Mondoñedo, ou como en calquera outro lugar que tivo e ten un lugar relevante na Historia de Galiza. Pero non, a Ribadeo o máis normal, é que se lle levanten “por orden de birlibirloque ou de bóbilis bóbilis” todos cantos bens patrimoniais ten, e “sen unha queixa”, pois, Ribadeo é un pobo culto, tolerante e non gusta de liortas. ¡En fin!
Xa vai sendo hora de que as nosas autoridades locais, sobre todo, provinciais e autonómicas se dean conta de que teñen a obriga de traballar polo noso patrimonio e de conservalo no propio territorio, nos pobos ós que pertence. Subliño, sen ningunha dúbida, o dito: “Ribadeo First” (Primeiro Ribadeo) pois aínda que non estea de acordo coas moitas das ideas peculiares do Presidente Trump, si o estou co seu slogan de defender primeiro o seu, o da súa casa. Nós non podemos seguir perdendo, ano tras ano, todos cantos bens patrimoniais temos, de forma practicamente irrecuperable, pois son parte da nosa riquísima Historia. Non vemos que haxa ningunha iniciativa para crear un listado inventariado de ditos bens, onde se diga, p.e.: “ben patrimonial XXL de Ribadeo, descrición, foto, soporte documental, está en tal sitio, gardado en depósito...” ¿Cantos restos arqueolóxicos da Ría de Ribadeo desaparecen “sen deixar rastro”? ¿Cando se van escavar os Castros e poñelos en valor? ¿Cando retornarán os achádegos do xacemento de Louselas? ¡Pero bueno, ese é outro tema! ¿Cantos bens de produción de riqueza nos deixaron os nosos ancestros, e só nos interesen os bens de servizo...? ¡Pero bueno, ese é outro tema! ¿ata cando seguirá sendo todo, outro tema? ¿Para cando vai ser a construción dese magnífico Museo Arqueolóxico, dese Teatro, dese Pazo-Auditorio-Escola Superior da Música...? ¿que non hai nin sequera proxecto de ningún deles? ¡Pois estamos apañados cos nosos políticos, sen proxectos culturais, industriais ou portuarios de futuro!. Iso si, ¡Portos de Galiza choiando por destruír a Illa Pancha e o Faro, e Fomento sen dar luz a Ponte dos Santos, nin ós Santos da Ponte...! ¿E estes son dous organismos oficiais que “velan polo interese da cidadanía”? Portos pretendendo palear a terra e a roca viva da Pancha, como si foran escombros, e Fomento destruíndo a Ría de Ribadeo con obra cada día máis “incivil” e deixando a ponte a escuras, para que “paseemos moi, pero que moi, namorados a luz das estrelas”! ¿Será por isto...? ¡Ó mellor ata lle lo temos que agradecer! ¡manda truco! ¿non?
Nota a posteriori: No artigo anterior dos Escudos do Altar Maior de Sta. María do Campo, facíamos referencia a Capela da Misericordia, e segundo nos comentaron algúns veciños, situámola mal. Polo que moi agradecidos pola advertencia, corriximos o erro: “A Capela de Nosa Señora da Misericordia, estaba a case un terzo da rúa Rodríguez Murias, na casa Nº7 (hoxe de Nistal), entre a Casa de Sarmiento que sobresae á rúa e fai esquina, e a Boutique Valentina. Fronte a ela está instalada unha fonte pública de auga, que podería chamarse, como recordo: “Fonte da Misericordia”, igual que a Fonte da S. Roque, a Fonte da Virxe do Camiño, a fonte de S. Lázaro ou a fonte de Santiago de Vigo, todas elas denominadas pola súa situación o lado da capela do santo respectivo. A Capela da Misericordia e a casa do lado onde vivía o capelán, derrubáronse “a piqueta” no mes de Abril de 1964 debido o seu estado ruinoso (La Comarca, 26-Abril-1964)”. Moitas grazas a todos vos polas correccións.